«اُزُن» عضو ثابت‌آلاینده‌های تابستانی هوای تهران

دیروز شهر‌های سرخس، تربت جام، تایباد، مهران و لواسانات آلوده‌ترین هوای کشور را داشتند.

به گزارش اعتماد، دیروز هم ساکنان پایتخت هوای آلوده به «ازن» تنفس کردند. طبق گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران وابسته به شهرداری پایتخت، دیروز هم همچون هفته‌های قبل، هوای تهران با «ازن» آلوده بود و شاخص این آلاینده در ساعات صبح به ۱۰۲ رسید و، اما ساعت به ساعت بر میزان آلودگی اضافه شد چنانکه در ساعت ۱۶ غلظت ازن در هوای تهران به ۱۰۶ رسید و تا عصر دیروز، از ۱۲۵ هم گذشت که نشان‌دهنده خطرناک‌تر شدن کیفیت هوای تهران بابت وجود «ازن» بود اگرچه که در هفته‌های قبل هم کیفیت هوای تهران ناسالم بود و در روز‌هایی که هوای تهران گرم‌تر بود، غلظت ازن تا بیش از ۱۴۵ PM هم افزایش یافت.

طبق نقشه شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، بعد از ظهر دیروز و همزمان با افزایش غلظت آلاینده ازن در هوای پایتخت، میدان فتح در منطقه ۹ آلوده‌ترین منطقه بود که شاخص ازن در این منطقه به ۱۶۰ رسید و منطقه سوهانک و شهید بهشتی در منطقه یک با غلظت ۱۵۰، پونک در منطقه ۵ با غلظت ۱۴۸، اقدسیه در منطقه یک با غلظت ۱۴۴، منطقه ۷ تهران با غلظت ۱۱۷، گلبرگ در منطقه ۸ با غلظت ۱۰۹ و شهرک چشمه در منطقه ۲۲ با غلظت ۱۰۷ مناطق آلوده پایتخت به دلیل شدت انتشار ازن بوده‌اند.

دیروز در وب‌سایت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران این پیام مشاهده می‌شد: «شاخص کیفیت هوا / ۱۰۱ - ۱۵۰ / ناسالم برای گروه‌های حساس، افراد مبتلا به بیماری قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان باید فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل را کاهش بدهند. فعالیت طولانی، عبارت است از هرگونه فعالیت خارج از منزل که افراد به طور متناوب طی مدت چندین ساعت انجام می‌دهند و سبب می‌شود نفس کشیدن تا حدی سخت‌تر از حالت طبیعی صورت بگیرد. برای مثال، کار کردن در باغچه در طول روز. فعالیت سنگین عبارت است از هرگونه فعالیت شدید خارج از منزل که سبب می‌شود نفس کشیدن به سختی صورت بگیرد، برای مثال دویدن.»

طبق گزارش شرکت کنترل کیفیت هوا، از مجموع ۱۵۱ روزی که از اول فروردین تا ۲۷ مرداد امسال سپری کرده‌ایم، فقط هوای ۵ روز، پاک بوده (غلظت آلاینده هوا کمتر از ۵۰) در حالی که در سال ۱۴۰۲ و در همین بازه ۱۵۱ روزه، ۸ روز هوای پاک داشتیم. علاوه بر این، در سال جاری تعداد روز‌های با هوای قابل قبول (غلظت آلاینده هوا بین ۵۱ تا ۱۰۰) در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال ۱۴۰۲ هم کاهش یافته چنانکه پارسال از ابتدای فروردین تا ۲۷ مرداد در مجموع ۱۰۴ روز با هوای قابل قبول داشتیم که امسال به ۹۸ روز رسیده و در عوض تعداد روز‌های با هوای ناسالم برای گروه حساس (غلظت آلاینده هوا بین ۱۰۱ تا ۱۵۰) بیشتر شده و از ۳۵ روز به ۴۶ روز رسیده است. در روز‌های پنجشنبه و جمعه اخیر هم وضع آلودگی هوای تهران در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها بود چنانکه طبق نمودار شرکت کنترل کیفیت هوا، عصر روز پنجشنبه شاخص آلودگی و غلظت ازن در شهر تهران تا ۱۹۹ هم رسید و تا عصر جمعه هم شاخص این آلاینده در هوای تهران بالای ۱۱۰ بود در حالی که هوای تهران، همزمان آلوده به ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ و ۱۰ میکرون هم بود.

