نرخ بهره «خرید قسطی»

محدود بودن قدرت خرید نقدی کالا‌ها موجب شده است خرید قسطی همواره از گزینه‌های محبوب مصرف‌کنندگان به شمار رود. در این میان، افزایش نرخ تورم در سال‌های اخیر، با محدود ساختن قدرت خرید افراد موجب شده است بر جذابیت گزینه خرید قسطی افزوده شود.

به گزارش دنیای اقتصاد، بررسی‌ها از بازار برخی از فروشندگان قسطی کالا نشان می‌دهد که معمولا نرخ‌های اعلام‌شده از سوی این فروشگاه‌ها با نرخ بهره موثر تسهیلاتشان متفاوت است. «دنیای‌اقتصاد» برای بررسی نرخ بهره برخی از این اقلام، سراغ ابزار‌های پرداخت رفته است و بر این اساس نشان می‌دهد که عموما نرخ‌های اعلام‌شده با نرخ‌های اعمال‌شده تفاوت دارد.

اگر چه بخشی از اقبال به این نرخ‌های بالاتر را می‌توان به ناآگاهی مشتریان نسبت داد؛ اما باید توجه داشت که شرایط تورمی موجب می‌شود که نرخ‌های بالاتر نیز قابل قبول باشد. شاید یکی از جذابیت‌های نرخ سود ۳۰درصدی گواهی سپرده خاص بانکی، تطابق آن با واقعیت‌های موجود در جامعه باشد.

با کاهش قدرت خرید مردم و همچنین رکود حاکم بر اقتصاد ایران، استقبال مردم از خرید کالا و خدمات قسطی افزایش یافته است. شواهد گویای آن است که در سال‌های اخیر به‌خصوص در سال ۱۴۰۲، فروشگاه‌ها، شرکت و موسسات مختلفی فروش اقساطی خود را گسترش داده‌اند. از این طریق افراد جامعه می‌توانند از کالا‌های کوچک (میوه، سبزیجات و...) تا کالا‌های لوکس (مبل، لوستر، لوازم خانه و...) را از طریق موسسات و فروشگاه‌های عرضه‌کننده با شرایط قسطی تهیه کنند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخی از متقاضیان بدون توجه به سود پرداختی خود در مدت زمان بازپرداخت کالا کارت یا اعتبار تمرکز خود را فقط به تهیه کالای مورد نظر معطوف کرده‌اند یا با استناد به انتظارات تورمی خود حاضرند کالا‌های مورد نظر خود را با سودی برابر یا بیشتر از نرخ تورمی دریافت کنند.

قسطی بخریم؟

شواهد گویای آن است که با نزدیک شدن به ایام عید، تقاضای افراد جامعه به تعویض لوازم خانه، خرید خودرو، موتور و... در بازار افزایش یافته است. همان‌طور که در جامعه مشاهده می‌شود قشر متوسط جامعه همچنان از خرید نقدی کالا‌های بادوام محرومند و باید کالا‌های خود را از فروشگاه‌های قسطی تهیه کنند که با تقاضای این افراد برای خرید قسطی، بازار خرید کالای قسطی از بازار انحصاری به بازار رقابتی تبدیل شده است. این بازار رقابتی ویژگی‌هایی دارد که از دیدگاه هر فرد می‌تواند مثبت یا منفی باشد. اما چه عاملی می‌تواند موسسات و فروشگاه‌های خرید اعتباری را از یکدیگر متمایز کند؟ نرخ بهره.

بررسی‌ها و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که با مراجعه به سایت و فروشگاه‌های اقساطی، سود و مدت زمان بازپرداخت در نگاه اول توجه افراد را به خود جلب می‌کند. گفتنی است که سود اعلامی برخی از فروشگاه‌ها با سود موثر آن‌ها تفاوت داشته که برخی از خریداران از آن اطلاعی ندارند. در این میان صاحبان پلتفرم‌های آنلاین و فروشگاه‌های حضوری بر این باورند که در بی‌ثباتی اقتصاد ایران و همچنین عدم‌پیش‌بینی نرخ تورم در ماه‌ها یا سال‌های آتی فروش کالای قسطی بدون در نظر گرفتن سود جز ضرر برای آن‌ها عایدی نخواهد داشت. این سخنان درست است، اما مساله‌ای که در این گزارش به آن اشاره شده، ما به التفاوت سود اعلامی و سود موثر از سوی ارائه دهندگان است که خریداران را به‌دو دسته تقسیم می‌کند.

بی خبران سود اعتباری

در طرح‌های مختلف قسطی کلاب از جمله (هوشمند فردا، هامرز، بای چک، پایا و همچنین طرح قسطی خودرو) متقاضیان می‌توانند تا سقف ۳۸۰ میلیون تومان اعتبار دریافت کنند. در شرایط ثبت درخواست اعتبار این فروشگاه سود خرید کالا‌های قسطی را ۱۸ درصد اعلام کرده است، اما سود موثر (Effective interest rate) این کالا‌ها از ۶۰ تا ۸۰‌ درصد متغیر است.

برای مثال برای دریافت اعتبار ۵۰ میلیون تومانی هر یک از طرح‌های ذکر شده در حالتی که متقاضیان هیچ وجهی را پرداخت نکنند، می‌توانند کالا تا سقف ۳۳ میلیون و ۵۰۰‌ هزار تومانی انتخاب کنند که در مدت زمان ۲۴ ماهه باید ۶۴ میلیون و ۶۵۱‌ هزار تومان پرداخت کنند یعنی برای دریافت کالای ۳۳ میلیونی هر ماه به مدت ۲ سال مبلغ ۲ میلیون و ۷۰۰‌ هزار تومان از حساب فرد کسر می‌شود که سود موثر این روش از دریافت اعتبار به حدود ۷۵ درصد می‌رسد.

