شناخت ما از مریخ بیشتر از شناخت بستر اقیانوس‌ها است؟
یافته‌های یک مطالعه تازه نشان می‌دهد که دانش بشر از اعماق اقیانوس‌ها بسیار کمتر از چیزی است که تصور می‌شد.
فرارو- تحقیقی تازه بر اساس بررسی داده‌های اقیانوسی نشان می‌دهد بیش از ۹۹.۹۹۹ درصد از بستر اقیانوس‌های عمیق کره زمین تاکنون توسط انسان مشاهده نشده است. اما این آمار تکان‌دهنده دقیقاً به چه معناست؟
به گزارش فرارو به نقل از ساینتیفیک امریکن، اقیانوس‌های زمین، که گاهی به عنوان بهشتی زیستی پر از گونه‌های جانوری و گاهی به عنوان دنیایی تاریک و اسرارآمیز با موجودات افسانه‌ای ترسیم می‌شوند، همواره در خیال و کنجکاوی بشر نقش برجسته‌ای داشته‌اند. اما در عمل، میزان واقعی آگاهی ما از بستر این جهان آبی بسیار ناچیز است و تلاش‌ها برای برآورد دقیق آن همواره با عدم قطعیت همراه بوده است.
کتی کراوف بل، دانشمند علوم دریایی و بنیان‌گذار «اتحادیه اکتشاف اقیانوسی» در این زمینه می‌گوید: «در بسیاری از مقالات علمی، اعداد مختلفی ذکر شده؛ مثلاً اینکه ما ۵ درصد، یا ۱۰ درصد یا حتی تنها ۱ درصد از اقیانوس‌های عمیق را کاوش کرده‌ایم، اما هیچ اجماعی در این‌باره وجود نداشت.» او ادامه می‌دهد: «با خودم فکر کردم، آیا اصلاً کسی تا به حال این را دقیق محاسبه کرده؟ و چیزی پیدا نکردم. بنابراین حدود چهار یا پنج سال پیش شروع به برآوردهای ابتدایی کردم و نتایج حیرت‌انگیز بود: تنها ۰.۰۰۱ درصد از بستر اقیانوس‌ها در طول تقریباً ۷۰ سال گذشته به‌طور مستقیم بازدید و بررسی شده است.»
در ابتدا، این عدد برای بل بسیار غیرواقعی به نظر می‌رسید، اما بررسی‌های بیشتر نشان داد که این رقم دقیقاً با واقعیت تطابق دارد. بر اساس این یافته‌ها، کل مساحتی که انسان به‌طور مستقیم از بستر دریا مشاهده کرده، تقریباً معادل مساحت ایالت رودآیلند آمریکاست؛ رقمی بسیار ناچیز، به‌ویژه در مقایسه با این واقعیت که ما تصاویر با وضوح بالا از سطح ماه و مریخ در اختیار داریم. در پژوهشی که در تاریخ ۷ مه در نشریه Science Advances منتشر شد، بل و همکارانش داده‌های ۴۳٬۶۸۱ مأموریت زیردریایی را که توسط مؤسسات علمی در ۱۴ کشور و قلمرو مختلف انجام شده و حداقل تا عمق ۲۰۰ متری زیر سطح آب نفوذ کرده بودند، بررسی و مقایسه کردند.
نتایج نشان داد که نه‌تنها شناخت ما از بستر اقیانوس‌ها محدود است، بلکه در مناطق کاوش‌شده نیز سوگیری جغرافیایی قابل‌توجهی وجود دارد. بیشتر مشاهدات مستقیم از اعماق دریا در نزدیکی کشورهای ثروتمند با امکانات فنی کافی انجام شده است، به‌ویژه ایالات متحده، ژاپن و نیوزیلند. اما این عدد ۰.۰۰۱ درصد دقیقاً به چه معناست؟ آیا واقعاً ما کمتر از سطح ماه یا مریخ از کف اقیانوس‌ها اطلاعات داریم؟ پاسخ محققان به این سؤال «خیر» است؛ البته با چند تبصره مهم.
نخست اینکه رقم ۹۹.۹۹۹ درصد به آن بخشی از بستر اقیانوس اشاره دارد که «به‌طور مستقیم دیده نشده» است؛ یعنی مناطقی که از طریق تصویربرداری بصری مورد بررسی قرار نگرفته‌اند. این مفهوم با نقشه‌برداری تفاوت دارد، چرا که نقشه‌برداری می‌تواند توپوگرافی کف دریا را حتی بدون تصویربرداری نیز اندازه‌گیری کند.
همچنین «دیدن» با «نمونه‌برداری»، جمع‌آوری نمونه‌های زیستی یا زمین‌شناسی از یک ناحیه متفاوت است. به گفته بل، سه مؤلفه تصویربرداری، نقشه‌برداری و نمونه‌برداری در مجموع فرآیند «اکتشاف کامل» یک محیط ناشناخته را تشکیل می‌دهند. با در نظر گرفتن این موضوع، دیگر عجیب نیست که رقم نهایی آن‌قدر کوچک باشد.
