جلسه رسیدگی به پرونده کودتای ۲۸ مردادماه سال ۱۳۳۲ امروز یکشنبه (۲۸ مرداد ۱۴۰۳) در شعبه ۵۵ دادگاه حقوقی بینالملل به ریاست قاضی «حسینزاده» و جمعی از حقوقدانان مجتمع قضایی امام خمینی (ره) برگزار شد.
روایتی از اهداف انقلابمشروطه و کودتای ۲۸مرداد
مصدق سلسله خطاهای بزرگی کرد. نخست اینکه اختیارات تام خود را که از مجلس پیشتر بهاجبار گرفته بود، تمدید کرد و خود به آن قدرت مطلقهای بدل شد که منتقدش بود. خطای دوم این بود که مجلس سنا را بست؛ مجلسی که ریاست آن با سیدحسن تقیزاده بود. سوم، مجلس شورایملی را هم مجبور کرد که رأی به انحلال خود پس از رفراندوم بدهد. رفراندوم اصلاً در قانوناساسی ایران وجود نداشت. او دوبار دست به رفراندوم زد.
از همان قیام ملی ۳۰ تیر شعارهای ضدشاه در تظاهرات مردم رنگ و لعاب دیگری گرفت و دیوارها پر از شعارهایی شد که شاه و خاندانش را نشانه رفته بود.
گفتوگو با علی رشیدی عضو هیئت رهبری جبهه ملی ایران
علی رشیدی گفت: مصدق اصلاً نگاه براندازانهای نداشته است. اگر فاطمی روز ۲۶ مرداد درباره حذف سلطنت سخن میگوید نظر خودش بوده است، فاطمی از لحاظ دیدی که نسبت به اروپا داشت که راهحل نهایی را استقرار یک حکومت جمهوری در ایران میدانست؛ اما ضروریات ایجاد این نوع حکومت جمهوری در ایران وجود نداشت.
به مناسبت هفتادمین سالگشت کودتای ۲۸ مرداد نشست ۲۸ مرداد؛ درد همیشه ماندگار، با سخنرانی، دکتر ناصر زرافشان، مهندس لطف الله میثمی، داریوش رحمانیان، حسین رفیعی و آزاده شعبانی در کانون توحید تهران برگزار شد.
قاعدتاً دکتر مصدق از طریقِ نوعی مصالحه با احمد قوامالسلطنه یا معرفی جایگزینی برای خود از بین نیروهای معتدلتر جبهۀ ملی از قبیل مرحوم اللهیار صالح میتوانست مانع انجام کودتا شود و به حفظ تکثر و تنوع سیاسی پدید آمده در سالهای پس از جنگ جهانی دوم در جامعۀ ایرانی یاری رساند. با این حساب، میتوان در دلایل و اسباب کودتای ۲۸ مرداد سهم و نقشی هم برای شادروان دکتر محمد مصدق قائل شد!
برای بازنگری در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که توطئه مشترک آمریکا و انگلیس علیه ملت ایران بود، نمایشگاهی از عکسهای کمتردیده شده مرتبط با این رویداد در مجموعه سعدآباد با حضور موسی حقانی رئیس مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، جمعی از اساتید و پژوهشگران تاریخ در کاخموزه ملت واقع در مجموعه سعدآباد افتتاح شد. بازدید از این نمایشگاه تا چهارشنبه دوم شهریور از ساعت ۱۶ تا ۱۹ در کاخموزه ملت انجام میگیرد و حضور علاقهمندان به تاریخ معاصر در این رویداد، آزاد است
به بهانه سالروز کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
ستوننویسان نشریات بریتانیایی و آمریکایی و حتی برخی مقامات رسمی این دو کشور در بحبوحه ملی شدن صنعت نفت در دولت دکتر محمد مصدق و مذاکره این دو کشور با نخست وزیر ایران به تاکتیک «اطلاعات زهرآگین» رو آورده بودند.
دکتر مصدق سالها بعد تا حدودی به اهمیت پیشنهاد حزب توده یعنی تشکیل جبهه متحد خلق واقف شد. این معنی را میتوان در پیام او به کنگره جبهه ملی دوم مشاهده کرد؛ اما چه فایده که دیگر نه حزب آن حزب سابق بود و نه استالینی در کار که حضورش مانع از یکهتازیهای امپریالیسم شود.
دونالد ویلبر مامور اسبق سیا در خاورمیانه در کتابی که سال ۱۹۸۶ منتشر کرد، پیروزی کودتای ۲۸ مرداد را «شانسی» دانست. وی در این کتاب نوشت: «پس از بازداشت سرهنگ نصیری فرستاده شاه توسط ماموران حفاظت از مصدق و همچنین بازداشت چند افسر دیگر در ۲۵ مرداد، روزولت از ادامه کودتا مایوس شد و تصمیم به خروج فوری از ایران گرفت، اما با اصرار سرویس جاسوسی بریتانیا و برخی عوامل ایرانی، در ایران ماند و کودتا را به سرانجام رساند.»