باقی شهر‌های استان تهران هم وضعیت بهتری بابت انتشار آلاینده ازن نداشتند چنانکه طبق جدول سامانه پایش کیفی هوای کشور، دیروز لواسانات با شاخص ۲۰۸ بابت غلظت ازن، آلوده‌ترین شهر در استان تهران بود و هوای باقرشهر با غلظت ۱۹۴، شهر قدس با غلظت ۱۵۷ و بهارستان با غلظت ۱۴۱ هم به وضعیت ناسالم رسید.

دیروز البته تهران تنها شهر آلوده در کشور نبود؛ بلکه روی نقشه آنلاین سامانه پایش کیفی هوای کشور، تا پیش از ظهر ۲۷ مرداد ۲۰ شهر هوای آلوده با وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس (با شاخص ۱۰۱ تا ۱۵۰) داشتند.

دیروز شهر‌های کبودرآهنگ (استان همدان) ساوه و شازند (استان مرکزی) رفسنجان (استان کرمان) ابهر (استان زنجان) اندیمشک، اهواز، شوشتر و ماهشهر (استان خوزستان) بجنورد (استان خراسان شمالی) مشهد (استان خراسان رضوی) اصفهان و قهجاورستان (استان اصفهان) با شاخص ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوای آلوده به ذرات معلق با قطر کمتر از ۱۰ و ۲.۵ میکرون، دی‌اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن و ازن داشتند و کیفیت هوای این شهر‌ها به وضع ناسالم برای گروه‌های حساس رسید.

طبق گزارش آنلاین این سامانه دیروز همچنین ۶ شهر اردکان (استان یزد) لامرد (استان فارس) زاهدان (استان سیستان و بلوچستان) هندیجان (استان خوزستان) منطقه ویژه اقتصادی پارس (استان بوشهر) و سجزی (استان اصفهان) به دلیل افزایش غلظت ازن، ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ و ۱۰ میکرون، شاخص ۱۵۱ تا ۲۰۰ داشتند و هوای این شهر‌ها به وضعیت ناسالم برای تمام افراد رسید، اما شهر مهران که این روز‌ها یکی از مسیر‌های اصلی تردد زائران اربعین به سمت عراق است دیروز با شاخص ۲۱۵ بابت آلاینده مونوکسید کربن، هوای در وضعیت بسیار ناسالم داشت. در مجموع و طبق نقشه این سامانه، در روز ۲۷ مرداد هوای ۱۹ شهر کشور بابت غلظت ذرات معلق ۲.۵ یا ۱۰ میکرون، هوای ۸ شهر بابت غلظت ازن، ۳ شهر بابت غلظت دی‌اکسید نیتروژن، یک شهر بابت غلظت مونوکسید کربن و یک شهر بابت غلظت دی‌اکسید گوگرد آلوده بود، اما نکته مهم این است که دیروز مسوولان ادارات محیط زیست درگز، تربت جام و تایباد و سرخس (استان خراسان رضوی) از افزایش شدید غلظت آلاینده‌ها و خطرناک شدن کیفیت هوای این شهر‌ها خبر دادند، اما اسامی این شهر‌ها در گزارش سامانه پایش کیفی هوای کشور ثبت نشد با وجود آنکه فرماندار تربت‌جام و روسای اداره حفاظت محیط‌زیست تایباد و سرخس اعلام کردند که شاخص کیفیت هوای این شهر‌ها به ۵۰۰ رسیده است.

