بعضي از پل‌ها را مثل سيدخندان ساخته بودند تا گره كوري كه با سيل عظيم پيكان‌هاي دهه٤٠ در ترافيك تهران افتاد، باز شود، اما قصه ساخت هفت پل معروف تهران طور ديگري است؛ پل‌هايي كه در فاصله سال‌هاي ١٣٥١ تا ١٣٥٢ در تهران ساخته شد: «پل‌هاي سه‌گانه حافظ، كريم‌خان زند، گيشا، آزمايش و پل چوبي.»
به گزارش شهروند، هفت پل معروف تهران كه اين روزها جزو پرترددترين‌ها محسوب می‌شوند، در دهه٥٠ براي ورود كاروان بازي‌هايي آسيايي ١٩٧٤ در تهران ساخته شد، به همين دليل هيچ كدام طراحي لرزه‌ای نداشتند. البته حالا مسئولان معاونت عمراني شهرداري چند وقتي است كه كار تحقيق و بررسي در اين زمينه را شروع كرده‌اند و نتيجه اينكه «پل گيشا با آن همه خاطره بايد به زيرگذر تبديل شود و احتمالا تا آخر سال براي هميشه در عكس‌ها و فيلم‌ها دفن خواهد شد.»
در تمام سال‌هايي كه تن اين هفت پل پذيراي سنگيني‌بار بود، هيچ مراقبتي از آنها نشد، درحالي كه حتي بارهاي تحميل‌شده به آنها هم تناسبي با ظرفيت‌شان نداشت، به همين دليل هم حالا فرسوده شده‌اند. در سال‌هاي نخست دهه٥٠ زماني كه بلژيكي‌ها كار ساخت بعضي اين پل‌ها را شروع كردند، شايد هيچ‌وقت تصور عبور و توقف اين همه خودرو از روي آن نبود و البته حالا اتوبوس‌هاي شهري و كاميون با بار غيرمجاز هم به آن اضافه شده‌اند.
هفتمین دوره بازی‌های آسیایی از دهم تا بیست‌وپنجم شهریور سال ١٣٥٣ براي نخستین‌بار در خاورميانه و تهران برگزار شد. شهرداري تهران كه در رأس آن غلامرضا نیک‌پی، شهردار اعدامی سال‌ها بعد بود، براي كنترل ترافيك در مسير هتل‌هاي معروف تهران تا ورزشگاه، ساخت پل‌ها را در دستوركار قرار داد و بعد هم يك شركت بلژيكي مسئوليت ساخت اين پل‌ها را به عهده گرفت.
اين پل‌ها تماما فلزي ساخته شده و تنها بر لايه رويي آن آسفالت ريخته شده است. پل اكباتان هم البته يكي از همين پل بود كه در سال ١٣٨٣ به دليل وجود نداشتن نياز به آن برچيده شد. پل‌هاي معروف تهران از همان زمان تا همين سال‌ها خاطرات زيادي از برگزاري بازي‌هاي آسيايي تا تظاهرات و راهپيمايي‌هاي مختلف را به خود ديده است.
پل گيشا و آزمايش
پل گيشا كه قبلا با نام نصرت شناخته می‌شد، یکی از پل‌هایی است كه در بالاي محله اميرآباد تهران درحال برچيده‌شدن است. پلي كه از خيلي وقت قبل فرسوده شده اما مسئولان شهري معتقدند؛ هزينه مرمت و بهسازي لرزه‌اي آن خيلي بيشتر از ساخت جايگزين براي آن است. عليرضا جاويد، معاون عمراني شهرداري تهران هم گفته است كه در نيمه دوم امسال به جاي آن، زيرگذري در آن‌جا ساخته می‌شود: «شاهد پیشرفت ٣٥درصدی این پروژه هستیم.»