استراو از ملی شدن نفت در ایران و حوادث پس از آن تحت عنوان؛ «حقارتی که بریتانیا از دست مصدق کشید» یاد میکند و اینکه سیستم جاسوسی بریتانیا تلاش کرد تا در بین نزدیکترین افراد بهمصدق نفوذ کند.
در این اسناد اشاره شده است که حزب توده قدرت چندانی در براندازی دولت ندارد؛ هرچند که آمریکا و انگلیس سعی میکنند با ایجاد وحشت باعث همراهی مخالفان دکتر مصدق با کودتاگران شوند.
مروری بر کتاب «پشتپرده کودتا؛ اوباش، فرصتطلبان، ارتشیان، جاسوسان» اثر علی رهنما
کتاب «پشتپرده کودتا» نوشته علی رهنما با دقتی مثالزدنی به بررسی دقیق حوادثی میانجامد که از نهم اسفند تا بیستوهشتم مرداد ادامه یافت و درنهایت منجر به سقوط دولت مصدق شد. رهنما با نگاهی به دستاندرکاران اصلی کودتا به تحلیل روابط هر یک از نیروهای شبکه با یکدیگر پرداخته و با جزئیات به نقش افراد مؤثر میپردازد.
گفتگو با شهریار خواجیان
جان فاستر دالس و آلن دالس از مشهورترین شخصیتهای جنگ سردند. آنها فهرستی تهیه کردند و آن را «شش هیولا» نامیدند که به عقیدهشان باید سرنگون میشدند: محمد مصدق در ایران، ژاکوبو آربنز در گواتمالا، هوشیمینه در ویتنام، احمد سوکارنو در اندونزی، پاتریس لومومبا در کنگو و فیدل کاسترو در کوبا.
مروری بر خاطرات کودتای شوم ۲۸ مرداد ۳۲
شعبان جعفری: "نشسته بودیم. درست یادمه، دیدم تیمسار خلعتبری معاون شهربانی بود اون موقع. تیمسار خلعتبری و بیوک صابر و یه افسری. خلاصه این سه چهارتا یهو اومدن در زندان گفتن: "تیمسار زاهدی، جعفری رو میخواد." منو ورداشتن بردن بالای شهربانی تو اون اتاق بالا." گفته بود آزادش کنید بره شهر رو آروم کنه...
یرواند آبراهامیان درباره کودتا ۲۸ مرداد میگوید: انگیزه بریتانیا این بود که با فشار اقتصادی و انزوای ایران، دولت مصدق را سرنگون کند. انگیزه دولت ترامپ در دوران اخیر هم همین است، امیدوار است تحریمها چنان فشار اقتصادی به ایران وارد کند که باعث سقوط نظام شود. اما تفاوت میان دو موقعیت، چیزی که باعث میشود شرایط کنونی تکرار کمدیوار دوران گذشته باشد، این است که در سال ۱۳۳۲ سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی بریتانیا و آمریکا، یعنی MI ۶ و CIA شبکه وسیعی از نیروهای وابسته به خود را در ایران سازماندهی کرده بودند.
او شاید تنها خبرنگاری بود که در دوران نهضت ملی کردن نفت با وزیران دولت مصدق، مخالفان وی، و سران حزب توده راه داشت و همین روابط، دسترسی وی را به خبرهای پشت پرده، در سالهای کاری خود آسان میکرد.
۶۵ سال بعد از اعدام فاطمی
دکتر فاطمی پیش از مرگش دکتر محمد مصدق را وصی و قیم فرزندش کرد و پس از او نیز مسئولیتها را به یکی از برادرانش سپرد. نصرالله سیفپور فاطمی، یکی از برادرانش که در آمریکا بود، بعد از شنیدن خبر اعدام دچار سکته شد. به ویژه که او برای جلوگیری از اعدام، به این در و آن در زده و نتیجهای به دست نیاورده بود. حتی به نوشته کیهان در جریان همان تلاشها تلگرافی هم به محمدرضاشاه زده بود تا برای لغو حکم اعدام از نفوذش بهره ببرد!
شصت و شش سال از کودتای ۲۸ مرداد گذشت. کودتایی که در آن دولت ملی گرای دکتر مصدق جای خود را به دولتی نظامی و دست نشانده داد. در این روز سرنوشت ایران به شکل واضحی تغییر پیدا کرد. پیش بینی این که اگر کودتا نمیشد، ایران چه مسیری را میپیمود، کار بسیار سخت و حتا نشدنی است، اما میتوان با قاطعیت گفت که اگر کودتا رخ نمیداد، مسیر کشورمان با آن چیزی که طی شد، بسیار متفاوت بود.
بعد از کودتای ۲۸ مرداد که بگیرو ببندها هم شروع شد. حیدر رقابی به اصرار شوهر خاله اش که صاحب چلوکبابی معروف شمشیری بود مجبور به ترک وطن شد.