کارگران چه می‌کِشند؟

فرارو- محمد ناظری؛ کارگران صنعتی با مشکلات شدید و فراوانی روبه رو هستند که معمولا در رسانه‌ها به آن پرداخته نمی‌شود. اما امسال با رسانه‌ای شدن قوانین عجیب کارخانه چسب هل تا حدی مشکلات این قشر مورد توجه قرار گرفت.

به گزارش فرارو؛ حسن روحانی پیش از انتخابات 92 در گفتگویی با یک هفته‌نامه گفته بود: «تولد یک خرس پاندا در فلان باغ وحش چین پوشش داده می‌شود اما از اعتراض کارگران به شش ماه پرداخت نشدن حقوقشان خبری در تلویزیون ما گفته نمی‌شود.»

مراسم تولد مالک کارخانه هل

قوانینی که در سایت شرکت چسب هل هم قابل دسترسی بود مثل: "هنگام جریمه شدن فرد باید تشکر کند و چانه نزند"، " کارکنان در زمان انتظار برای آمدن وسایل یا ابزارنباید حتی یک دقیقه هم بیکار بمانند و باید یک پای خود را بالا نگه دارند" " اگر کسی دو برابر کارکنان دیگر قطعه تولید کند و یک عدد از آن خراب باشد شاید اخراج شود" " هر‌گونه مرخصی چه ساعتی و چه روزانه دو برابر حساب می‌گردد" واکنش های بسیاری را در فضای مجازی به دنبال داشت.

اما این تنها بخشی از مشکلات کارگران صنعتی و حتی بسیاری از مهندسان جوانی است که در کارخانه ها کار می کنند که به وسیله فضای مجازی بازتاب داده شد.

مشکلات معیشتی، توانایی محدود در دسترسی به خدمات درمانی، ساعات کار بسیار زیاد، اضافه کاری اجباری(1)، دیرکرد چند ماهه در پرداخت مطالبات و یا حتی پرداخت نشدن حقوق، برخورد غیر محترمانه کارفرما و سرپرستان با کارگران، انعقاد قرادادهای یک روزه، عدم پرداخت حق بیمه بازنشستگی، پرداخت حق بیمه بازنشستگی پایین تر از حقوق(2)، عدم پرداخت حقوق و بیمه تعطیلات عید (3) وضعیت بد تغذیه ای، وضعیت نامناسب سرویس ایاب ذهاب، بالا بردن آمار قطعه تولیدی کارگر در روز، حذف کارانه، مزد بهره‌وری و ناهار در بسیاری از کارخانه ها و ... مشکلاتی است که بیش از 2.5 میلیون کارگر مراکز صنعتی، کارگاهی و تولیدی کشور با آن مواجه‌اند.

حقوق کارگران؛ مشکلی که حل نمی‌شود
این روزها که بحث تعیین حقوق و دستمزد کارگران برای سال 97 مطرح است و وزیر کار از افزایش 15 تا 18 درصدی برای سال آینده خبر می دهد بسیاری از فعالین کارگری و اقتصاد‌دانان از ناکافی بودن این میزان افزایش می‌گویند.

در سال 96 حقوقِ حدود یک میلیون و صد هزار تومانی کارگران حتی از نصف خط فقر(4) نیز پایین تر است.

حقوق و مزایای سال 96 در مقایسه با سال 95

در این مورد یک مقام مسئول کارگری پیشنهاد افزایش حقوق کارگران ۵ تا ۱۰ درصد بیش از نرخ تورم را در یک دوره ۴ ساله داده است که کارشناسان اقتصادی حتی این میزان را هم ناکافی می دانند.

هرچند در سال 96 حقوق کارگران 14.5 درصد افزایش یافت که بالاتر از تورم رسمیِ 10 درصدیِ اعلام شده است، اما به اعتقاد کارشناسان اقتصادی به دو دلیل هرگز این افزایش حقوق کافی نیست:

اولا فاصله درآمدی کارگران با سایر اقشار در طی سالیان متمادی افزایش یافته است و آنقدر فاصله زیاد است که به راحتی قابل جبران نیست. حاجی اسماعیلی کارشناس اقتصادی در گفتگو با فرارو می‌گوید: بیش از سه دهه

است که این بحث مطرح است که دستمزد کارگران بتواند با واقعیت‌های اقتصادی جامعه همخوانی داشته باشد. اما متاسفانه این فاصله هر سال بیشتر شده است و کارگران فقیر‌تر شده‌اند.

