روزنامه ابتکار در گزارشی، نوشت: همه چیز از آنجایی شروع شد که آمار ایرانیانی که به ترکیه سفر کردند از آمار ترک‌هایی که به ایران آمدند، سال به سال بیشتر شد.
در ادامه این گزارش آمده است: آماری که نشان داد لغو روادید بین ایران و ترکیه تنها به خروج ارز از ایران منتهی شده و سود اصلی را کشور ترکیه از این سیاست به جیب زده است. اما ترکیه تنها کشوری نبود که این بازی را بُرده بود، نزدیک به 10 سال است که ایران روادید خود را با بیش از 20 کشور لغو کرده و برای اتباع 180 کشور ویزای فرودگاهی با اعتبار 90 روز صادر می‌کند اما هنوز نتوانسته سهم برابری از این سیاست متقابل به دست آورد، سیاستی که در دولت نهم کلید خورده و تا امروز ادامه پیدا کرده است.
حالا اما علی‌اصغر مونسان، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پس از سال‌ها اجرای این سیاست در مصاحبه‌ای با رسانه‌ها از این موضوع گلایه کرده و از فصل جدید لغو روادید ایران خبر داده است. گرچه او از جزئیات این پروژه جدید سخنی به میان نیاورده اما کارشناسان می‌گویند در این فصل جدید، ممکن است پرونده کشورهایی که روادیدشان با ایران لغو شده بسته شود و کشورهای هدف دیگری جای آنها را بگیرند.
قطعا شما کشوری را برای سفر انتخاب می‌کنید که بتوانید با کمترین دردسر به صورت قانونی و تنها با دریافت یک پاسپور به آنجا بروید. لغو روادید دقیقا این سهولت را ایجاد می‌کند، همانی که گردشگران به دنبال آن هستند. ایران از سال‌ها پیش به این فکر افتاد تا به جمع کشورهایی بپیوندد که از طریق لغو روادید، گردشگران خارجی بیشتری را به خود جذب می‌کنند. دولت به همین خاطر دست به کار شد و پیشنهادی داد تا برای نخستین بار سیاست متقابلی را اتخاذ کند تا با 60 کشوری که هیچ گاه نام‌شان مشخص نشد روادید خود را لغو کند.
گرچه این پروژه تحت تاثیر شرایط سیاسی ایران اجرایی نشد اما در اوایل دولت نهم اجرای پروژه ویزای فرودگاهی با اعتبار 90 روز که وزارت خارجه در آن زمان از آن به عنوان «برادر لغو ویزا» یاد کرده بود کلید لغو روادید را فشرد. کم‌کم این سیاست گسترش یافت و ایران روادید خود با 20 و چند کشور از جمله سوریه، ترکیه، لبنان، جمهوری آذربایجان، گرجستان، بولیوی و مصر، مالزی، ارمنستان، روسیه و صربستان را لغو کرد. اما این لغو روادید نتوانست راه را برای ورود گردشگر خارجی به ایران هموار کند و عایدی زیادی برای آن داشته باشد چرا که جذب گردشگر خارجی تک عاملی نیست.
**سهم چشم‌گیر ایران در بازار گردشگری خارجی
«هزینه سفر به کیش با هزینه سفر به ترکیه برابری می‌کند» ؛ شاید این سخن را بارها از زبان بسیاری شنیده باشید. جمله‌ای که به خوبی می‌تواند علت جذب گردشگران ایرانی به ترکیه را نشان دهد. ارزش پول ایران کاهش یافته و جیب خالی گردشگران ایرانی ترجیح می‌دهد پولش را در کشور دیگری خرج کند تا صاحبش حداقل سفر به خارج را نیز تجربه کرده باشد. ترکیه یکی از کشورهایی است که لغو روادید ایران با آن سبب شده گردشگران ایرانی را روانه آن کشور کند.
آمارها این ادعا را ثابت می‌کنند. از اول امسال تا ماه پنجم، 2 میلیون و 159 هزار و 882 نفر به ایران سفر کردند که گردشگران ترکیه‌ای مسافران یکی از 17 کشوری هستند که به ایران آمده‌اند. اما این 2 میلیون مسافر شامل شهروندان عراق، جمهوری آذربایجان، افغانستان، ترکیه، پاکستان، ترکمنستان، ایرانیان مقیم خارج و در ادامه مسافرانی از بحرین، کویت، هند، چین، آلمان، لبنان، فرانسه، ایتالیا، عمان و گرجستان بوده‌اند.
گرچه ترکیه بعد از عراق، جمهوری آذربایجان و افغانستان در صدر کشورهای صادرکننده گردشگر به ایران بودند اما سهم ایران از بازار گردشگری این کشور بیش از سهم ترکیه در بازار ایران است. براساس آخرین آماری که معاونت گردشگری سازمان میراث ارائه داده، تعداد گردشگران ایرانی در ترکیه در ابتدای تابستان سال جاری 254 هزار نفر بوده‌اند که این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 90 درصد افزایش یافته است. در ماه ژوئیه سال گذشته حدود 134 هزار ایرانی به ترکیه سفر کرده‌اند.
به عبارت دیگر سهم ایران در این دو سال از3.84 درصد به 5 درصد از کل گردشگران خارجی ترکیه رسیده است. با مشاهده این آمار حتما این سوال برایتان به وجود آمده که چرا ترکیه از این لغو روادید سود برده اما این سیاست که گام نخست از سوی ایران بوده نتوانسته پول خوبی را نسیب ایران کند تا آنجایی که رئیس سازمان میراث به صراحت از بازی برد- باخت لغو ویزا سخن بگوید و اعلام کند که لغو ویزا خروج بیشتر گردشگر از کشور را به همراه داشته است.
