همه چیز درباره کم‌ خونی

 
بیشتر ما، مخصوصا بیشتر ما خانم‌ها، در طول زندگی‌خود کلمه کم‌خونی را بسیار شنیده‌ایم و این در حالی است که شاید خیلی‌ از ما ندانیم که «کم‌خونی» دقیقا چیست و اصلا چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

کم‌خونی، زمانی اتفاق می‌افتد که سطح گلبول‌های قرمز بدن، کمتر از حد نرمال شود. گاهی کاهش میزان هماتوکریت خون (درصدی از حجم کلی خون که از گلبول‌های قرمز ساخته شده) هم می‌تواند نشانه اولیه‌ای از کم‌خونی باشد.
 
به‌طور کلی، کم‌خونی را می‌توان براساس آزمایش خون و باتوجه به علائم بالینی بیمار و شاخص‌هایی مانند سن و جنس بیمار تشخیص داد. کم‌خونی فقر آهن، شایع‌ترین نوع کم‌خونی است که به دلیل کاهش میزان آهن در بدن اتفاق می‌افتد.
 
بدن ما برای تولید پروتئینی به نام «هموگلوبین» به آهن نیاز دارد. هموگلوبین، مسئول انتقال اکسیژن به بافت‌ها و عضلات بدن است. تمامی بافت‌ها و عضلات برای عملکرد بهتر، به این اکسیژن نیاز دارند و به همین دلیل هم کاهش سطح هموگلوبینِ ناشی از فقر آهن در بدن، می‌تواند عوارضی مانند افت عملکرد عضلات و در نتیجه، عوارضی مانند خستگی یا ضعف شدید را برای بیمار به همراه داشته باشد.
 
شاید جالب باشد بدانید که حدود 8.8 درصد از مردم دنیا، مبتلا به کم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند. 9.9 درصد از زنان و 7.8 درصد از مردان جهان هم از سطح خفیفی از کم‌خونی فقر آهن رنج می‌برند و به طور متوسط، حدود 30درصد از مردم مبتلا به کم‌خونی فقر آهن هستند.

عوامل ابتلا به کم‌خونی
کم‌خونی به دلایل بسیار مختلفی اتفاق می‌افتد که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:

1. وراثت: انواع خاص و تقریبا رایجی از کم‌خونی، ارثی هستند و از بدو تولد بروز می‌کنند. این نوع کم‌خونی را با تجویز قطره آهن به‌وسیله پزشک اطفال برای اطفال زیر 2 سال می‌توان کنترل کرد. مصرف به موقع و به اندازه قطره آهن در نوزادان و کودکان، می‌تواند تاثیر بسیار چشمگیری بر پیشگیری از ابتلا به کم‌خونی در آنها داشته باشد.

2. بارداری و زایمان: در دوران بارداری و زایمان، احتمال ابتلا به کم‌خونی در خانم‌ها افزایش می‌یابد. خونریزی‌های پس از زایمان، تغذیه جنین از مادر و قاعدگی‌های دوره‌ای که پس از زایمان برای خانم‌ها اتفاق می‌افتد، همه و همه می‌توانند زمینه ابتلا به کم‌خونی ناشی از فقر آهن را در آنها ایجاد کنند. از این رو، مصرف مکمل‌های آهن و اسید فولیک از حدود 6 ماه پیش از بارداری تحت نظر پزشک می‌تواند از ابتلا به کم‌خونی در این دوران و به خطر افتادن سلامت مادر و جنین پیشگیری کند.

3. افزایش سن: سوءتغذیه و بیماری‌های ناشی از افزایش سن هم دلیل دیگری برای ابتلا به کم‌خونی در بالغین محسوب می‌شود. از این رو، سالمندان هم باید برای پیشگیری از ابتلا به کم‌خونی و عوارض ناشی از آن، مصرف مکمل‌های آهن را زیر نظر پزشک داشته باشند.

4. کمبود ویتامین B12:کمبود ویتامین B12 هم می‌تواند از دیگر دلایل رایج ابتلا به کم‌خونی باشد (ویتامین B12 برای جذب آهن در بدن ضروری است). به همین دلیل هم معمولا افراد گیاه‌خواری که هیچ منبع غذایی حیوانی (به ویژه گوشت قرمز) در برنامه غذایی روزانه خود ندارند، دچار کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 می‌شوند. این افراد می‌توانند مصرف مکمل‌های ترکیبی از آهن و ویتامین B12 را با نظر پزشک خود در برنامه‌های روزانه‌شان داشته باشند.

