وليعهد جوان عربستان سعودي ممكن است به زنان كشورش اجازه داده‌باشد كه از ماه آينده پشت فرمان خودروها بنشينند، اما گويا كسي اجازه ندارد در اين مورد اقدامي انجام دهد. جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار كهنه‌كار سعودي كه در تبعيد خودخواسته در امريكا به سر مي‌برد، مي‌نويسد: «محمد بن سلمان كه بخش اعظم قدرت را در اختيار گرفت و حالا استراتژي اصلي خود را افشا كرد، اين اقدامات جنگ عليه فعاليت مدني است. خواست او اين است كه مردم كناري بنشينند و هر چيزي كه او تصميم گرفت به آنها ببخشد را بپذيرند و خودش به تنهايي پرچمداري آنان را به سمت آينده در اختيار بگيرد.»
به گزارش اعتماد، در شرايطي كه فقط يك ماه به زمان اجرايي شدن فرمان سال گذشته پادشاه عربستان براي رانندگي زنان مانده است، رسانه‌هاي سعودي خبر بازداشت چندين فعال حقوق زنان و وكلاي آنها را كه طي سال‌هاي گذشته براي حق رانندگي زنان فعاليت كرده‌بودند، تاييد كرد. روز چهارشنبه با بازداشت سه فعال مدني حقوق زنان تعداد بازداشتي‌هاي اخير توسط نيروهاي امنيتي عربي به ١٠ نفر رسيد كه همگي به اتهام‌هايي مانند «خيانت»، «اخلال در امنيت» و «ارتباط با سفارتخانه‌هاي خارجي» از سوي نيروهاي امنيتي عربستان بازداشت شده‌اند.
پتانسيلي كه در بند شد
محمد بن سلمان كه به لطف رسانه‌هاي غربي و مشاوران تبليغاتي‌اش طي يازده ماه از زمان رسيدن به مقام ولايت عهدي، با صدور فرمان‌هايي بي‌سابقه مانند حق رانندگي زنان و حق حضور زنان در تعدادي از ورزشگاه‌هاي سعودي براي تماشاي مسابقه‌هاي فوتبال و مجوز تاسيس سينماهاي تجاري و كنسرت، توانسته‌بود خود را به عنوان يك چهره اصلاح‌طلب و تحول‌خواه به دنياي خارج قالب كند، با سركوب و دستگيري گسترده فعالان مدني طي هفته‌هاي گذشته، اين‌بار به عنوان يك حاكم خودكامه و ديكتاتور در صدر رسانه‌هاي جهان قرار گرفته است تا جايي كه حتي طرفداران پيشين او نيز معتقدند كه اين عملكرد اشتباهي است كه باعث بدبيني افكار عمومي در جهان به اصلاحات جوان سعودي خواهد شد. علي شهابي، موسس انديشكده بنياد عرب در واشنگتن كه از هواداران محمد بن سلمان در ايالات متحده محسوب مي‌شود به ان‌پي‌آر مي‌گويد: «اين يك رويداد غافل‌گير‌كننده بود. به نظر من خطا اجتناب‌ناپذير است و تحولات اخير قطعا خطا هستند.»
روزنامه واشنگتن‌پست در يادداشت روز هيات دبيران خود مي‌نويسد: «تقريبا همين يك ماه پيش بود كه محمد بن‌سلمان، وليعهد ٣٢ ساله سعودي در سفر پر سر و صداي خود به ايالات متحده امريكا، از وال‌استريت در شرق تا سيليكون ولي در غرب امريكا، خود را نماد برنامه مدرنيزاسيون عربستان سعودي معرفي كرد كه قرار است «پتانسيل‌هاي مردم سعودي را آزاد كند». وعده بن سلمان، رهبر ٣٢ ساله سعودي براي اصلاحات در حكومت متحجر كشورش، بسياري را شگفت‌زده كرد و تحت تاثير قرار داد. اما حالا يك ماه بعد او به جاي آنكه پتانسيل مردمش را آزاد كند، آنها را به بند مي‌كشد.»
فعالان رانندگي زنان از سه نسل
اكثر دستگير‌شدگان در سركوب اخير كساني هستند كه در گذشته در كمپين حق رانندگي براي زنان فعاليت كرده‌اند و طي ماه‌هاي اخير هم كارزار پايان دادن به قانون ولايت مرد بر زنان در عربستان سعودي را پيگيري مي‌كردند. لجين هذلول، يكي از زنان بازداشتي هفته قبل، كه دانشجوي علوم اجتماعي در امارات متحده عربي است، مدتي پيش نيز به اتهام رانندگي از مرز امارات به سمت عربستان سعودي بازداشت شده‌بود. او پس از سه هفته بازداشت در دوراني كه محمد بن سلمان در سفر امريكا به سر مي‌برد، از زندان آزاد شد، اما بار ديگر هفته گذشته توسط نيروهاي امنيتي به زندان برده شد.