البته در صورتی که فرد برای دریافت این تسهیلات پیش پرداخت انجام دهد سود موثر آن کاهش پیدا می‌کند که اکثر خریداران از آن بی‌خبرند. البته همان‌طور که گفته شد مراجعینی که با آگاهی از نرخ‌های بهره بازهم خریدار این فروشگاه هستند، انتظارات تورمی و همچنین ضرورت تامین کالای مورد نظر خود را در نظر گرفته و حاضر به پرداخت چنین سودی می‌شوند.

دور زدن سود موثر

برخی دیگر از پلتفرم‌های آنلاین قسطی از جمله ازکی وام و دیجی شهر در قوانین پرداخت اعتبار خود سود سالانه خود را ۲۲ و ۲۳‌درصد اعلام کرده‌اند. اما گفتنی است که این قوانین تا قبل از پرداخت تسهیلات صحت دارد. یافته‌های «دنیای‌اقتصاد» حاکی از آن است که در مرحله پایانی اخذ تسهیلات ۵۵ میلیونی خرید کالا، متقاضیان باید مبلغ ۸ میلیون و ۵۰۰‌هزار تومان به عنوان هزینه عملیاتی پرداخت کنند. بر این اساس سود موثر سالانه ازکی وام از ۲۲‌درصد به ۴۴‌درصد افزایش می‌یابد. همچنین در این گزارش مراحل دریافت تسهیلات از دیجی شهر که با پشتیبانی بانک شهر در حال فعالیت است مورد بررسی قرار گرفت.

گفتنی است که برای دریافت ۶۰ میلیون وام کالا از این پلتفرم، حدود ۸ میلیون و ۳۰۰‌هزار تومان هزینه عملیاتی از اصل وام کسر می‌شود؛ بنابراین سود ۲۳‌درصد اعلامی به ۳۱‌درصد موثر تبدیل می‌شود. این امر در خصوص روند تسهیلات دیجی پی نیز صادق است. آمار‌های میدانی نشان می‌دهد که از ۳۰ میلیون تسهیلات دریافتی دیجی پی که سود آن حدود ۲۳‌درصد اعلام شده است، ۳ میلیون تومان هزینه عملیاتی در مرحله اخذ و استفاده از تسهیلات از مراجعین گرفته شده و به موجب آن سود موثر دیجی پی به ۴۴‌درصد می‌رسد.

سود ۲۳ درصدی لوازم خانگی

در برخی از فروشگاه‌ها از جمله سرای ایرانی و شهر لوازم خانگی سود موثر در بازپرداخت‌های مختلف ۲۳‌درصد محاسبه شده است. سود محاسباتی دو فروشگاه مذکور با سود بانکی حدود یک تا ۲ واحددرصد نوسان خواهد داشت. به طور مثال برای خرید ۵۰ میلیونی از شهر لوازم خانگی در مدت زمان ۲۰ ماهه باید ۱۰ میلیون تومان از این مبلغ را به عنوان پیش پرداخت تسویه کرد و مابقی را هر ماه به میزان ۲ میلیون و ۴۲۰‌هزار تومان پرداخت کرد که سود دریافتی آن‌ها از این مبلغ حدود ۸ میلیون و ۴۰۰‌هزار تومان خواهد بود که سود موثر آن از ۲۳ تا ۲۵‌درصد در نوسان است.

روی دیگر کالا کارت مهر

در دیگر تسهیلات خرد کالا باید به تسهیلات آنلاین بانک قرض‌الحسنه مهر اشاره کرد. طبق قوانین این بانک مراجعه‌کنندگان می‌توانند با اعتبار‌سنجی آنلاین در پیشخوان مجازی بانک مهر مبلغ مورد تایید بانک را دریافت کنند. مقامات این بانک اعلام کردند که این کالا کارت با سود ۴ درصدی توزیع می‌شود، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که سود موثر این طرح برای متقاضیان با نرخ ۲۳ درصدی تمام می‌شود. چرا؟ به هنگام خرید از فروشگاه‌های زیر نظر این بانک، فروشندگان با توجه به بازه زمانی بازپرداخت تسهیلات، روی کالا‌های خود سود دریافت می‌کنند که با محاسبه سود فروشندگان و سود بانکی، سود موثر سالانه این طرح ۲۳‌ درصد خواهد بود.

سود خرید موبایل اقساطی

بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که در خرید تلفن همراه به صورت قسطی اغلب فروشگاه‌های موجود در کشور سود ماهانه ۳ درصدی را مبنای کار قرار داده‌اند. اما نرخ سود واقعی آن چند است؟ گفتنی است برای خرید موبایل به قیمت ۴۲ میلیون تومان با پیش پرداخت ۱۰ میلیونی، مراجعه‌کننده ۵ چک ماهانه به مبلغ ۷ میلیون و ۴۸۰‌ هزار تومان پرداخت کرده است. با محاسبه نرخ موثر آن باید گفت که نرخ سود آن در طول ۵ ماه به حدود ۳۰ درصد، یعنی ماهانه حدود ۶‌ درصد سود واقعی آن به شمار می‌رود، یعنی دو برابر سود اعلامی.