استادیوم جدید تهران را در شهر آفتاب نسازید؛ هم روی خط زلزله است، هم در معرض فرونشست

مهدی زارع، زلزله شناس در اعتماد نوشت: از اوایل مهرماه ۱۴۰۲ اخبار ساخت استادیوم جدید برای شهر تهران در فضای عمومی مطرح شد. اخیرا مشخص شده که این استادیوم قرار است در محدوده شهر آفتاب در جنوب تهران احداث شود.

نگارنده و برخی همکاران در نقد انتخاب چنین محلی قلم زده‌اند و مسائل چنین انتخابی را از دیدگاه مسائل زمین شناختی و ژئوتکنیکی برشمرده‌اند.

اگر چه ۲۷ آبان ۱۴۰۲ شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی در بیانیه‌ای تاکید کرده که مکان پیش‌بینی شده برای ساخت مجموعه جدید برخلاف برخی ادعا‌های مطرح شده، بررسی دقیق مخاطرات طبیعی منطقه پیش‌بینی شده برای ساخت مجموعه ورزشی جدید در تهران مورد تاکید است.

در نقشه منتشر شده از سوی سازمان نقشه‌برداری کشور در مورد پهنه فرونشست در پیرامون تهران در حدود ۵۵۰ کیلومتر مربع از زمین در تهران و اطراف آن بیش از ۱۳ سانتی متر در سال مشخص شده است. در این نقشه بخش‌هایی از زیرساخت‌های حیاتی، بزرگراه‌ها و خطوط انتقال برق و همچنین بخشی از راه‌آهن از پهنه فرونشست عبور می‌کند. شکاف‌ها و گودال‌هایی در سال‌های اخیر در زمین‌های جنوب تهران ظاهر شده‌اند.

برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی و پمپاژ گسترده آب زیرزمینی برای کشاورزی و صنایع باعث وضع کنونی شده است. در استاندارد‌های بین‌المللی میزان فرونشست بیش از ۴ میلی‌متر در سال یک بحران تلقی می‌شود و این میزان در جنوب تهران حدود ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر در سال اندازه‌گیری شده است. فرونشست زمین در مناطق شهری منجر به قطع برق، ترکیدگی لوله‌های گاز، تغییر شکل ریل‌ها، پیدایش فروچاله‌ها، کج شدن ساختمان‌ها، پیدایش ترک‌ها و گودال‌ها در جاده‌ها می‌شود.

از سوی دیگر پهنه مشخص شده در مجاورت گسله کهریزک و در مجاورت گسل‌های مهم شهر تهران است. این منطقه در طول تاریخ ری بار‌ها به خاطر زمین لرزه با خاک یکسان شده است. در فاصله میان سال ۳۰۰ پیش از میلاد این پهنه دچار خسارت‌های گسترده شده است. در زلزله ۳۳۰ قبل از میلاد که درست ۴ سال پس از حمله سپاه اسکندر مقدونی به ایران و تسخیر ری رخ داد، در گستره میان ری و ایوانکی ویرانی شدیدی گزارش شده و شهرری به‌کلی ویران شد.

این زمین‌لرزه که ۲۳۵۳ سال قبل رخ داده اولین زمین‌لرزه گزارش شده در تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران است. این رخداد در گزارش هرودوت یونانی تشریح شده است. زمین‌لرزه‌های تاریخی مهم دیگر در شهر ری ۷۴۳ م، در شرق ری و زلزله ۲۳۶ ه ق (۸۵۱ م) زمین لرزه شدیدی در ری با گزارش حدود ۴۵ هزار نفر کشته است. در فاصله ۱۲ مه ۸۵۵ م تا ۱۱ مه ۸۵۶ م (در سال ۲۴۲ ه ق) زمین‌لرزه‌های شدیدی آسیب‌های جدی در ری ایجاد کرد.

در کتاب عبدالرحمن سیوطی فقیه و مورخ مصری در کتاب «کشف الصلصله عن وصف الزلزله» آمده که در ذی‌الحجه سال ۲۴۹ ه. ق. (۸۶۴ م) زمین لرزه شدیدی در ری روی داد و مردم زیادی را کشت و بقیه مردم از شهر خارج شدند. زمین لرزه‌های مخرب دیگری در شهر ری در ۸۹۸ م، ۹۵۰ م، ۹۵۸ م، گزارش شده است. در زلزله ۱۱۷۷ م زمین‌لرزه ویرانگری ظاهرا در محدوده اشتهارد و بوئین‌زهرا رخ داده، ولی ری را نیز ویران کرده است. مجددا در زلزله ورامین در ۱۳۸۴ م نیز علاوه بر خرابی شدید ورامین، شهر ری نیز آسیب جدی دیده است. در دوره قاجار در زمینلرزه بزرگ ۱۸۳۰ در دماوند و همچنین زمین‌لرزه‌های ۱۸۴۸ و ۱۸۷۶ م، در محدوده جنوب تهران گزارش‌های خرابی از شهر ری وجود دارد. در زمین‌لرزه بوئین‌زهرا در ۱۰ شهریور ۱۳۴۱ نیز به ویژه در جنوب تهران و شهر ری خسارت‌هایی گزارش شده است.

این اطلاعات لرزه‌خیزی به همراه یافته‌های جدید از پتانسیل تشدید امواج لرزه‌ای در پهنه ری و جنوب تهران نشان می‌دهد که احداث سازه و تاسیسات جدید در پهنه شهر آفتاب در محلی مخاطره‌آمیز خواهد بود و به ریسک‌های موجود تهران خواهد افزود. این مخاطره‌آمیز بودن نیز با قول شرکت چینی یا هر مجموعه داخلی یا خارجی دیگر برای بررسی همه جوانب برطرف نخواهد شد.

از سوی دیگر وقتی شرکت سازنده عملا قرار باشد در محلی از پیش انتخاب شده به مطالعه و سپس ساخت بپردازد عملا مطالعه زمین‌شناسی و مخاطره‌شناسی با هدف تعیین محلی با ریسکی کمتر منتفی است. صرف اینکه در هر جایی سلسله مراتب اداری و بروکراتیک مطالعات رعایت شود نیز باز تضمین یا دلگرمی برای کاهش ریسک ایجاد نمی‌کند. اینها مواردی است که بار‌ها در محل‌های گوناگون دیگر گوشزد شده و اشتباه بار‌ها تکرار شده نباید در محل استادیوم جدید تکرار شود.