مورد دوم عدم تطابق آمار تورم رسمی با وضعیت زندگی روزمره مردم است. در همان ابتدای سال خدادادی نماینده مجلس در رابطه با تورم 10 درصدی که مبنای افزایش حقوق قرار گرفته گفت: واقعیت در جامعه چیز دیگری است و افزایش 14.5 درصدی نرخ تورم به دستمزد پایه کارگران معادل افزایش صفر درصدی است!

در این رابطه حاجی اسماعیلی به فرارو گفت: آمار‌ها باید با واقعیت ملموس در جامعه تناسب  داشته باشد و ما به دلیل نبود بانک جامع اطلاعاتی در حوزه کار و آمار‌های واقعی نمی‌توانیم آمار‌هایی که مراکز دولتی اعلام می‌کنند را با آنچه در جامعه به طور محسوس دیده می‌شود تطبیق دهیم و واقعیت اقتصادی جامعه با آمار‌های رسمی تفاوت جدی دارد.

وقتی کارگران اعتصاب می‌کنند
تنها مشکل کارگران دستمزد پایین نیست، بلکه آنها برای دریافت همین دستمزد هم دچار مشکلات بسیاری هستند. در سال جاری موارد بسیاری از عدم پرداخت مطالبات معوق آنها منتشر شد.

در حال نگارش این گزارش خبر خودکشی "علی نقدی" یکی از کارگران کارخانه نیشکر هفت تپه-که مدتها است کارگرانش در اعتصاب هستند- منتشر شده است. او پیش از خودکشی گفته بود «می‌خواهد خودکشی کند تا شاید مسئولان شرکت به فکر مطالبات چندین ساله همکارانش بیافتند».(5)

علاوه بر کارگران معترض کارخانه نی‌شکر ، عدم پرداخت مطالبات کارگران در سال جاری منجر به اعتصاب‌هایی در شهرهای مختلف شده است.

همچنین در بسیاری از شهر‌هایی که در ناآرامی‌های دی ماه حوادث خشونت باری درآنجا اتفاق افتاد، در ماه‌های قبل، اعتصاب و اعتراضات کارگری دیده شده است.

شهریور امسال برخورد یگان ویژه ناجا با کارگران معترض کارخانه‌های هپکو و آذر آب اراک که در اعتراض به عدم دریافت شش ماه حقوق خود اعتصاب کرده بودند بازتاب گسترده ای بین مردم و نماینده های مجلس داشت.

اعتراضات کارگران کارخانه‌های هپکو وآذرآب در اراک

در روزهای آخر سال هم از 29 بهمن اعتصاب صدها کارگر گروه ملی صنعتی فولاد ایران در اهواز در اعتراض به پرداخت نشدن سه ماه دستمزد و مطالبات معوقه خود ادامه دارد. کارگران شرکت روغن نباتی نرگس شیراز هم از نهم اسفند، در اعتراض به پرداخت نشدن ۴ ماه حقوق و ۸ ماه بیمه خود، دست از کار کشیده و اعتصاب کرده‌اند.

کارسنگین و خطرناک و خدمات درمانی ضعیف
علاوه بر سختی کار روزمره که کارگران با آن سروکار دارند همواره خطراتی سلامت و حتی جان آنها را تهدید می‌کند و هرساله اخباری از جان باختن و قطع شدن اعضای بدن آنان در پی حوادث کار منتشر می‌شود.

در سال جاری یخ زدن و جان باختن دو کارگر با سقوط به مخزن آمونیاک در شیراز، جانباختن 5 کارگر شرکت بازیافت اصفهان بر اثر سقوط در فاضلاب، جان باختن و تکه تکه شدن یک کارگر در دستگاه چغندرخرد کن، قطع شدن دست کارگر کارخانه کاغذسازی و... از جمله اخبار برجسته‌ای  بود که منتشر شد.

در کنار این حوادث که برجسته و رسانه‌ای می شوند بسیاری از حوادث دردناک مانند قطع انگشت، مسمومیت، کور شدن و... در کارخانه ها و واحدهای تولیدی اتفاق می افتد که اصلا دیده نمی شود.

بازرسِ ایمنی کار اداره بهداشت در شهرک صنعتی عباس‌آباد با بیان تجربه‌های خود می‌گوید: در بازدیدهایم بسیار به کارگران خانم تراشکاری برخوردم که قطع انگشتان دست برایشان عادی شده است و اصلا آن را نقص به حساب نمی‌آورند.

