«مردم از دیدن ما خوشحال نمی‌شوند. بعضی‌ها اخم می‌کنند. بعضی‌ها فحش می‌دهند و دعوا می‌کنند. بعضی‌ها پول‌مان را نمی‌دهند و فرار می‌کنند. به خیال خودشان سرمان کلاه می‌گذارند. بعضی‌ها هم انصافا رفتارشان خوب است. خیلی با احترام برخورد می‌کنند.»
اینها حرف‌های محمود است. شغل: پارکبان. سن: ۳۸. قبلا نگهبان یک شرکت دارویی بوده. حالا سه سالی می‌شود که از صبح تا شب به قول خودش یک لنگ پا در خیابان می‌ایستد و چشمش به ماشین‌های مردم است. تابستان و زمستان برایش فرقی ندارد. حالا موقع خوب کارش است؛ نه گرم و نه سرد. پارکبان‌ها حتماً پاییز را دوست دارند.
«این یک تکه جا را می‌بینید؟ فوقش ۲۰ تا ماشین جا می‌شود. اینجا در اجاره من است. هر شب بابتش ۷۰ هزار تومان باید به صاحبکار بدهم. شرکت هم کار را از شهرداری گرفته. به پارکبان‌ها اجاره می‌دهد. خیلی‌ها شکایت دارند که چرا زیاد پول پارک می‌گیریم. نرخ مصوب را ما هم می‌دانیم. نیم ساعت اولش رایگان است اما اگر بخواهیم دقیقاً طبق همان عمل کنیم که هیچی برایمان نمی‌ماند. با حساب پولی که باید به صاحبکار بدهیم، فوقش ۲۰ هزار تومان برایمان بماند. به خاطر همین خیلی از پارکبان‌ها قبض صادر نمی‌کنند و همین‌طور دستی از راننده‌ها پول می‌گیرند. ۲ هزار تومان که به جای کسی برنمی‌خورد. عوضش جای ماشین‌شان امن است.»
محمود در یکی از خیابان‌های پر تردد شمال غرب تهران کار می‌کند. یکی دو تا پارکینگ عمومی در آن حوالی هست اما کفاف حجم بالای ماشین‌ها را نمی‌دهد. گوشه خیابان جای خالی پیدا نمی‌شود؛ خصوصاً دم غروب.
«بیشتر خیابان‌های شمال شهر را پارکومتر گذاشته‌اند اما خیلی از پارکومترها خراب است. به خاطر همین پارکومترها هم خیلی از پارکبان‌ها بیکار شده‌اند. ما هم از سر ناچاری این کار را می‌کنیم. کار نیست. کسی به فکر ما نیست. نه شرکت، نه شهرداری.»
پارکبان‌ها با لباس آبی‌شان قابل شناسایی‌اند. معمولاً یک دفترچه قبض هم دستشان است و گاهی یک تابلوی کوچک ایست. اینها همان پارکبان‌هایی هستند که خیابان را وجبی از شرکتی که در مناقصه شهرداری برنده شده، اجاره می‌کنند. بعضی از پارکبان‌ها اما زیر نظر «پلیس پیشگیری» فعالیت می‌کنند. لباس آنها طوسی است.
حجت یکی از آنهاست. قبلاً لباسش آبی بوده اما از درآمدش رضایت نداشته: «ما را برای تأمین امنیت مکان‌هایی مثل صرافی، شرکت‌های بزرگ و رستوران‌ها استخدام می‌کنند. برای این که تردد و ایست ماشین‌ها را در این مکان‌ها کنترل کنیم. ما حقوق‌بگیر هستیم. درآمدم بد نیست. حقوق‌مان را از شرکت می‌گیریم. بعضی‌ها خودشان انعام می‌دهند. دستشان درد نکند.» آن طور که حجت می‌گوید درگیری لفظی هم گاهی با راننده‌ها پیش می‌آید ولی خیلی کمتر از زمانی است که لباس آبی بوده.
