قطر پا پس کشید؛ میانجی‌گری در منازعه حماس و اسرائیل تعلیق شد

قطر، به‌عنوان یک میانجی مهم بین اسرائیل و حماس شنبه‌شب (۱۹آبان ماه) اعلام کرد که تلاش‌های خود را به منظورمیانجی‌گری برای برقراری آتش‌بس بین دو طرف برای پایان دادن به جنگ در غزه با اشاره به بن‌بست مذاکرات متوقف کرده است. «ماجد الانصاری»، سخنگوی وزارت خارجه قطر در بیانیه‌ای گفت: «زمانی که طرف‌ها تمایل و جدیت خود را برای پایان دادن به جنگ نشان دهند، این تلاش‌ها را با شرکای خود از سر خواهد گرفت.» «آدام راسگون»، «آرون باکسرمن» و «جولیان بارنز» در گزارشی در نیویورک تایمز نوشتند، مقامات آمریکایی و اسرائیلی در آخر هفته گذشته گفته بودند که مقامات قطری به رهبران سیاسی حماس گفتند که به‌دلیل توقف مذاکرات در این کشور دیگر جایی برای آن‌ها نیست. 

به گزارش دنیای اقتصاد، این مقامات البته به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند. الانصاری به‌طور مستقیم درباره حضور حماس در این کشور اظهارنظر نکرد. پیش از انتشار بیانیه این وزارتخانه، یک مقام مطلع گفت که قطر به این تصمیم رسیده است که دفتر سیاسی حماس در دوحه دیگر به هدف خود به‌دلیل توقف مذاکرات عمل نمی‌کند. الانصاری درباره بیانیه وزارت امور خارجه قطر بدون اشاره به اینکه کدام گزارش یا چه اطلاعاتی مورد مناقشه است، گفت که گزارش‌های رسانه‌های خبری درباره دفتر حماس «نادرست» است. در این بیانیه آمده است: «هدف اصلی دفتر حماس در قطر، تبدیل شدن به یک کانال ارتباطی بین طرف‌های ذی‌ربط است و این کانال به دستیابی به آتش‌بس در مراحل قبلی کمک کرده است.» 

با این حال، به نوشته گزارشگران نیویورک‌تایمز، مشخص نیست که آیا قطر واقعا رهبران حماس را از دوحه اخراج می‌کند یا دفتر را بدون اخراج مقامات حماس از این کشور بسته اعلام می‌کند. این کشور کوچک خلیج فارس از نقش خود به‌عنوان «دروازه» ای به روی ورود بازیگرانی مانند حماس که اکثر کشورهای غربی هیچ گونه روابط رسمی با آن‌ها ندارند، نفوذ زیادی به دست آورده است.

اما به نظر می‌رسد که تهدیدهای قطر حداقل تلاشی برای افزایش فشار بر حماس و اسرائیل برای سازش بر اساس شرایط آتش‌بس و آزادی گروگان‌های باقی‌مانده در غزه است. قطر از سال۲۰۱۲ میزبان رهبران سیاسی تبعیدی حماس بوده و همین امر دوحه را به نقطه کانونی مذاکرات با اسرائیل برای پایان دادن به جنگ و آزادی گروگان‌ها تبدیل کرده است. 

مصر که هم‌مرز با غزه است، دیگر میانجی اصلی بین طرفین است. مقامات حماس به درخواست‌های نیویورک‌تایمز برای اظهارنظر پاسخی ندادند. حماس از مدت‌ها قبل بر «پایان دائمی جنگ» و «عقب نشینی کامل اسرائیل از غزه» قبل از اینکه با آزادی گروگان‌های باقی‌مانده موافقت کند، اصرار داشته است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، متعهد شده که تا زمان نابودی حماس در غزه به جنگ ادامه دهد. او گفته است که نیروهای اسرائیلی باید هنگام آتش‌بس در بخش‌هایی از این منطقه باقی بمانند. نتانیاهو بارها شرایط خود را برای توافق تغییر داده است. منتقدانش در اسرائیل او را متهم کرده‌اند که بقای سیاسی خود را بر آزادی گروگان‌ها ترجیح می‌دهد. متحدان ائتلاف تندرو و افراطی‌اش خواستار حاکمیت نامحدود اسرائیل در غزه و مخالفت با پیشنهادهای قبلی آتش بس که به کارزار علیه حماس پایان می‌داد، هستند. 