ازن به جای اکسیژن

طبق گزارش‌هایی که ظرف هفته‌های اخیر منتشر شده، آلاینده غالب در هوای پایتخت، ازن بوده چنانکه هفته اول تیر ماه امسال، مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد: «فصل بهار امسال در شرایطی به پایان رسید که با وجود بهبود نسبی کیفیت هوای تهران در ماه‌های فروردین و اردیبهشت، آلاینده ازن به عنوان آلاینده‌ای ثانویه، متهم ردیف اول آلودگی هوای پایتخت در ماه خرداد بود. ۳۰ خرداد، آلوده‌ترین روز بهار امسال با شاخص ۱۵۶ بود که علت این موضوع، تداوم موج گرما از چند روز قبل همراه با تجمع و افزایش پیش‌ساز‌های تولید آلاینده ازن بود. ازن، گازی است که در جو بر اثر واکنش‌های پیچیده فتوشیمیایی تولید می‌شود و در صورت افزایش شدت تابش نور خورشید و بالا رفتن دما و البته وجود پیش‌ساز‌های تولید آن شامل اکسید‌های نیتروژن و ترکیبات آلی فرّار، افزایش می‌یابد. بنابراین در روز‌های گرم سال، شاهد افزایش غلظت این گاز هستیم و هر چه از شدت گرمای هوا کاسته شود، از غلظت این گاز نیز کاسته خواهد شد، چون در ماه‌های گرم سال، شرایطی همچون سکون نسبی جو و عدم وزش باد موثر نیز می‌تواند در انباشت این آلاینده همچنین پیش‌ساز‌های تولید آن موثر باشد که در برخی از روز‌های خرداد امسال نیز این شرایط در پایتخت رخ داد.»

نیمه تیر ماه هم رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو در گفتگو با خبرگزاری ایسنا، غلظت آلاینده ازن در هوای تهران را تایید کرد و از این آلاینده به عنوان «آلاینده تابستانه» نام برد و گفت که دلیل شدت یافتن غلظت ازن در هوای پایتخت، افزایش دمای هوا بوده و با توجه به روند افزایشی دما طی فصل جاری در شهر تهران، پیش‌بینی می‌شود غلظت آلاینده ازن در هوای پایتخت رو به افزایش باشد. این مقام مسوول در توضیح دلیل انتشار ازن در هوای تهران و باقی شهر‌های کشور گفت: «ازن یک آلاینده ثانویه است. با افزایش همزمان اکسید‌های نیتروژن در سطح زمین و شدت و مدت زمان تابش نور خورشید، فعل و انفعالی شیمیایی رخ می‌دهد و ازن تولید می‌شود که خاصیت اکسیدکننده بسیار قوی دارد. میزان غلظت اکسید‌های نیتروژن در طول شبانه‌روز متغیر است. روز‌ها معمولا مقادیر اکسید‌های نیتروژن بیشتر است و با نزدیک شدن به شب میزان آن کاهش می‌یابد. طبق مطالعات انجام شده معمولا میزان انتشار اکسید‌های نیتروژن از ساعت ۶ تا ۱۲ به علت فعالیت‌های روزانه و حجم ترافیک افزایش می‌یابد. با توجه به وابستگی تولید ازن به تابش خورشید و افزایش دما، غلظت‌های حداکثر ازن در بعد از ظهر رخ می‌دهد و حدود دو تا سه ساعت دوام دارد.»

طبق گفته این مقام مسوول، بیشترین تولیدکننده اکسید‌های نیتروژن، سیستم حمل و نقل عمومی است چرا که احتراق ناقص در موتور‌های وسایل نقلیه عمومی و شخصی صورت می‌گیرد و باعث تولید آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسید نیتروژن می‌شود؛ بنابراین، حمل و نقل عمومی، نیروگاه‌ها، صنایع و منابع ثابت خانگی همچون موتورخانه ساختمان‌ها در زمینه انتشار این آلاینده موثر هستند.

رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو در توضیح مخاطرات ناشی از افزایش غلظت ازن در هوا افزود: «افزایش غلظت نوعی از ازن که در سطح زمین وجود دارد، سیستم ایمنی بدن به‌ویژه دستگاه تنفسی را به شدت درگیر می‌کند و عملکرد ریه در مقابله با ازن کاهش می‌یابد. بر اساس نتایج یک پژوهش انجام شده در اروپا به ازای ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب افزایش مقدار ازن، ۰.۴ درصد حملات قلبی بیشتر می‌شود و ۰.۳ درصد مرگ روزانه بر اثر این آلاینده جوی افزایش می‌یابد. اعلام و هشدار به موقع به مردم درباره این آلاینده مهم است تا در ساعات افزایش غلظت اکسید‌های نیتروژن و به تبع آن ازن، حضور در فضای باز را کاهش بدهند و حداقل از قرارگیری کودکان - که آسیب‌پذیرترین قشر در برابر ازن هستند - در خارج از فضای بسته خودداری کنند.»