اين پل فلزي با طول ٦٢٠متر است كه به دليل كم‌عرض‌بودن هرروزه ترافيك زيادي در هر دو سو دارد، چون طراحي آن به صورت دو لاين عبوري است. حالا البته زيرگذر درحال احداث ١١٢٠متر است که ٣٥٠متر آن به صورت مسقف و بقیه به صورت رمپ‌های ورودی و خروجی ساخته می‌شود و تمامي خاطرات آن به فراموشي سپرده می‌شود.
«طهمز احمدپور»، مديرعامل سازمان مشاور فني و مهندسي شهر تهران می‌گويد كه براي اين پل بهسازي به‌صرفه نبود، چون نياز به تعريض هم داشت، بنابراين زيرگذر جايگزين شد.» پل آزمايش هم يكي ديگر از اين پل‌ها از سمت شرق به غرب و بعد از پل گيشا در تهران است كه نیازمند مرمت روکش پل و تقویت بهسازی لرزه‌ای است.
پل‌هاي سه‌گانه حافظ
پل‌های حافظ روي خيابان جمهوري و طالقاني (حافظ- طالقانی، حافظ- انقلاب و حافظ- جمهوری) قرار دارد و در اطراف آن هم مراكز معروف زيادي هست؛ مثل ساختمان بورس تهران، پاساژ علاءالدین، مجتمع چارسو، بازار موبایل ایران برای خرید موبایل و لوازم جانبی، سفارت فرانسه و ایتالیا، بیمارستان نجمیه، ساختمان آلومينيوم و پاساژ امجد (بورس قطعات تخصصی الکترونیک).
اين پل كه در قسمت مركزي تهران است، خاطرات زيادي از مراسم مذهبي، جشن‌هاي پيروزي يا انتخاباتي، تظاهرات و راهپيمايي‌هاي مردم تهران را به خود ديده است و بالاي آن هم، هميشه مأمن خوبي براي عكاسان خبري بوده تا بهترين عكس‌ها را ثبت كنند. البته هنوز بررسي‌هاي كارشناسي درباره آينده اين پل‌هاي موقت و فرسوده تهران تمام نشده است و آنطور كه طهمز احمدپور، مديرعامل سازمان مشاور فني و مهندسي شهر تهران می‌گوید، صرفا قرار نيست كه اين پل‌ها تخريب يا تبديل به تونل شوند اما در بيشتر موارد، هزينه تعميرات و بهسازي لرزه‌ای آن بسيار بيشتر از هزينه بازسازي آن است: «البته در تمام دنيا در خيابان‌هاي پرتردد ارجحيت با نگهداري و تعميرات نيست.»
پل کریم‌خان زند
پل کریم‌خان زند در تقاطع خیابان کریم‌خان زند و خیابان شهید سپهبد قرنی است كه خيابان سنايي، ميرزاي شيرازي و ايرانشهر را هم پوشش می‌دهد و از سال‌هاي گذشته به دليل كتابفروشي‌هايی چون نشرچشمه، مثلت و يساولي معروف شده است. اين پل هم براي تأمين دسترسي به ورزشگاه آزادي در همان زمان ساخته شده و حالا البته براي تبديل آن از فلز به كامپوزيتي كارگاه تجهيز شده است و هزينه اتمام آن حدود ٩ميليارد تومان برآورد می‌شود. طهمز احمدپور، مديرعامل سازمان مشاور فني و مهندسي شهر تهران هم دراين‌باره می‌گويد كه طرح بهسازي لرزه‌ای پل كريم‌خان تمام شده و شركت يادمان سازه با قرار دادي يك‌ساله اجراي آن را آغاز كرده است: «عرشه اين تونل با بتن مرتب می‌شود و همزمان هم بهسازي لرزه‌ای آن صورت می‌گيرد.»
پل چوبی
پل چوبي تقريبا در مركز شهر تهران است و شايد به دليل همجواري با منطقه بازار تهران در خيابان‌هاي اطراف آن فروشگاه‌های عرضه پارچه مبلی، پارچه پرده‌ای، چوب و الوار قرار دارد. از سال‌هاي دور هم به‌عنوان بورس بازار چوب‌فروش‌ها و پهنه نجاري‌ها شناخته می‌شد، اما در سال‌هاي اخير بيشتر كارگاه‌ها به حاشيه جنوب شرقي در جاده خاوران منتقل شدند. پل چوبي در تقاطع خيابان انقلاب و خيابان سپاه است كه دسترسي به ميدان بهارستان را ممكن می‌كند.
