در زمانهایی که وابستگی به نفت افزایش می یابد پتانسیل اختلال عرضه و ثبات مناطق غنی نفتی به نگرانی عمده ای برای غربیها تبدیل می گردد. در واقع پتانسیل اختلال در عرضه انرژی در همه مناطق وجود دارد، ولی برخی از این مناطق از حساسیت بالاتری برخوردار است. شاید بهترین نمونه این مناطق حساس تنگه هرمز در خلیج فارس می باشد، جایی که 20٪ تانکرهای نفتی جهان از آن عبور می کند.
تونی جان سون، عضو شورای روابط خارجی آمریکا، در تحلیلی که چندی پیش در مجله فارین پالیسی منتشر شد، به بررسی نگرانی های موجود پیرامون مناطق مهم تامین کننده نفت در جهان اشاره کرد.
این مناطق که عمدتا در خلیج فارس قرار دارند، با نا امن شدن منطقه خاورمیانه در معرض تهدید قرار می گیرد و اثرات چشمگیری بر روند انتقال انرژی در جهان خواهد داشت.
مشروح بررسی قابل توجه تونی جان سون که چندی پیش در نشریه فارین پالیسی منتشر گردید، پیش روی شماست:
در زمانهایی که وابستگی به نفت افزایش می یابد پتانسیل اختلال عرضه و ثبات مناطق غنی نفتی به نگرانی عمده ای تبدیل می گردد. در واقع پتانسیل اختلال در عرضه انرژی در همه مناطق وجود دارد، ولی برخی از این مناطق از حساسیت بالاتری برخوردار است. شاید بهترین نمونه این مناطق حساس تنگه هرمز در خلیج فارس می باشد، جایی که 20٪ تانکرهای نفتی جهان از آن عبور می کند.
در اواخر سال 2011 ایران در پاسخ به تحریم های صورت گرفته در مقابل برنامه هسته ای اش تهدید به بستن این تنگه نمود. لیبی نیز به طور غیر منتظره اختلال در عرضه نفت را درسال 2011 تجربه کرده است . نیجریه و ونزوئلا نیز در این خصوص آسیب پذیرند. پتانسیل اختلال در عرضه نفت باعث افزایش شدید قیمت نفت سبک خواهد شد.
وقتی نفت عرضه نگردد پس از تحریم نفتی 1970 برخی از کشورها برنامه ای را برای کاهش اثرات اختلال در عرضه نفت تنظیم کردند و برخی از آنها به ذخایر استراتژیک نفت در مقابل کمبود عرضه در کوتاه مدت روی آوردند. تشکیل آژانس بین المللی انرژی نیز از دیگر اقدامات آنها در آن زمان بود که 27 عضو آن شامل ایالات متحده آمریکا در زمان اضطراری نفت را میان اعضا تقسیم خواهند نمود.
در سال 2011 در زمانی که عرضه نفت لیبی از 6/1 میلیون بشکه در روز به یکصد هزار بشکه کاهش یافت، کشورهای عضو آژانس بین المللی انرژی توافق کردند همکاری کوتاه مدتی را در خصوص استفاده از ذخایر استراتژیک نفت برای کاهش اثرات عرضه جهانی نفت اعمال نمایند. اختلال در عرضه یا ترس از چنین مشکلی به دلیل عدم ثبات سیاسی، تروریسم، تغییر فصل و عدم سرمایه گذاری بلندمدت در این صنعت روی می دهد.
لندیسلاو که پژوهشگر انرژی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی می باشد معتقد است: حوادث به اختلال در عرضه نفت منجر می گردد. همچنین عدم سرمایه گذاری مجدد درآمد های نفتی روی زیر ساخت های این صنعت و ملی کردن این منابع مشکل دیگری است که برخی از کارشناسان به آن اشاره می نمایند.
لندیسلاو می گوید بهترین راه مقابله با اختلالات عرضه انرژی، متنوع کردن عرضه و عرضه کنندگان این محصول و کارآمدی اقتصادی و مدیریت دقیق ژئوپلیتیک می باشد.
مناطق دردسر ساز نفتی تولید کنندگان عمده نفتی اغلب در مناطق پرخطری هستند که در این قسمت به برخی از آنها اشاره می شود.
تنگه هرمز: این تنگه راه آبی می باشد که خلیج فارس را به دریای عرب وصل می کند. پهنای آن در باریکترین قسمت 21 مایل است. این تنگه جزو حساسترین و نگران کننده ترین گلوکاه های جهان به شمار می آید. تنگه هرمز مسیر کشتیرانی حیاتی برای برخی از تولید کنندگان عمده جهانی شامل عربستان، عراق، کویت، عمان و ایران می باشد.
خلیج فارس دارای 60٪ذخایر اثبات شده نفت جهان و 40٪ذخایر اثبات شده گاز جهان است.