یکی از دلایل بالا رفتن حوادث در محیط های صنعتی میزان بالای حد نصاب قطعه تولیدی و در نتیجه خسته‌گی، عجله و عدم تمرکز است؛ نرسیدن به این حد نصاب که در طول سال بالا تر هم می رود با برخورد کارفرما همراه است.
مصطفی کارگر سابق یکی از شرکت های صنعتی مطرح کشور در حوزه تهویه صنعتی که به خاطر" بالا بودن آمار" و عدم توانایی رسیدن به آن حد نصاب از کارخانه بیرون آمده است به خبرنگار فرارو گفت:

«در کارگاه های صنعتی عادی است که بعد از عید که حقوق‌ها را زیاد می‌کنند، 10 تا 15 درصد هم روی آمار می‌کشند، مثلا اگر روزی 2000 قطعه باید تولید می‌کردید، می‌شود 2200؛  اما بعضی کارخانه‌ها در طول سال چندبار روی آمار می‌کشند که غیر قابل تحمل است. در بخش سیم پیچی کارخانه ای که من کار می‌کردم برخی از کارگرانِ مَرد به آمار اعتراض می‌کردند اما کارگران زن به خاطر وضعیت مالی بد و بیکاری مجبور بودند سکوت کنند و از زمان صبحانه و ناهار خود بزنند تا به آمار برسند. کارخانه هم بعد از آن بیشتر زن استخدام کرد.»

حمید یکی از نماینده های سابق کارگران هم به فرارو گفت: «تجهیزات فرسوده است و رسیدن به آمار به دلیل سرعت کند دستگاه های پرس و خرابی دستگاه های تراش و... بسیار دشوار است با این حال بازهم امسال 500 تا 1000 قطعه به آمار ماهانه اضافه کرده اند.»

از آنجایی که برخی مشاغل صنعتی آسیب های شدیدی به سلامت کارگر وارد می کنند در قانون برای کارهای سخت(6) مزایایی مانند حقوق بالاتر، مرخصی بیشتر، بازنشستگی زودتر و... در نظر گرفته شده است؛ اما در بسیاری از واحدهای صنعتی برای عدم پرداخت این مزایا به کارگران از اعلام سخت بودن مشاغل سرباز می زنند.

حمید فعال کارگری در مورد شهرک های صنعتی شرق تهران می گوید: «بسیاری از کارخانه ها و واحدهای تولیدی کارهای خطرناک و در معرض آلایندگی مثل آبکاری، رنگ‌کاری، تزریق پلاستیک، پرسکاری،جوشکاری و ... را به عنوان مشاغل سخت معرفی نمی کنند. در کارخانه ما سال ها به عنوان کار عادی با آن رفتار شده و به تازگی با پیگیری های متععد از بازرسی اداره کار به عنوان کار سخت توسط کارفرما پذیرفته شد.»

اشکان یک کارگر شهرک صنعتی در استان سمنان هم به فرارو گفت: «در دو سه کارگاهی که کار کردم حتی یک وعده شیر هم که برای بخش‌های دارای آلایندگی مثل جوشکاری ضروری است حذف شده است.»

با وجود این خطرات و وضعیت ضعیف اقتصادی کارگران، وضعیت بیمه و خدمات درمانی برای آنها بسیار مهم است. اما به اعتقاد فعالان کارگری در این بخش مشکلات جدی وجود دارد.

با وجود تاکید سازمان تامین اجتماعی بر اینکه «بیمه شخص از همان ساعت اولیه کار باید برقرار شود و فرقی نمی‌کند که قرارداد کار ساعتی باشد یا تمام وقت یا آزمایشی». اما بسیاری از واحدهای صنعتی از بیمه کردن کارگران سرباز می‌زنند و به عنوان‌های متفاوت آن را به تاخیر می‌اندازند.

البته در صورت بیمه بودن هم ، بیمه تامین اجتماعی به هیچ‌وجه جوابگوی نیازهای بهداشتی درمانی کارگران نیست. حاجی اسماعیلی فعال کارگری به فرارو می گوید: دفترچه بیمه تامین اجتماعی کفاف تامین هزینه‌ نیاز‌های بهداشتی و درمانی کارگران را نمی‌دهد. بیمه تامین اجتماعی ضعف‌های اساسی دارد؛ خدمات دندان‌پزشکی ندارد، کلینیک‌ها و درمانگاه‌های سازمان تامین اجتماعی به شدت محدود و دسترسی به آن‌ها سخت است، کارگران نمی‌توانند از خدمات بخش خصوصی استفاده کنند، چون میزان فرانشیز آن‌ها به شدت بالا است.

بررسی های میدانی فرارو از چند بیمارستان متعلق به سازمان تامین اجتماعی نشان می‌دهد بسیاری از این بیمارستان‌ها به شدت شلوغ هستند و گرفتن نوبت به شدت دشوار است.

امیر یک کارگر تولیدی لوازم خودرو به فرارو می گوید: ماه ها است دندان‌درد دارم اما توانایی پرداخت هزینه دندانپزشک ندارم. اگر بخواهم به بیمارستان تامین اجتماعی هم بروم باید یک روز مرخصی بگیرم که کارفرما موافقت نمی‌کند.