در ميان بازداشت‌شدگان اخير در عربستان سعودي فعالان مدني از سه نسل مختلف ديده مي‌شوند. لجين هذلول، يك دانشجوي جوان ٢٨ ساله است كه به خاطر فعاليتش در شبكه‌هاي اجتماعي و با داستان تلاش‌اش براي ورود با خودرو به عربستان سعودي و بازداشت توسط نيروهاي امنيتي در امارات مشهور شد. عزيزه محمد اليوسف، يك مادر ٦٠ ساله با ٥ فرزند است كه او نيز به خاطر نافرماني مدني و رانندگي در رياض با خودرو زندان رفته و در بين فعالان حقوق زنان در عربستان شناخته شده است. ايمان محمد النفجان، استاد دانشگاه و نويسنده مشهور وبلاگ زن‌سعودي (Saudiwoman) ديگر زني است كه هفته گذشته توسط مقام‌هاي امنيتي عربستان بازداشت شد. يك زن روانپزشك و يكي از وكلاي فعالان مدني هم از جمله بازداشت‌شدگان اخير هستند.
به گفته كارشناسان عربستان، سبك بازداشت فعالان مدني، نسبت به گذشته كاملا متفاوت است و نشان مي‌دهد كه عزم جدي براي سركوب فعاليت‌هاي اجتماعي در عربستان سعودي وجود دارد. كريستين اسميت ديوان، پژوهشگر كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس در امريكا به ان‌پي‌آر مي‌گويد: «تا پيش از اين سابقه نداشت كه زنان به شكل علني بازداشت شوند و نام آنها در رسانه‌هاي رسمي به عنوان خائن اعلام شود. پيش از اين فعالان مدني حقوق زنان بي‌سر و صدا احضار مي‌شدند و اين شيوه بازداشت در منزل بي‌سابقه است. به نظر مي‌رسد كه حكومت عربستان قصد دارد اين فعالان را محاكمه كند و بازداشت‌ها را ادامه دهد تا حساب كار دست ديگر فعالان اجتماعي هم بيايد. بازداشت فعالان مدني در خانه‌هاي‌شان كاملا شيوه جديدي از برخورد امنيتي در عربستان است، معرفي رسمي بازداشت‌شدگان هم كاملا بي‌سابقه بود.»
سقط خوش‌بيني در ٧ ماهگي
هفت ماه پيش بود كه پادشاه عربستان سعودي با هياهوي بسيار رسانه‌اي فرماني را امضا كرد كه بر اساس آن از تابستان سال جاري، زنان سعودي اجازه پيدا مي‌كردند تا در خيابان‌هاي اين كشور پشت فرمان بنشينند. از همان زمان فشار به فعالاني كه طي ٢٥ سال گذشته براي گرفتن اين حق تلاش كرده‌بودند آغاز شد. بر اساس گزارش‌ها بلافاصله بعد از صدور اين فرمان بود كه فعالان مدني تلفن‌هاي ناشناسي دريافت كردند كه از آنها مي‌خواست در مورد اين اقدام صحبتي نكنند و آنها را از گفت‌وگو با رسانه‌ها يا پيام در شبكه‌هاي اجتماعي در مورد اين موضوع بر حذر مي‌داشت.
بسياري از اين زنان، با اين وحشت كه ممكن است براي خود يا خانواده‌شان مشكلي پيش بيايد، طي ماه‌هاي گذشته در مورد مساله سكوت كرده‌بودند. كريستين اولريشن، پژوهشگر مسائل خاورميانه معتقد است: «اتهام ارتباط با سفارتخانه‌هاي خارجي كه به اين افراد واقع شده است، به هيچ‌وجه منطقي نيست، تمامي اين افراد طي ماه‌هاي گذشته به دليل تهديدها در سكوت كامل بودند. در واقع آنها مي‌توانستند سفراي بسيار قدرتمندي براي عربستان سعودي در خارج از اين كشور باشند، اما به جاي اينكه از آنها بهره‌برداري شود به اسم خائن زنداني شده‌اند. من تصور مي‌كنم كه چنين اقدامي نشان از مشكلات عميق‌تري باشد كه عربستان سعودي اين روزها با آن مواجه است. » به گفته اين استاد دانشگاه رايس امريكا «اين بازداشت‌ها ممكن است نشان‌گر اين باشد كه وليعهد عربستان به اين نتيجه رسيده است كه نمي‌تواند خيلي سريع هر كاري كه خواست بكند. احتمالا اين رويدادها فقط نوك كوه يخ است و ٩٥ درصد از مسائل پشت سر آن را ما نمي‌بينيم.»