پل چوبي در گذشته، تهران قديم را به تهران مدرن امروزي ارتباط می‌داد و درواقع معبري بر خندق شمالي مابين دارالخلافه ناصري و ييلاقات شميران بود كه در زمان ناصرالدين‌شاه ساخته شد و از همان زمان هم به همين نام شناخته می‌شود. پل چوبي با وجود اينكه قدمت زيادي دارد، اما مسئولان شهرداري تهران در بررسي‌ها به مشكلي برنخورده‌اند بنابراين هيچ‌گونه اقدامي براي آن انجام نمي‌شود. جاويد، معاون عمراني شهرداري تهران هم در اين‌باره گفته است: «اگر در مطالعات مشکلاتی دیده شود، اقدام به چاره‌اندیشی می‌کنیم.»
برخي از پل‌ها ارزش تاريخي دارد
البته مسئولان شهري معتقدند كه هفت پل معروف تهران به‌طور موقت ساخته شده است و به همين دليل حالا نياز به بازسازي و بهسازي لرزه‌ای دارد، اما كارشناسان اعتقاد ديگري دارند. «مهدي روانشادنيا»، عضو سازمان نظام مهندسي و استاد دانشگاه معتقد است در صورت پياده كردن سيستم مديريت پل‌ها می‌توان عمر فيزيكي آن را افزايش داد.
او در اين‌باره می‌گويد: «در سال‌هاي گذشته همواره تمركز بر حوزه ساخت در سطح شبكه معابر و بزرگراهي تهران بوده است و به تازگي توجه دستگاه‌ها به بحث نگهداري تأسيسات شهري، پل‌ها و ساختمان‌ها جلب شده است كه به‌مراتب موضوعات مهمتري نسبت به ساخت‌وساز است. هيچ‌وقت سيستم مديريت پل‌ها را پياده نكرده‌ايم در حالي كه باعث افزايش عمر فيزيكي پل‌ها می‌شود.»
روانشادنيا معتقد است كه در استراتژي‌هاي نگهداري، بدترين نوع استراتژي واكنشي و مبتني بر ترميم است درحالي‌كه در دنيا به جاي راهكارهاي پيشگيرانه، مديريت جامع نگهداري پيش‌بينانه مطرح است: «در دو، سه دهه اخير در دنيا ميزان قابليت اعتماد اين پل‌ها مطرح شده است؛ يعني آنها عمر مفيد يك سازه را پيش‌بيني می‌كنند و با روش‌هايي آن را افزايش می‌دهند. ديدگاه ما اما نسبت به اين مسائل سخت‌افزاري است و وقتي هم كه مشكل پيش می‌آيد آن را جمع‌آوري می‌كنيم.»
اين استاد دانشگاه در ادامه به وضعيت مالي شهرداري تهران اشاره كرد كه در سال‌هاي گذشته خيلي هم مناسب نيست: «ما در اين شرايط بايد به سمت اقدامات نرم‌افزاري برويم ضمن اينكه ممكن است بعضي از اين زيرساخت‌ها مثل پل رومي، چوبي يا حتي حافظ ارزش تاريخي پيدا كرده باشد، در حالي كه می‌توان طوري برنامه‌ريزي كرد كه كار به تخريب نكشد. البته به‌طور قطع منظور اين نيست كه هيچ‌گاه وارد فاز مرمت و بازسازي نشويم اما بايد پيش‌بيني‌هاي لازم انجام شود.» او معتقد است كه اقدامات خوبي ازجمله براي ترميم پل تقاطع ملاصدرا و چمران انجام شده است اما هنوز هم كفايت نمي‌كند.
