فرارو- بعد از توافق هسته‌ای ایران با 1+5 شرایط به نحوی رقم خورد که برخی شرکت‌های بزرگ تمایل خود را برای حضور در ایران یا عقد قرارداد با جمهوری اسلامی اعلام کردند که در پی آن نیز قراردادهای بزرگی بسته شد. اما حالا با مواضع دولت جدید امریکا، ادامه حضور این شرکت‌ها در هاله‌ایی از ابهام فرو رفته است.
به گزارش فرارو، مدتی بعد از توافق هسته‌ای ایران، برخی شرکت‌ها قراردادهای کلانی با جمهوری اسلامی به امضا رساندند که قرارداد توتال و قراردادهای چندی میلیون دلاری ایران و شرکت‌های هواپیمایی بویینگ و ایرباس و شرکت پژو سیتروئن فرانسه که قرار دادی به ارزش ۳۲۰ میلیون دلار برای ساخت اتومبیل در ایران امضا کرده‌اند، از جمله این موارد بوده است.
اما زمان زیادی نگذشت که مواضع دولت دونالد ترامپ زنگ خطر را برای این شرکت‌ها به صدا درآورد و احتمال لغو برجام را مطرح کرد. همین مسئله موجب شد تا این سوال در اذهان عمومی ایجاد شود که در صورت لغو برجام آیا شرکت‌های طرف قرارداد با ایران از کشور خارج می‌شومند و قراردادهای خود را فسخ می‌کنند؟
البته این سوال بدون پیش زمینه نیز مطرح نشده است. زیرا پیش‌تر همه در برهه‌های مختلف شرکت‌های بزرگ که در ذیل قراردادی موظف به انجام تعهداتی بودند در پی اعمال تحریم‌ها، بدون توجه به قرارداد، فعالیت خود را متوقف و از کشور خارج شدند و همین مسئله حالا بر نگرانی‌های موجود افزوده است.
شرکت‌های هواپیمایی و لغو برجام
مجموع این مسائل موجب شد مسئولان ایرانی و خارجی برای کاهش نگرانی‌ها به این سوال پاسخ دهند که در صورت لغو برجام چه اتفاقی برای قراردادهای خارجی رخ می‌دهد. یکی از موضوعات مورد بحث قرار داد ایران با ایرباس و بوئینگ است که عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی درباره آن گفته است که به دلیل اینکه این یک قرارداد تجاری محسوب می‌شود، تصمیمات رئیس جمهور آمریکا برا آن تاثیری ندارد.
از سوی دیگر فرزانه شرفبافی، مدیرعامل جدید شرکت هواپیمایی ایران ایر، به روزنامه «فایننشنال تریبون» چاپ ایران گفته که: «اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوز فروش هواپیماهای (بوئینگ) به ایران را صادر کرده است. اگر ایالات متحده از برجام خارج شود، این مسئله تاثیری روی مجوز یاد شده نخواهد داشت و قرارداد بوئینگ با ایران ادامه خواهد داشت».
این اظهارات در حالی انجام می‌شود که به عقیده بسیاری از کارشناسان در صورتی که بوئینگ بخواهد با لغو برجام قرارداد خود را با ایران فسخ کند بیش از باقی شرکت‌ها متضرر خواهد شد. زیرا این شرکت هواپیمایی توافقی برای فروش ۸۰ هواپیما به ایران‌ایر و ۳۰ هواپیما به شرکت آسمان با ایران امضا کرده است. در مجموع این توافق ارزشی بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار داشته است و اگر قادر نباشد این هواپیماها را به ایران تحویل دهد احتمالا تاثیراتی بر انبار این کمپانی خواهد داشت.