**چرا لغو روادید بازی برد و باخت شد؟
علی رفیعی، معاون گردشگری استان تهران در گفت‌وگو با «ابتکار» به این سوال پاسخ داده است. او می‌گوید: « زنجیره‌های مختلفی در این حوزه درگیر هستند که باید به آن اشاره شود تا گردشگر ورودی ایران افزایش و گردشگر خروجی‌اش کاهش یابد. ارائه برخی از خدمات گردشگری در کشور ما از لحاظ هزینه تمام شده نسبت به سایر کشورهای دیگر ضعیف‌تر است. وضعیت نوسانات نرخ ارز و دلار و همراهی آن با تورم عواملی هستند که به صورت کلان بر گردشگری ورودی و گردشگری خروجی تاثیر گذار است.»
رفیعی ادامه می‌دهد: «متاسفانه خدماتی که کشورهای همسایه ایران ارائه می‌دهند با قیمت نازل‌تری برایشان تمام می‌شود. بنابراین شاهد هستیم که هموطنان ما بیشتر به کشورهای دیگر سفر می‌کنند و گردشگری داخلی ایران نیز در وضعیت مطلوبی قرار ندارد چه برسد به اینکه گردشگر ورودی ایران به حد مطلوب برسد.»
**تنگناهای بودجه‌ای و چشم پوشی از تبلیغات
«هزینه تبلیغات جذب گردشگر در کشورهای پیشرفته 40 دلار و در ایران فقط 20 سنت»؛ این آمار را تیر ماه امسال مرتضی رحمانی موحد، معاون پیشین گردشگری ایران اعلام کرد، آماری که حالا معاون گردشگری استان تهران به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «دومین عامل مربوط به تبلیغات است. ما به واسطه تنگناهای بودجه‌ای و مالی با عدم درک ضرورت تبلیغات و به کارگیری ابزارهای صحیح در این حوزه نتوانسته‌ایم توانمندی‌ها و پتانسیل‌های مان را به کشورهای خارجی اشاعه دهیم و معرفی کنیم. بنابراین برخی از کشورهای دیگر که توانسته‌اند خدمات خود را در ایران معرفی کنند یا زنجیره پروازی مناسبی برای سفر ایرانیان به کشور خود به وجود آورند و خدمات ارزان‌تری را به گردشگران ایرانی ارائه کنند شاهد خروج ایرانیان از کشور و سفر آنها به کشورهای دیگر هستیم که لغو روادید نیز به مزیت‌های آن افزوده است. حتی کشورهایی مانند آسیای جنوب شرقی که ایرانیان برای سفر به آنها نیازمند روادید هستند نیز با اشتیاق ایرانیان مواجه شده‌اند اما این واقعیت وجود دارد که ایران نمی‌تواند از همین کشورها که گردشگری به آنها می‌فرستد، گردشگر جذب کند.»
**کشورهایی که از لیست خارج می‌شوند
براساس آخرین آماری که از ورود گردشگران خارجی به ایران گزارش شده، کشور سالانه میزبان 5 میلیون مسافر خارجی است. گردشگرانی که حالا براساس برنامه‌ای که مجلس برای گردشگری تنظیم کرده باید این میزان 5 برابر شود و تا سال 2025 به 20 میلیون گردشگر برسد. پیش‌بینی‌ها اما حکایت از آن دارد که تحقق این برنامه کمی دور از تصور است و سیاستی چون لغو روادید نیز نتوانسته کمکی به این هدف کند. دلیلی که سبب شده تا مونسان از راه حل جدیدی رونمایی کند که خبر از تغییر رویه در لغو روادید‌ها است. رفیعی نیز به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «حالا ما باید راه‌های مختلفی را امتحان کنیم. اول اینکه باید ابزارهای تبلیغاتی مان را در کشورهایی که بر روی آنها بازارشناسی هدف انجام شده بالا ببریم و از تمام پتانسیل‌ها از جمله پتانسیل ایرانیانی که خارج از مرزها وجود دارند استفاده کنیم یا اینکه توازنی با 20 و چند کشوری که روادید ایران با آنها لغو شده به وجود آوریم. برنامه ریزی کنیم تا در ازای سفر ایرانیان به آن کشورها از طرف آنها نیز ورودی به کشور داشته باشیم.»
او با بیان اینکه گردشگران روسی در مقام اول و ایرانیان در مقام دوم سفر به ترکیه قرار دارند، می‌گوید: «خدمات گردشگری براساس عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد و حالا اگر بخواهیم عرضه یا تقاضا را تغییر دهیم باید جایگزین یا برنامه‌ای نیز داشته باشیم. به طور مثال اگر بخواهیم ترکیه را از کشورهای هدف ایرانیان برای سفر حذف کنیم باید گزینه‌ای بهتر در داخل کشور با نرخ و هزینه‌ای پایین‌تر یا مشابه قیمت آن به گردشگران ایرانی پیشنهاد دهیم.»
او همچنین ادامه می‌دهد: «قطعا یکی از راه‌های جذب گردشگر می‌تواند این باشد که ایران با کشورهایی که ورودی بیشتری می‌توانند عاید ایران کند لغو روادید کند و پروتوکل داشته باشد. کشورهای اروپایی می‌توانند یکی از این کشورهای هدف برای لغو روادید باشند کما اینکه تجربه قطارهای طلایی گردشگری و دوره‌ای که به ایران وارد می‌شد تجربه بسیار مفیدی بود.»