توجه به مديريت تردد و اولويت‌گذاري در ترميم
مسأله‌ای كه در زمينه پل‌ها مطرح است به مديريت تردد و بارگذاري و اولويت‌گذاري در ترميم برمی‌گردد كه اين استاد دانشگاه هم به آن اشاره دارد: «بعضي از اين پل‌ها براي آنچه حالا مورد استفاده قرار می‌گيرد، بارگذاري نشده‌اند و باري نامتعارف و خارج از حد برنامه‌ريزي، بيشتر از آنچه مورد انتظار است را تحمل می‌كنند. از سوي ديگر بايد براي تعمير، نگهداري و حتي بازسازي پل‌ها اولويت‌گذاري شود و هركدام كه بار ترافيكي بيشتري دارند در اولويت قرار بگيرند.»
مهدي روانشادنيا درباره استاندارد زيرساخت‌هاي شهري هم می‌گوید: «در كشورهاي مختلف بسته به شرايطي كه پل‌ها دارند، استاندارد آنها ٥٠ تا ٤٠٠سال در نظر گرفته می‌شود اما بعضي وقت‌ها هم به دليل شبكه ترافيك و نيازهاي متفاوت تخريب می‌شود. البته ما هم در ايران استاندارد ملي و آيين‌نامه بارگذاري پل‌ها را داريم اما كمتر مورد توجه قرار می‌گيرد.»
٤٧ مورد از پل‌هاي تهران در برابر زلزله مقاومت ندارند
آلودگي صوتي ناشي از عبور و مرور خودروها، سطح فرسوده آسفالت و در نتيجه تغییر مسیر ناگهانی راننده‌ها و ارتعاش بيش از حد ازجمله مواردي است كه به‌عنوان معايب پل‌ها مطرح شده است. در شرايطي كه بعضی پل‌ها ازجمله هفت پل معروف تهران كه در اين گزارش به آن اشاره شد هم در برابر زلزله مقاومت لازم را ندارند. مسئولان شهرداري تهران البته اعلام كرده‌اند كه به دنبال رفع اين معايب هستند.
طهمز احمدپور، مدير عامل سازمان مشاور فني و مهندسي شهر تهران هم می‌گويد كه ٤٧ مورد از پل‌هاي تهران نيازمند بهسازي لرزه‌ای است: «از ميان اين تعداد حدود ٢٨ مورد طراحي لرزه‌ای شده است و ١٤ مورد هم در دست اجراست و البته ٧ مورد را هم در اولويت بررسي قرار داده‌ايم.»
او معتقد است كه درحال حاضر هيچ پلي در تهران وجود ندارد كه شهرداري نگران پايداري آن باشد: «بهسازي لرزه‌ای براساس آيين‌نامه موجود براي زلزله‌هاي قابل پيش‌بيني انجام شده است يعني بر مبناي زلزله‌هايي كه هر ٤٧٥سال يك‌بار اتفاق می‌افتد، مقاوم‌سازي انجام شده است.» آنطور كه اين مقام مسئول در شهرداري تهران می‌گويد تا پايان خرداد سال آينده طراحي بهسازي لرزه‌ای اين پل‌ها تمام می‌شود چرا كه تهران شهري زلزله‌خيز است: «بودجه مورد نياز براي بهسازي ٤٠ پل تهران حدود ٥٠٠ ميليارد تومان است كه اميدواريم با اختصاص منابع تا ٥سال آينده بهسازي لرزه‌ای اين پل‌ها به اتمام برسد.»
تهران درحال حاضر ٧٠٠ پل دارد كه عمر حدود ١٠٥ مورد آنها بالاي ٢٠سال است و هنگام ساخت، طراحي لرزه‌ای نداشته‌اند بنابراين نيازمند بهسازي لرزه‌ای هستند. قديمي‌ترين پل‌هاي تهران در محدوده جواديه و روي خطوط راه‌آهن تهران ساخته شده كه البته در سال‌هاي گذشته تعدادي از آنها جمع‌آوري شده است.