زیرا علی رغم مشکلات بالقوه، مدتی قبل قیمت سهام بویینگ به ۳۱۵ دلار در هر سهم افزایش یافت و این تقریبا ۲۵ درصد بالاتر از قیمت کنونی آن است. این مشکل بیشتر به سال ۲۰۱۹ برمی‌گردد تا ۲۰۱۸ ؛ چراکه بویینگ برای سال آینده بیش از حد فروش داشته و این یعنی کارخانجات عظیم این کمپانی احتمالا می‌توانند این هواپیماها را به یک کمپانی دیگر در صورتی که توافق هسته‌ای با ایران سقوط کند، بفروشند. با این حال بویینگ تنها ۹۰ درصد از انبار ۲۰۱۹ خود را فروخته و این یعنی روند ارسال هواپیماهای اضافی بر سر جای خود است.
این همان مسائلی است که موجب شده مسئولان این کمپانی هوایی تا امروز واکنش شفاف و روشنی به احتمال لغو برجام ندهند. آنها صرفا در آخیر اظهار نظر خود گفته‌اند که «ما در میانه این فرآیند هستیم و درباره ایرلاین‌های تایید شده ایرانی از سوی دولت، به کارمان ادامه می دهیم. اما اگر توافق هسته‌ای لغو شود این قواعد و قوانین شکل مبهمی خواهند گرفت.» با این حال به عقیده برخی با توجه به اینکه قرارداد آسمان ایر و بویینگ برای آمریکا 18هزار فرصت شغلی ایجاد می کند، احتمال اینکه بوئینگ بخواهد از قرارداد با ایران خارج شود، بسیار کم است.
اما از سوی دیگر شرایط ایرباس متفاوت‌تر است. زیرا ایرباس هرچند در فرانسه مستقر است اما روابط عمیقی با آمریکا دارد و یکی از پایگاه‌های این کمپانی هواپیماسازی در ایالت آلابامای آمریکاست و حدود 10درصد قطعات تولیدات این شرکت هواپیمای‌سازی را ایالات متحده تامین می‌کند. این یعنی ایرباس با بررسی‌های دقیق دولت آمریکا مواجه خواهد شد.
موضع شرکت توتال در صورت لغو برجام
همانطور که در ابتدای گزارش اشاره شد یکی دیگر از شرکت‌های بزرگ که بعد از برجام با ایران قرار داد بزرگی امضا کرده، توتال است که این قرارداد بیست ساله به ارزش ۵ میلیارد دلار با این شرکت فرانسوی و شرکت ملی نفت چین برای توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی بسته شده است و حالا بعضا صحبت از لغو این قرار داد از سوی برخی رسانه ها مطرح می‌شود.
امابر خلاف تمام اظهار نظرهای مخالفان برجام، شرکت «توتال» همچنان در پی توسعه یک میدان گازی بزرگ در ایران است و«پاتریک پویان» مدیر اجرایی شرکت نفتی توتال فرانسه که در واشنگتن به سر می‌برد درباره پیامدهای لغو برجام بر قرارداد چند میلیارددلاری این شرکت برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی ایران گفت که شرکت توتال بدون توجه به احتمال لغو برجام خود را متعهد به ادامه قرارداد با ایران می‌داند. وی با بیان اینکه هنگام قرارداد با ایران به دشواری راه آگاه بوده و تاکنون شرکت توتال با هیچ سناتور آمریکایی در خصوص توافق هسته‌ای و سرنوشت آن گفت‌وگویی نداشته تأکید کرد: آمریکا تاکنون هیچ فشاری را به شرکت توتال به خاطر مرواده تجاری با ایران وارد نکرده و همچنین هیچ دستوری از دولت فرانسه یا آمریکا نیز دریافت نکردیم.
خودروسازان از ایران می‌روند؟
یکی دیگر از دستاوردهای برجام حضور خودرو سازان بزرگ در کشور بود. از یک سو شرکت رنو در ماه گذشته یک قرارداد 660 میلیون یورویی برای افزایش ظرفیت تولید خود از 200 هزار به 350 هزار دستگاه خودرو در ایران به امضا رساند و متعهد شد که دو مدل جدید در ایران عرضه کند. از سوی دیگر پژو که در سال 2012 به دلیل تحریم ها از ایران خارج شده بود نیز سال گذشته یک قرارداد سرمایه گذاری مشترک 400 میلیون یورویی برای تولید 200 هزار دستگاه خودروی جدید در ایران به امضا رساند که قرار است اولین خودروهای جدید خود در ایران را امسال در دسترس عموم قرار دهد. ضمن اینکه شرکت فولکس واگن هم بعد از 17 سال در حال بازگشت به ایران است.