به نوشته گزارشگران نیویورک‌تایمز، اجبار حماس به ترک قطر- جایی که برخی از رهبران حماس بیش از یک دهه است که اغلب در کنار خانواده‌هایشان مستقر هستند - آسیب دیگری به این گروه خواهد بود. دفتر حماس در دوحه بیش از یک دهه پیش تاسیس شد تا نقطه‌ای را ایجاد کند که بتوان با این گروه مذاکره کرد. اما به گفته یک مقام ارشد دفاعی یکی از کشورهای میانجی، اگر مشخص شود که دفتر دوحه گفت‌وگوها را برای «صلح» یا «کاهش رنج» در منطقه تسهیل نمی‌کند، هیچ دلیلی برای باقی ماندن چنین دفتری وجود نخواهد داشت. این پیام در هفته‌های اخیر به حماس منتقل شده است. 

اخراج حماس می‌تواند شمشیر دولبه برای قطر باشد. تحت فشار قرار دادن رهبران سیاسی حماس می‌تواند آن‌ها را وادار کند که در مذاکرات با اسرائیل انعطاف بیشتری نشان دهند؛ اما در عین حال، می‌تواند اهمیت قطر را در مذاکرات در صورت انتقال این گروه به نقطه‌ای دیگر در منطقه کاهش دهد. به گفته افرادی که در جریان گفت‌وگوها قرار داشتند، دو هفته پیش یعنی پس از ترور سنوار و قبل از انتخابات آمریکا، دولت بایدن از قطر خواست حماس را از دوحه بیرون کند. 

«جنیفر هانسلر»، «الکس مارکوارت» و دیگران هم در سی‌ان‌ان نوشتند، قطر در هفته‌های اخیر با اخراج حماس از این کشور موافقت کرد. با این حال، یکی از مقامات ارشد حماس به سی‌ان‌ان گفت که گزارش‌ها مبنی بر موافقت قطر با اخراج مقامات حماس از دوحه «بی اساس» و «تاکتیک فشار» است. این مقام حماس افزود که ادعاهای مشابهی نیز پیش از این بدون شواهد تاییدشده منتشر شده است. به نوشته گزارشگران سی‌ان‌ان، در طول جنگ و مذاکرات برای بازگرداندن گروگان‌ها، مقامات آمریکایی از قطر خواسته‌اند که از تهدید اخراج به‌عنوان اهرم فشار در مذاکرات خود با حماس استفاده کند. اینکه دقیقا چه زمانی رهبران حماس به خارج از قطر تبعید خواهند شد - و اینکه کجا بروند- مشخص نیست. 

یکی از مقامات آمریکایی به سی‌ان‌ان گفت که به این گروه زمان زیادی برای خروج از کشور داده نشده است. مقام‌های آمریکایی گفته‌اند از آنجا که قطر متحد آمریکاست، پس برای حفظ این رابطه چاره‌ای جز اخراج آن‌ها ندارد. یکی از مقاصد یا مراکز احتمالی رهبران حماس ترکیه خواهد بود؛ اما به‌دلیل عضویت این کشور در ناتو و متحد آمریکا بودن، مقام‌های ایالات متحده نمی‌خواهند رهبران حماس در ترکیه هم مستقر شوند. از دیگر گزینه‌ها می‌توان به مصر، الجزایر و ایران هم اشاره کرد که احتمال می‌رود مقام‌های آمریکایی به همان دلایل با حضور رهبران حماس در مصر هم مخالفت کنند.