آلفرد مک‌یون، محقق ارشد پروژه تصویربرداری با وضوح بالا در مدارگرد شناسایی مریخ ناسا و زمین‌شناس سیاره‌ای دانشگاه آریزونا، که در این مطالعه مشارکتی نداشته، در این‌باره می‌گوید: «نقشه‌برداری مداری به ما امکان داده تا تصاویر بسیار دقیقی از سطح ماه و مریخ تهیه کنیم که از دقت نقشه‌های کف اقیانوس‌ها فراتر می‌رود. اما این مسئله با درک ماهیت آنها تفاوت دارد.» او همچنین افزود: «شما می‌توانید نقشه‌های زیبایی از توپوگرافی و تفاوت‌های نوری و رنگی تهیه کنید، اما این به معنای شناخت ترکیب شیمیایی، فرایندهای مرتبط و دینامیک محیطی آن نیست.»
متیو لاپوتر، ژئوفیزیک‌دان دانشگاه استنفورد نیز مقایسه بین مشاهده مستقیم کف اقیانوس با سطح ماه یا مریخ را «مقایسه سیب با پرتقال» می‌نامد. او می‌گوید: «اقیانوس در زیر کیلومترها آب سرد و تحت فشار شدید پنهان است، در حالی‌که سطح ماه و مریخ از فضا به‌راحتی قابل مشاهده هستند.»
با این حال، دانشمندان روش‌های هوشمندانه‌ای برای آشکارسازی اعماق اقیانوس یافته‌اند. به‌عنوان مثال، با استفاده از ارتفاع‌سنج‌های ماهواره‌ای یا فناوری سونار می‌توان مدل‌های نسبتاً دقیقی از شکل بستر دریا ترسیم کرد. به گفته مک‌یون، از منظر درک نقش اقیانوس در سیستم‌های زمین‌شناسی، احتمالاً ما اطلاعات بیشتری از کف دریا نسبت به سطح ماه یا مریخ داریم. او اضافه می‌کند: «اقیانوس برای ما محیطی آشنا و در حال تغییر است، با دریچه‌های گرمایی، مناطق فرونشست و ویژگی‌های متحرک دیگر؛ چیزهای زیادی برای فهمیدن در زمین وجود دارد.»
البته، حتی اگر ما در مجموع آگاهی بیشتری از اقیانوس‌ها نسبت به سایر اجرام آسمانی داشته باشیم، این به معنای کامل بودن این دانش نیست. به گفته برت دنوی، دانشمند سیاره‌ای در آزمایشگاه فیزیک کاربردی جانز هاپکینز و از اعضای پروژه مدارگرد شناسایی ماه ناسا، داده‌های بصری با وضوح بالا از اعماق دریا می‌تواند تحولات علمی مهمی رقم بزند. او توضیح می‌دهد که نقشه‌های دقیق‌تری که اخیراً از ماه تهیه شده‌اند، نه‌تنها به سؤالات قدیمی پاسخ داده‌اند، بلکه پرسش‌های جدیدتری را نیز مطرح کرده‌اند.
به بیان دیگر، هرچه بهتر ببینیم، بهتر می‌توانیم تفاوت‌های ظریف و جزئیات محیطی را تشخیص دهیم؛ مواردی که ممکن است در نقشه‌برداری‌های درشت‌دانه یا نمونه‌برداری‌های پراکنده نادیده بمانند.
لاپوتر نیز در این‌باره می‌گوید: «اغلب اوقات، همین جزئیات کوچک می‌توانند کلیدی باشند. کف اقیانوس بسیار پیچیده است و ویژگی‌های شگفت‌انگیزی دارد، از منشأ حیات گرفته تا پدیده‌های زمین‌ساختی مانند زون‌های فرورانش، و ما در حال حاضر بخش زیادی از این پیچیدگی را از دست داده‌ایم.» بل با یک تمثیل ساده، موضوع را قابل‌فهم‌تر می‌سازد: «تصور کنید که مالک یک خانه باشید، اما هرگز به زیرزمین آن نرفته‌اید تا ببینید سیستم گرمایشی یا برق آن چگونه کار می‌کند.»
او یادآور می‌شود که تنها در دهه ۱۹۷۰ بود که انسان برای نخستین‌بار با اکوسیستم‌های فعال اطراف دریچه‌های حرارتی در اعماق اقیانوس آشنا شد. اکتشافی که نشان داد حیات می‌تواند حتی در اعماق تاریک دریا نیز شکوفا شود و درک ما از زیست در زمین را دگرگون کرد.
به گفته او، اگر تاکنون و تنها با مشاهده ۰.۰۰۱ درصد از کف اقیانوس به چنین کشفیاتی دست یافته‌ایم، چشم‌انداز کشفیات آینده بسیار هیجان‌انگیز است. بل این رقم پایین را نه نشانه‌ای از ناتوانی، بلکه فرصتی می‌داند برای اکتشاف بیشتر، آن هم در زمانی که فناوری‌های نوین در حال ساده‌تر، ارزان‌تر و ایمن‌تر کردن کاوش‌های دریایی هستند.
او می‌گوید: «این تحقیق اساس یک ابتکار جهانی برای ۱۰ تا ۲۰ سال آینده را فراهم می‌کند. اگر بتوانیم فرایند اکتشاف ۹۹.۹۹۹ درصد باقیمانده از اعماق اقیانوس را آغاز یا تسریع کنیم، این فرصتی بی‌نظیر برای طرح پرسش‌هایی فراهم می‌آورد که تاکنون حتی به ذهن‌مان هم نرسیده‌اند.»