راننده‌ها دل خوشی از پارکبان‌ها ندارند: «ماشینم را پارک کردم و تا داروخانه رفتم. یک ربع بیشتر طول نکشید. پارکبان ۲ هزار تومان گرفت. همیشه همین‌طور است. هر جا ماشین را پارک می‌کنی، یکی سر می‌رسد و پول می‌خواهد. همین پارکومترها بهتر است. آدم لااقل می‌داند نرخ‌شان چقدر است. پارکبان‌ها اما نرخ مشخص ندارند. پیش آمده که برای پارک در یک زمان و مکان مشخص، مبالغ مختلفی پرداخت کرده‌ام. از هزار تومان تا ۵ هزار تومان. مناطق مختلف هم انگار نرخش فرق می‌کند. خیابان، خیابان است دیگر!»
اینها را راننده‌ای که از پارکینگ ونک بیرون می‌آید، می‌گوید و ادامه می‌دهد: «اصلاً معلوم نیست نرخ پارک در کنار خیابان چگونه محاسبه می‌شود. قاعدتا بعد از این که چند ساعت می‌گذرد، باید مبلغ به ازای هر ساعت کمتر شود اما عملا این‌طور نیست و من برای چند ساعت پارک کنار خیابان تا ۲۰ هزار تومان هم پرداخت کرده‌ام.
اگر ماشینم را یک شب در پارکینگ عمومی می‌گذاشتم، کمتر از این می‌شد. خیلی وقت‌ها هم ماشین را گذاشته‌ام و وقتی برگشته‌ام با کمال تعجب شاهد پارک دوبل و سوبل کنار اتومبیلم بوده‌ام. این هم از تخلفات پارکبان‌هاست. اجازه این کار را در ازای دریافت مبلغ بیشتر می‌دهند. البته شماره راننده را می‌گیرند که در صورت لزوم خبرش کنند اما معطلی دارد و مخل آسایش دیگران است.»
شهرداری مسئول است
ساماندهی پارک اتومبیل در حاشیه خیابان مدت‌هاست در دستور کار شهرداری و نهادهای مربوط قرار گرفته است. نصب پارکومترها راهکاری بود که برای این مشکل ارائه و اجرایی شد. پارکومترهایی که قرار بود جای پارکبان‌ها را بگیرد و آنها را از صحنه خارج کند. چنان که حسن عابدی، جانشین رئیس پلیس راهور پایتخت اعلام کرد که پارکبان‌ها حق دریافت پول از رانندگان را ندارند و پارک کردن در حاشیه خیابان‌هایی که پارکومتر ندارند، تخلف نیست.
بر اساس اعلام پلیس خودروهایی که در محل‌های بدون پارکومتر پارک می‌کنند به هیچ عنوان جریمه نخواهند شد. با وجود این پارکبان‌ها همچنان به فعالیت‌شان ادامه می‌دهند؛ چرا که در خیلی از مکان‌های پرتردد هنوز پارکومتر نصب نشده و به گفته خود پارکبان‌ها خیلی از پارکومترها هم خراب هستند.
سؤال این است که اگر طبق گفته پلیس فعالیت پارکبان‌ها غیرقانونی است، چرا شهرداری همچنان مناقصه واگذاری حاشیه خیابان‌ها را به شرکت‌های خدماتی برگزار می‌کند و شرکت‌ها هم به اجاره وجب به وجب خیابان به پارکبان‌ها اقدام می‌کنند؟
ابوالفضل قناعتی، عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران در این باره می‌گوید: «واگذاری پارک حاشیه خیابان به شرکت‌های پیمانکاری پارکبان و متعاقب آن، تخلفاتی که از سوی برخی از این شرکت‌ها صورت می‌گیرد به این دلیل است که هنوز پارکومترها بر اساس آن چه مقرر شده بود، در نقاط مختلف شهر نصب نشده‌اند. اگر بر اساس برنامه پنج ساله دوم شهرداری، پارکومترها طبق برنامه، نصب و راه‌اندازی می‌شد، مدیریت شهری کمتر از نیروی انسانی استفاده می‌کرد و میزان تخلفاتی از این دست هم کم می‌شد. به همین دلیل شورای شهر، شهرداری را مکلف کرده تا پارکومترها را هر چه سریع‌تر راه‌اندازی کند.»
