جسد یک دشمن همواره بوی خوبی دارد!

 
تحرکات ناپلئون در اسپانیا، عواقبی در آمریکای لاتین در پی داشت. در حالیکه چارلز چهارم و پسرش به دست فرانسوی‌ها اسیر بودند، حاکمیت اسپانیا در آنجا رو به افول می‌رفت. قیام‌های مسلحانه از مکزیک تا آرژانتین علیه اسپانیایی‌ها شکل گرفت. با از دست رفتن کنترل اسپانیا در این مناطق، بریتانیا قادر بود تجارت بیشتری در آمریکای لاتین انجام دهد، و به این ترتیب آثار تحریم تجاری علیه خود را کمتر کند.
 
مقاومت اسپانیایی‌ها در برابر فرانسوی‌ها، پرتغالی‌ها را نیز تشویق به مقاومت کرد و بدین ترتیب در آگوست 1808، مقاومت به پرتغال گسترش یافت. در آن ماه بریتانیایی‌های سیزده هزار نیروی خود را در پرتغال پیاده کردند و به همراه نیروهای شورشی پرتغالی موفق شدند، نیروهایی که فرانسه برای سرکوب فرستاده بود را شکست دهند.
 
در اکتبر آن سال، نیروهای بریتانیا وارد اسپانیا شدند. فرانسوی‌های قادر به کنترل نوار ساحلی اسپانیا نبودند، و بریتانیایی‌ها قادر بودند از دریا علیه فرانسوی‌ها عملیات غافلگیرکننده انجام دهند و به علاوه کمک‌های بیشتری به شبه نظامیان اسپانیایی برسانند.
 
در حالی که ارتش بزرگ ناپلئون در اسپانیا گیر بود، اتریش این جرئت را یافت تا دوباره علیه ناپلئون اعلام جنگ کند. اتریشی‌ها و پروس‌ها خواهان آن بودند تا آبروی از دست رفتۀ خود را بازیابند. هر دو کشور به طور مخفیانه با بریتانیا مذاکره می‌کردند، اما ابتدا این اتریش بود که دوباره شانس خود را در میدان نبرد می‌آزمود.
 
در اوایل آوریل 1809، ارتشی از اتریش خود را به باواریا رساند، و ناپلئون نیز با ارتشش خود را رساند. ارتش او این بار کوچکتر از ارتشی بود که با استفاده از آن موفق به شکست اتریشی‌ها در آسترلیتز شده بود. ناپلئون همزمان در دو جبهه درگیر جنگ بود، و نیمی از نیروهایش در مقابل اتریشی‌ها را افراد غیرفرانسوی‌ای را داشتند که بیشتر مزدور محسوب می‌شدند. در ماه می، اتریشی‌ها ناپلئون را در نبرد آسپرن- اسلینگ در نزدیکی وین شکست دادند. بدین ترتیب شهرت شکست‌ناپذیر ناپلئون فروریخت. اما اتریشی‌ها نتوانستند پیروزی‌های خود را ادامه دهند. ناپلئون مصمم بود و در ماه جولای توانست حمله‌ای ترتیب دهد و اتریشی‌ها را در نبرد واگرام شکست دهد. در ماه اکتبر، اتریشی‌ها دوباره مجبور به امضای توافقنامه‌ای دیگر با ناپلئون شدند و این بار تعهد صلح و حسن تفاهم همیشگی به فرانسوی‌ها دادند. اتریشی‌ها بخشی از لهستان را که تحت حاکمیت خود داشتند به دوک نشین مسقل لهستان واگذار کردند. اتریش بخشی از سرزمین‌هایش را به باواریا داد و اختیار نوار ساحلی شرقی دریای آدریاتیک را به فرانسه واگذار کرد.
 
سیتزکریگ، محاصرۀ ناکام و حملۀ ناموفق به مسکو
 
در سال 1810، ناپلئون پیوند زناشوییش را با جوزفین، 46 ساله، که نتوانسته برایش فرزندی بیاورد گسست، و با ماری لویی 18 ساله ازدواج کرد. ماری لویی متعلق به همان خانوادۀ سلطنتی‌ای بود که ماری آنتوانت فقید نیز بدان تعلق داشت، و این ازدواج از دید برخی در فرانسه به مثابه پشت کردن به انقلاب فرانسه بود.

 
جنگ، بدون اینکه نبردی در کار باشد، ادامه یافت. بریتانیایی‌ها تلاش داشتند تا مانع تجارت دریایی‌ها فرانسه شوند و ناپلئون هم سعی داشت تا مانع تجارت بریتانیا در بخش قاره‌ای اروپا شود. استراتژی ناپلئون به سیستم قاره‌ای مشهور بود. با این وجود، تجارت بریتانیا در سال 1809 با رسیدن به 50 میلیون و سیصدهزار پوند به بالاترین میزان خود رسیده بود. این در حالی بود که این رقم در سال 1802، نه میلیون پوند بود.
 