با بررسی برنامه حضور پزشک در برخی از این مراکز مشاهده می‌شود تعدادِ پزشک متخصص در بسیاری از این بیمارستان‌ها مخصوصا در شهرستان‌های استان تهران محدود است و متخصصانی که حضور دارند زمان بسیار محدودی در طول هفته ویزیت می‌کنند.

امنیت شغلی پایین و قراردادهای یک روزه
یکی دیگر از مشکلات کارگران عدم امنیت شغلی است. سال‌هاست که قرارداد بلند مدت با کارگران بسته نمی‌شود و در بین مراکز صنعتی به زحمت می توان به مواردی برخورد که قراداد، بالای سه ماهه باشد.

ظریفی آزاد، مدیر کل روابط کار وزارت تعاون شهریور سال جاری با اشاره به اینکه حدود 94 درصد از کل قراردادهای کار، بسیار کوتاه مدت است گفت: طولی نخواهد کشید که نزدیک 100 درصد قراردادها، موقت خواهد شد!

در این زمینه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال 94 بخشنامه‌ای مبنی بر ممنوعیت انعقاد قرارداد کار زیر یک سال در کارهایی که ماهیت مستمر دارند تصویب کرد.

 اما در سال 96 دیوان عدالت اداری با شکایت یکی از کارفرماها، مصوبه را غیرقانونی دانست و ابطال کرد.

جدا از بحث مدت قراداد، در مراکز صنعتی در همان مدت توافق شده هم عملا دست کارفرما برای اخراج یا هر برخورد دیگری با کارگر باز است؛ کارخانه‌های مختلف با عناوین مختلف آئین‌نامه‌های انضباطی دلبخواه را برای اخراج یا برخورد با کارگر اعلام می کنند. که نمونه بارز آن در قوانین کارخانه هل دیده شد.

 پی‌نوشت:

 1. در قانون کار محدودیت‌هایی برای اضافه کار اجباری برشمرده شده است و موارد استثنا هم بیان شده. عملا در مراکز صنعتی شرایط کار خود را جزو استثناها به حساب می‌آورند. البته این صرفا در بحث‌های حقوقی است وگرنه برخورد سرپرستان و کارفرما با کارگر در بسیاری از موارد به گونه ای است که کارگر می‌داند اگر یک روز کامل اضافه کار هم باشد باید بدون اعتراض کار کند وگرنه اخراج خواهد شد.

2.بر اساس قانون و شفاف‌سازی روابط عمومی سازمان تامین اجتماعی حق بیمه کارگر باید مطابق با میزان پرداخت حقوق وی پرداخت شود و پرداخت کمتر از آن فاقد وجاهت قانونی است.

3. بعضی از کارخانه‌ها قبل از نوروز قرارداد را تا پایان اسفند تنظیم می‌کنند و بعد از تعطیلات، قراردادی از 15 فروردین منعقد می‌کنند؛ که به معنی عدم پرداخت حقوق و عیدی این 15 روز است. این عدم پرداخت موجب گسستگی در پرداخت بیمه کارگر می شود که برای دریافت بیمه بیکاری و ... مشکلات قانونی به همراه دارد. به عنوان مثال مطابق با بخش اول بند (ب) تبصره 2 قانون بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان آور، داشتن حداقل بیست سال "متوالی "و یا بیست و پنج سال "متناوب " اشتغال در کارهای سخت و زیان آور که در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را نیز به صندوق تامین اجتماعی پرداخت کرده باشند بدون شرط سنی می توانند درخواست خود را به ادارات کار و امور اجتماعی استان ها جهت طرح در کمیته های استانی ارائه نمایند . به این ترتیب تفاوت بیمه پیوسته یا متوالی با متناوب در مواردی به 5 سال کار می رسد.

4.بنابر یک تعریف حداقلی، خط فقر در کشور  2.5 میلیون تومان است.

5. دی ماه امسال هم خبر خودکشی سه کارگر اخراج‌شده معدن طلای آق‌دره تکاب و یک کارگر نیروگاه شهید منتظر قائم کرج منتشر شده بود.

6. کارهای سخت و زیان آور ، کارهایی است که در آن ها عوامل فیزیکی ، شیمیایی ، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار ، غیر استاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر ازظرفیت های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد گردد که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن بوده و بتوان با به کار گیری تمهیدات فنی ، مهندسی ، بهداشتی و ایمنی و غیره ، صفت سخت و زیان آور بودن را از آن مشاغل کاهش یا حذف نمود .