به گفته قناعتی، طبق توافق شرکت‌های پیمانکاری با شهرداری، بخشی از هر محله در اختیار شرکت قرار می‌گیرد که به پارکبان‌ها اجاره داده می‌شود اما متأسفانه هیچ نظارتی نه از سوی شهرداری و نه از سوی شرکت پیمانکار بر پارکبان‌ها صورت نمی‌گیرد. در صورتی که شهرداری مسئول پیگیری تخلفات پارکبان‌هاست.
قانون چه می‌گوید؟
بهمن ماه سال گذشته بود که معاون اول رئیس‌جمهوری آیین‌نامه اجرایی قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی را ابلاغ کرد که در این آیین‌نامه، جزئیات تصمیمات جدید درباره پارک حاشیه‌ای در شهرها اعلام شده است. هیأت وزیران نیز در جلسه‌ای به پیشنهاد شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور با همکاری شورای عالی استان‌ها و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تبصره (۱) ماده (۱۵) قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوب ۱۳۸۹ آیین‌نامه اجرایی تبصره (۱) ماده (۱۵) قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی را تصویب کرد.
در این آیین‌نامه، توقف وسایل نقلیه در محدوده زمانی ۷ صبح تا ۹ شب در محل‌هایی که برای پارک حاشیه‌ای مدیریت شده، تعیین شده است، در نیم ساعت اول رایگان خواهد بود. دریافت حق توقف در معابر یاد شده برای مازاد بر نیم ساعت، با احتساب نیم ساعت اول محاسبه و دریافت می‌شود. بر اساس این تبصره دریافت حق توقف در معابر مورد نظر بر حسب بازه‌های زمانی نیم‌ساعتی یا یک ساعتی دریافت می‌شود.
همچنین بر اساس تبصره ۲ این ماده، قیمت‌گذاری هزینه توقف در حاشیه معابر باید بر طبق مقررات اخذ عوارض با محاسبه هزینه‌های عملیاتی اجرا شامل نصب و نگهداری تجهیزات مورد نیاز، تأمین نیروی انسانی و مدیریت طرح با ملاحظه منطقه‌بندی و اهمیت معابر تعیین شود و قیمت‌گذاری پارکینگ‌های حاشیه‌ای باید به گونه‌ای باشد که شهروندان به کاهش زمان توقف، کاهش استفاده از وسیله نقلیه شخصی یا ترجیح استفاده از پارکینگ‌های عمومی غیرحاشیه‌ای ترغیب شوند.
بر اساس این آیین‌نامه شهرداری‌ها مکلفند در معابر شهری پر ترافیک مصوب، نسبت به مشخص کردن فضاهای پارک حاشیه‌ای مدیریت شده اقدام کنند و با استفاده از تجهیزات و لوازم سنجش توقف (پارکومتر) یا از طریق عوامل متصدی (پارکبان) نسبت به مدیریت پارک حاشیه‌ای و اخذ هزینه توقف اقدام کنند.
از این که شهری همچون تهران یک پارکینگ بزرگ است، بگذریم. با وجود قوانین موجود و راهکارهایی که برای حل این مشکل ارائه شده، پارک در حاشیه خیابان همچنان معضلی است که هر روز بسیاری را درگیر خود می‌کند. رانندگان از یک طرف و پارکبان‌ها از سویی دیگر. حکایتِ همیشگی رانندگان شاکی و پارکبان‌هایی که کسی از دیدن‌شان خوشحال نمی‌شود.»