اما با بالا گرفتن تنش‌ها در خصوص توافق هسته‌ای، این شرکت‌ها هم در بلاتکلیفی خاصی فرو رفتند. زیرا به عنوان مثال از یک سو تیری بولور، مسئول بخش رقابت شرکت رنو، ایران را یک شریک «استراتژیک» و «منحصر به فرد» برای ایران می‌خواند و معتقد است در بازار به سرعت در حال رشد ایران، ایجاد کارخانه ها، و مراکز مهندسی و فروش حیاتی است... قرارداد اخیر موجب تسریع در رشد حضور ما در این کشور خواهد شد و از سوی دیگر ارلوس گوسن، مدیرعامل شرکت رنو در پاسخ به سوالی در مورد چالش‌های احتمالی پیش روی فعالیت رنو در ایران در صورت وضع مجدد تحریم ها از سوی آمریکا علیه ایران می‌گوید: «مشخص است که اگر همکاری با ایران غیرممکن شود، ما با همکاری هم برنامه ای را طراحی خواهیم کرد تا فعالیت تجاری مان در این کشور را تعلیق کنیم، اما این به هیچ وجه بدان معنا نیست که ما ایران را ترک خواهیم کرد.»
اما در این میان مسئولان شرکت پژو تا به امروز اظهار نظری در خصوص رویکردشان در شرایط لغو برجام نکرده‌اند. هرچند آنها یک بار دیگر هم زمانی که تحریم‌ها علیه ایران اعمال شد، ایران را ترک کردند اما همان دوره هم که رنو و پژو تصمیم به خروج از ایران گرفتند، با ضرر و زیان های مالی زیادی مواجه شدند؛ به طوری که طبق برخی اخبار غیررسمی پژو بعد از خروج از ایران با زیان 800 میلیون یورویی روبه رو شد. بر این اساس، دیگر شرکت فرانسوی فعال در ایران یعنی رنو نیز پس از کاهش فعالیت های خود در ایران با کاهش 512 میلیون یورویی در درآمدهای خود مواجه بوده است.
با تمام این تفاسیر اداره کنترل دارایی های خارجی امریکا «اوفک» اعلام کرده‌است که در صورت لغو برجام، تمامی شرکت‌های طرف معامله با ایران ۱۸۰ روز برای تسویه حساب فرصت خواهند داشت. اما اینکه کدام از شرکت‌ها حاضر به ترک قرارداد خواهند شود سوالی است که گویا در گذر زمان می‌توان به آن پاسخ داد. البته لازم به ذکر است که این نگرانی‌ها و پرسش‌ها در شرایطی موضوعیت پیدا می‌کند که دولت آمریکا، برجام را ترک کند.
این همان مضوعی که همچنان در حد گمانه زنی باقی مانده است و حتی در کاخ سفید هم اتفاق نظر درباره آن وجود ندارد. بطوری که اخیرا وزیر دفاع ایالات متحده آمریکا هم که از مخالفان توافق هسته‌ای به شمار می آید، بر ادامه حضور در برجام تاکید کرده است. با اینحال به عقیده برخی کارشناسان، دولت آمریکا به توافق هسته‌ای متعهد نمی‌ماند و از آن خارج می‌شود.
هرچند این نکته را هم نباید نادیده گرفت که برخی دیگر از کارشناسان و تحلیلگران بر این باورند که بلند مدت بودند قراردادهای تجاری ایران با شرکت‌های بزرگ مانع جدی بر سر راه دونالد ترامپ است. از سوی دیگر عدم حمایت اتحادیه اروپا و چین و روسیه نیز موجب شده نه تنها دولت آمریکا را بر سر دوراهی قرار دهد بلکه هزینه خروج از برجام را برای این کشور افزایش داده است.