شرکت کنترل کیفیت هوای تهران هم تایید کرده که در هفته‌های اخیر و بر اثر تشدید کم‌سابقه گرما، گاز ازن آلاینده اصلی هوای تهران بوده و از حدود ساعت ۱۱ پیش از ظهر، روند افزایشی تولید این آلاینده آغاز می‌شود و در حدود ساعات ۱۳ تا ۱۸ به بیشترین میزان خود می‌رسد و پس از آن روند کاهشی غلظت رخ می‌دهد.

بهزاد اشجعی، یکی از مسوولان سابق در سازمان حفاظت محیط زیست، چندی قبل در گفت‌وگویی با خبرگزاری پانا اعلام کرد: «آلاینده ازن تقریبا از سال ۹۳ و ۹۴ در آسمان تهران مشاهده شد و البته علت عمده آن به‌دلیل اندازه‌گیری بود زیرا قبل از این تاریخ، مشکل اندازه‌گیری وجود داشت و سالانه میزان این آلاینده ثانویه افزایش یافت به طوری که سال ۹۹ تعداد روز‌های آلوده با ازن به ۴۲ روز رسید و سال به سال وضعیت بدتر و بحرانی‌تر می‌شود.»

مرز استاندارد را هم پشت سر گذاشته‌ایم

ماندگاری «ازن» در هوای تهران در حالی است که طبق آخرین توصیه سازمان بهداشت جهانی، هر کدام از آلاینده‌ها که به وضعیت پایدار در هوای شهر برسند به عامل خطر و بالقوه برای کاهش کیفیت زندگی و رشد آمار مرگ تبدیل می‌شوند.

طبق اعلام وزارت بهداشت، ایران در سال ۱۴۰۰ و بین ۱۰۶ کشور جهان، بابت شاخص کیفیت هوا رتبه بیست و سوم را داشته به این معنا که در این سال، فقط ۲۲ کشور جهان کیفیت هوایی بدتر از ایران داشته‌اند. سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۱ نسخه جدیدی از استاندارد آلاینده‌های ذرات معلق با قطر کمتر از ۱۰ یا ۲.۵ میکرون، ازن، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد و مونوکسید کربن تنظیم و منتشر کرد. طبق این نسخه جدید، حداکثر حجم ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون در هوای یک شهر یا کشور در مدت یک شبانه‌روز، ۱۵ میکروگرم بر مترمکعب و در مدت یک سال، ۵ میکروگرم بر مترمکعب، ذرات معلق با قطر کمتر از ۱۰ میکرون در مدت ۲۴ ساعت، ۴۵ میکروگرم بر مترمکعب و در یک سال ۱۵ میکروگرم بر مترمکعب، ازن در ۸ ساعت، ۱۰۰ میکروگرم بر مترمکعب و در یک فصل، ۶۰ میکروگرم بر مترمکعب، دی‌اکسید نیتروژن در ۲۴ ساعت ۲۵ میکروگرم بر مترمکعب و در یک سال ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب، دی‌اکسید گوگرد در ۲۴ ساعت ۴۰ میکروگرم بر مترمکعب و مونوکسید کربن در ۲۴ ساعت ۴ میلی‌گرم بر مترمکعب تعیین شد. کافی است که در هر روزی که هشداری درباره آلودگی هوای شهرمان می‌شنویم، سری به سامانه پایش کیفی هوای کشور بزنیم یا اگر ساکن تهرانیم، نگاهی به گزارش آنلاین شرکت کنترل کیفیت هوا بیندازیم تا ببینیم که میزان آلاینده‌های هوا در ایران، چند برابر استاندارد‌های توصیه شده سازمان بهداشت جهانی است.