در سال 2011 روزانه حدود 17میلیون بشکه نفت از این تنگه عبور کرده که 35٪نفت حمل شده توسط کشتی در جهان است.(اداره اطلاعات انرژی آمریکا)
یکی از مهمترین خطراتی که تنگه هرمز را تهدید می کند، تهدید ایران برای این تنگه در صورت به خطر افتادن و تهدید امکانات هسته ای این کشور است. تهدید ایران در زمانیکه تحریم غرب علیه این کشور تشدید شد، مجددا مطرح گردید.
برخی از تحلیل گران می گویند ایران توان نظامی لازم برای محاصره کامل تنگه هرمز را ندارد و ایران می تواند حرکت کشتی ها را در تنگه هرمز مختل کرده و باعث بالا رفتن قیمت نفت گردد.
نیروهای نظامی آمریکا ادعا می کنند که توانائی جلوگیری از بسته شدن تنگه هرمز را دارند؛ ولی کارشناسان می گویند بسته شدن تنگه هرمز حتی برای دو هفته عواقب قابل توجهی برای اقتصاد جهانی خواهد داشت و برخی از آنها می گویند که این اختلال می تواند قیمت نفت را تا 50 دلار ظرف چند روز افزایش دهد.
طبق گزارش رویترز، در بازارهای جهانی حدود 5/4 میلیون بشکه در روز توسط خطوط لوله جابجا می گردد.
طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی استفاده از خطوط لوله پرهزینه و کندتر است. آژانس بین المللی انرژی برای استفاده از ذخیره استراتژیک مانند وضعیت لیبی اعلام آمادگی نموده، ولی نگفته است که چه مقدار نفت را می تواند عرضه کند. ولی برخی از گزارش ها می گویند رقم آن حدود 14 میلیون بشکه در روز است.
ایران: به عنوان سومین صادر کننده نفت بعد از روسیه و عربستان سعودی است. کشتی های ایران حدود 5/2 میلیون بشکه در روز جابجا می کنند که مسیر بسیاری از آنها آسیا می باشد. علاوه بر تنگه هرمز، بکارگیری تحریم بین المللی علیه ایران یا رویاروئی نظامی بخاطر فعالیت هسته ای ایران نگرانی هایی را در خصوص عرضه نفت ایجاد کرده است.
در سال 2012 ایالات متحده آمریکا تحریم های یکجانبه ای را علیه موسسات مالی که با بانک مرکزی ایران همکاری می کردند، اعمال نمود. اتحادیه اروپا نیز تحریم هایی را در خصوص محموله های نفتی ایران که حدود 17٪صادرات نفت این کشوررا شامل می گردد را اعمال نمود.
برخی از تحلیل گران معتقدند ایران مشتریان نفتش را حتی با ارائه تخفیف پیدا خواهد نمود. برخی از تحلیل گران می گویند در صورت کاهش یک میلیون بشکه نفت در روز از صادرات ایران تولید نفت عربستان باید افزایش یافته و از ذخایر استراتژیک نیز باید استفاده گردد. البته تحریم ها به عرضه نفت در میان مدت اثر نامطلوب خواهد گذاشت. پیش بینی ها حاکی از کمبود یک میلیون بشکه نفت در روز در چند سال آینده در صورت عدم سرمایه گذاری جدید است . درسال 2008 در خلال افزایش تنش ها سران اوپک اخطار دادند که قادر به جبران نفت ایران که 10٪تولید اوپک را تشکیل می دهد، نیستند.
نیجریه: این کشوردومین تولید کننده نفت در قاره آفریقا و پنجمین عرضه کننده نفت به آمریکا می باشد. در زمان بالا گرفتن جنگ داخلی دراین کشوردر بین سالهای 2006-2008 مقام این کشوراز هشتمین تولید کننده به دوازدهمین تولید کننده تنزل نمود.
در سال 2009 حکومت نیجریه با شورشیان نظامی که باعث جلوگیری از دسترسی دولت به در آمدهای نفتی شده بودند، مصالحه نمود. هنوز در این کشور امکان بازگشت خشونت ها وجود دارد. نیجریه در اوایل سال 2012 مواجه با درگیری سراسری به علت کاهش سوبسید ها بود. توزیع ثروت نفت یکی از عوامل اصلی ایجاد منازعات است. علی رغم وجود ثروت عظیم نفتی در این کشور70٪مردم نیجریه با درآمدی معادل کمتر از یک دلار در روززندگی می کنند و فساد دولتی در این کشور مشکلاتی را ایجاد کرده است. شرکت های نفتی با ید با ربودن مقدار زیادی نفت خام که برخی از سیاستمداران و افسران سطح بالای نظامی در آن دست دارند مقابله نمایند.
لیبی: تولید نفت این کشوردر جریان سقوط قذافی به یکصد هزار بشکه در روز در اوایل سا ل 2012 رسید؛ در حالی که تولید آن قبل از تحولات این کشور840 هزار بشکه در روز بود.
مقامات لیبی امیدوارند به همین میزان تولید نائل شوند ولی شرایط سیاسی این کشورهنوز بی ثبات است.