ناوگان تجاری بریتانیا به بیش از 17000 کشتی رسیده بود. تزار الکساندر روسیه، درخواست ناپلئون برای نظارت سربازان فرانسوی بر بنادر روسیه برای جلوگیری از قاچاق را رد کرده بود. در باقی بنادر قارۀ اروپا نیز قاچاق صورت می‌گرفت. قاچاقچیان با فروش اجناس بریتانیایی، که به علت غیرقانونی بودن قیمت بالایی یافته بودند، سود خوبی نصیبشان می‌شد. قاچاق یکی از معدود راههایی بود که در آن زمان از طریقش می‌‍شد پولدار شد. با وجود اینکه هزاران نفر مسئول بودند تا جلوی ورود غیرقانونی اجناس بریتانیایی به قاره را بگیرند، اما این جریان همچنان ادامه داشت. حتی ناپلئون برای کم کردن خسارتی که اقتصاد فرانسه از تحریم علیه بریتانیا می‌دید، خود اجازۀ تجارت محدود با این کشور را صادر کرده بود. ولی سایر ملیت‌هایی را که حین تجارت با بریتانیایی‌ها لو میرفتند را به شدت سرکوب می‌کرد.
 
از جمله‌ها مجازات‌هایی که در این مورد صورت می‌گرفت، ضمیمه‌سازی کشورها به فرانسه بود. ناپلئون در این دوره بر شمار ممالکی که قبلاً ضمیمۀ فرانسه کرده بود افزود. او کشوری که جمهوری هلند نام داشت، ضمیمۀ فرانسه کرد. همچنین شهرهای هامبورگ و برمن را. او همچنین، جمهوری والای که در جنوب سوییس کنونی قرار داشت را ضمیمۀ فرانسه کرد. همچنین او در ژانویۀ 1811، شاهنشاهی وستفالیا و دوک نشین برگ و دوک نشین اولدنبرگ را نیز ضمیمه نمود. مورد آخر، یعنی انضمام اولدنبرگ، موجب عصبانیت الکساندر شد. چرا که دامادش در آنجا در انتظار به ارث بردن تاج بود. از طرفی، تعلیق تجارت با بریتانیا به صادرات و اقتصاد روسیه آسیب می‌زد، و به همین سبب، تزار الکساندر، با صدور حکمی، روسیه را از سیستم قاره‌ای ناپلئون خارج کرد.
 
تنها علت ناراحتی الکساندر، انضمام اولدنبرگ توسط ناپلئون نبود، بلکه او از بی‌رغبتی ناپلئون نسبت به صدور مجوز برای لشکرکشی‌اش به قسطنتنیۀ عثمانی نیز ناراضی بود. ناپلئون از این می‌ترسید که روسیه با این کار به یک قدرت بزرگ با دسترسی به مدیترانه بدل شود. الکساندر همچنین از سیاست ناپلئون در قبال دوک نشین ورشو و دوستیش با ملی‌گراهای لهستانی نیز ناراضی بود. وی همچنین از اینکه ژان باپتیست برنادوت، یکی از ژنرال‌های سابق ناپلئون، به شاهنشاهی دشمن سنتی روسیه یعنی سوئد رسیده بود هم ناخرسند بود. ضمن اینکه بسیاری از دور بری‌های تزار الکساندر به شدت از ناپلئون متنفر بودند.
 
در اوایل سال 1811، به ناپلئون هشدار دادند که تزار در صدد طرح ریزی یک حملۀ پیش دستانه است. در اواخر ماه فوریه، ناپلئون نامه‌ای به تزار نوشت و به او نسبت به همدستی با بریتانیا هشدار داد. برخی از اطرافیان ناپلئون به او اشتباه می‌دادند که اشتباه چارلز دوازدهم، شاهنشاه سوئد را که در خاک روسیه وارد جنگ با روسها شده بود را تکرار نکند. اما ناپلئون مصمم بود تا امیدهای بریتانیا برای بدست آوردن اتحاد با روسیه را نقش بر آب کند. ناپلئون نگران بود که اگر به روسیه اجازۀ تجارت با بریتانیا را بدهد، دیگران نیز از آن الگو بگیرند. ناپلئون استدلال کرد که با شکست دادن روسیه می‌تواند، لهستانی بزرگ و متحد با فرانسه بسازد که حکم سد محافظ غرب در برابر شرق را داشته باشد. ناپلئون، کم و بیش یک قمار باز بود، و همچون یک قمار باز بد به جای اینکه احتمالات واقعی را بسنجد، فرض را بر این گذاشته بود که شانس با او یار خواهد بود و خود را یک استثنا می‌دانست. ناپلئون بیش از حر چیز خواهان تحرک بود. او تحرک و ماجراجویی را به راحتی‌های زندگی خانگی و سر و کار داشتن با مسائل داخلی، ترجیح می‌داد. او گفته بود که اگر کاخ تولیرز (محل زندگیش) در آتش بسوزد هم برایش اهمیتی ندارد. ضمن اینکه ناپلئون رویاپرداز بود. او فکر می‌کرد که اگر روسیه را شکست دهد، او و متحدانش می‌توانند تا درۀ گنگ در هندوستان پیش بروند، و به افتخاری بزرگتر ازآنچه اسکندر مقدونی بدان دست یافته بود، برسند.
 