5. خونریزی‌های داخلی: خونریزی‌های داخلی که در پی ابتلا به زخم‌های گوارشی، سرطان کولون یا پولیپ روده اتفاق می‌افتند هم می‌توانند کم‌خونی را در پی داشته باشند. این بیماران باید علاوه بر درمان مشکلات زمینه‌ای خود برای پیشگیری از ادامه خونریزی‌، حتما مصرف دوز مناسب و مشخصی از مکمل‌های آهن را هم زیر نظر پزشک، در برنامه درمانی خود داشته باشند.

اگر می‌خواهید بدانید که آیا مبتلا به کم‌خونی هستید یا نه، بهتر است که این علایم را بشناسید و اگر 3 مورد از آنها را در خودتان می‌بینید، حتما به پزشک مراجعه کنید:
 
• خستگی عمومی و مزمن

• ضعف مداوم

• پوسته پوسته شدن پوست بدن

• تنگی نفس

• سرگیجه

• گزگز کردن یا مور مور شدن پاها

• تورم و درد زبان

• سرد بودن بیش از حد دست ها و پاها

• ضربان نامنظم یا تند قلب

• شکنندگی ناخن‌ها

• سردردهای دوره‌ای و مداوم

درمان‌های کم خونی
با توجه به علائم بالینی بیمار و نتایج حاصل از آزمایش خون انواعی از مکمل‌های آهن زیر نظر پزشک، تجویز می‌شود.

مکمل‌های آهن موجود در بازار حاوی انواع مختلفی از ملح‌های آهن (به عنوان مثال آهن سولفات، آهن گلوکونات و...) هستند که در میزان جذب آهن در بدن و ایجاد عوارض گوارشی احتمالی با یکدیگر تفاوت دارند.

یکی از روش‌های نوین دارورسانی، استفاده از(لیپوزوم) است. در این روش، مولکول آهن درون ساختار لیپیدی قرار می‌گیرد تا با مخاط دستگاه گوارش تماس نداشته باشد و در نتیجه، عوارض گوارشی مانند تهوع، دل درد، یبوست و... را برای بیمار ایجاد نخواهد کرد.

در واقع، لیپوزوم‌های حاوی آهن تا زمان رسیدن به دیواره روده (محل جذب آهن) تحت تاثیر آنزیم‌های گوارشی قرار نمی‌گیرد و به همین دلیل هم دارای جذب بسیار بالا و بدون عارضه گوارشی خواهد بود.

آزمایش خون چه مواردی را نشان می‌دهد؟
ابتلا یا عدم ابتلا به کم‌خونی را می‌توان از روی آزمایش خون و براساس شاخص‌هایی مانند سطح هموگلوبین، هماتوکریت و اندازه و حجم سلول‌های خونی در بدن تشخیص داد. جدول پیش رو، می‌تواند شما را با شاخص‌های تشخیص ابتلا یا عدم ابتلا به کم خونی، آشنا کند.

نام شاخص خونی تعریف شاخص خونی محدوده طبیعی
هموگلوبین (خانم‌ها) HB پروتئینی که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد و اکسیژن را به اندام‌ها انتقال می‌دهد. 16-12 میلی‌گرم/ دسی‌لیتر

هموگلوبین (آقایان) HB پروتئینی که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد و اکسیژن را به اندام‌‌ها انتقال می‌دهد. 18-14 میلی‌گرم/ دسی‌لیتر

هماتوکریت (HCT) خانم‌ها نسبت درصد گلبول‌های قرمز در خون 48-36 درصد

هماتوکریت (HCT) آقایان نسبت درصد گلبول‌های قرمز در خون 54-40 درصد

MCV میانگین حجم یک گلبول قرمز 96-80

MCH درصد غلظت هموگلوبین در یک گلبول قرمز 33-27 پیکوگرم

MCHC میانگین هموگلوبین در یک گلبول قرمز 37-31

منبع: هفته نامه سلامت