ونزوئلا: رشد درآمدهای نفتی با عث افزایش ملی گرائی در اکثر کشورهای تولید کننده نفت در آمریکای لاتین مانند بولیوی، اکوادور و ونزوئلا شده است. ونزوئلا نهمین تولید کنند نفت جهان، بیشتر از پیش بینی ها تولید می کند.
نفت صادراتی این کشور به آمریکا یک میلیون بشکه در روز می باشد. امریکا همچنین تحریم های محدود کننده ای را علیه شرکت نفت ونزوئلا برای انجام معامله با ایران وضع نموده است.هوگوچاوز نیز در مشاجرات دیپلماتیک تهدید کرده صادراتش را به ایالات متحده قطع خواهد کرد. برخی از کارشناسان نگرانند که ونزوئلا به اندازه کافی روی اکتشاف نفت و تاسیسات نفتی سرمایه گذاری نکرده و بجای آن پول نفت را برای تثبیت حکومتش خرج نموده باشد.
طبق گزارشهای شرکت نفت ونزوئلا بیش از 88میلیارد دلار در سال 2011 درآمد داشته است و از این میزان 15 میلیارد دلار را در شش ماهه اول صرف هزینه های اجتماعی نموده است و 14 میلیارد دلار آن را در بانک مرکزی ذخیره کرده است.کارشناسان نگرانند که کاهش سرمایه گذاری به دلیل ملی شدن صنعت نفت باعث کاهش تولید شده و اکتشافات جدید نتواند جای تولید در حوزه چاههای فرسوده را بگیرد.
عراق: عراق دارنده سومین ذخایر اثبات شده نفت در جهان است. قبل از حمله صدام به کویت، تولید نفت این کشورکمتر از 3میلیون بشکه در روز بود. ولی پس از سال 2003 که جنگ علیه این کشورآغاز شد، تاسیسات نفتی هدف حملات گروههای شورشی بوده است و این کشورنتوانسته تولید نفتش را به میزان اولیه برساند.
البته تولید نفت این کشور روبه بهبود بوده و انتظار می رود صادرا ت این کشور از 2/2 میلیون بشکه در روز به 6/2 میلیون بشکه در روز تا پایان سال 2013 افزایش یابد.هر چند تاسیسات نفتی این کشورهنوز هدف حملات تروریستی بوده و ثبات سیاسی این کشوربه خصوص پس از خروج نیروهای آمریکایی شکننده است.
روسیه و قفقاز: روسیه در دهه گذشته به عنوان ابرقدرت انرژی ظهور کرده است. روسیه دومین تولید کننده نفت جهان و بزرگترین تولید کننده گاز جهان می با شد. دیگر تولید کنندگان منطقه شامل قزاقستان و آذربایجان نیز به عنوان تولید کنندگان مهمی با ذخایر عظیم نفت و گاز ظهور کرده اند. البته این ثروت عظیم در روابط کرملین با برخی از دولتهای برجای مانده از اتحاد جماهیرشوروی مانند گرجستان، بلاروس، ترکمنستان و اوکراین مشکل ایجادکرده است.
به عنوان مثال 80٪گاز صادراتی روسیه از اوکراین می گذرد .در پایان سال 2008 روابط اوکراین و روسیه به دلیل مشاجره در خصوص قیمت محموله های گازی به اوکراین و هزینه های ترانزیت خطوط انتقال گاز که از اوکراین عبورمی کند، بیشتر تیره گردید. شرکت دولتی گاز پروم روسیه از صادرت گاز روسیه به اکراین جلوگیری نمود. مقامات اکراین نیز به نوبه خود جلوی حمل محموله های گازی روسیه به دیگر کشورهای اروپایی را گرفتند و این یکی از دلایل برای دور زدن خطوط روسیه و وصل کردن شبکه نفتی قزاقستان به باکو –تفلیس –جیحان می باشد که از طریق گرجستان ،آذربایجان به ترکیه منتقل شده و قادر است بیش از یک میلیون بشکه نفت رادر روز جابجا کند. در اواخر سال 2011 روسیه از اجرای طرحی که خط لوله ترکمنستان را به ناباکو انتقال می داد جلوگیری نمود.
غیر از عامل روسیه، تحلیل گران معتقدند که این منطقه به طور تاریخی منبع درگیری های سیاسی و قومی بوده است و این مسئله می تواند به جریان صدور نفت آسیب برساند.
خلیج مکزیک: ایالات متحده آمریکا یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان است. بخش مهمی از تاسیسات نفتی این کشورشامل 30٪تاسیسات تولید نفت و 2٪ تاسیسات تولید گاز در خلیج مکزیک می باشد، منطقه ای که دچار طوفانهای فراوانی شده است.
بندر نفتی دور از ساحل لویزیانا بزرگترین ترمینال ورودی نفت آمریکا می باشد.
در سال 2005 به دنبال طوفانهای کاترینا و ریتا در این کشورعرضه نفت دچار اختلال به میزان 8٪ شد و این مسئله باعث جهش در قیمت نفت خام گردید که با عرضه نفت از ذخایر استراتژیک تا حدی جبران گردید.