در اواخر دسامبر 1811، ناپلئون شروع به برنامه‌ریزی حمله به روسیه کرد. در ماه ژوئن، ارتشش در کنارۀ رودخانۀ ویستولا گرد آمدند. با این وجود اینکه 224000 نفر از نیروهایش در اسپانیا و سایر مناطق تحت اشغالش بودند، شمار نیروهایی که برای حمله به روسیه جمع کرده بود به ششصدهزار تن می‌رسید. ارتشی که افرادی از ملیت‌های بسیار حاضر بودند و دوازده زبان در آن صحبت می‌شد. نزدیک به یک سوم این نیروها فرانسوی بودند. در میان آنها واحدهای اتریشی و پروسی نیز بودند که هیچ شوقی نسبت به شرکت در این جنگ نداشتند، و تنها به خاطر اجبار بود که پروس و اتریش آنان را در اختیار ناپلئون گذاشته بودند. ارتش او آذوقۀ مورد نیاز 50 روز را در اختیار داشت و همچنین گله‌های احشام را به همراه خود برده بودند. ناپلئون به افسرانش اجازه داده بود تا وسایل لوکس و خدمتکار با خود بیاورند. این به معنی اضافه بار و وجود افراد بیشتری که باید شکمشان سیر می‌شد بود. سربازان عادی نیز با الگوبرداری از افسران، دوستان خود را همراهشان اورده بودند که به آنها همراهان اردو گفته می‌شد.
 
زمانی که پیشروی به سوی مسکو آغاز شد، نیروهای ناپلئون متوجه شدند که جاده‌ها وضعیت نامناسبی دارند. به همین علت گاری‌های تجهیزات پیشروی کندی داشتند. پس از آنکه آخرین گاو هم سر بریده شد و خورده شد، دیگر چیزی برای خوردن باقی نمانده بود. روسها قبل از اینکه عقب نشینی کنند، مزارع را می‌سوزاندند. گرسنگی، اسهال خونی، دیفتری و تیفوس، پیش از آنکه سربازان ناپلئون حتی گلوله‌ای به سمت روسها شلیک کنند، جان شصت هزار تن از مردان او را گرفت. اسبها که علفی برای چرا نمی‌یافتند، هزارتا هزارتا جان می‌دادند. بیماری و فرار از خدمت، عللی بود که باعث می‌شد، ناپلئون هر روز 5000 تا 6000 نیرو از دست بدهد.
 
در 29 جولای، ناپلئون و ارتشش پس از تنها یک تبادل آتش کوچک با یک نیروی در حال عقب نشینی روس، به سختی خود را به ویتبسک رساندند. ویتبسک شهر متروکی در 482 کیلومتری مسکو بود. مشاوران ناپلئون به او اطلاع داده بودند، که به زودی اثری از سواره نظامش باقی نخواهد ماند. او شورای جنگ تشکیل داد، و سه زیردست ارشدش از او خواستند که پیشروی را متوقف کند. ناپلئون موافقت کرد و گفت که حماقت چارلز دوازدهم سوئد را تکرار نکرد. فرادی آن روز، نظرش عوض شد. او نمی‌خواست حماقتش را بپذیرد یا ضعف نشان دهد. او زیردستان ارشدش را به نازپروردگی متهم کرد. او می‌خواست با روسها و تزار الکساندر در میدان نبرد روبه‌رو شود، و باور داشت که چنین جنگی یا در اسمولنسک (در هشتاد مایل ویتبسک) یا در مسکو بالاخره روی خواهد داد. او فکر می‌کرد که الکساندر حاضر نیست، این دو جا را رها کند.
 
ناپلئون و ارتشش در نیمۀ آگوست به اسمولنسک رسیدند. در آنجا پس از سه روز جنگ سخت، نیروهای او توانستند وارد شهر شوند، و در آنجا با خرابه‌ای سوخته و اجساد مواجه شدند. ارتش روسیه دوباره عقب کشیده بود. تنها دلخوشی ناپلئون آن جملۀ امپراطور رومی بود که گفته است جسد یک دشمن همواره بوی خوبی دارد!