تحریم‌ و فرار مغز‌ها

فرارو- در اکتبر ۲۰۱۷ میلادی شورای دولتی جمهوری خلق چین (PRC) هوش مصنوعی را به عنوان "اولویت ملی" تعیین کرد و آرزوی خود را برای تبدیل شدن به "برترین مرکز نوآوری هوش مصنوعی جهان" تا سال ۲۰۳۰ میلادی اعلام کرد. خطرات در این مسیر زیاد هستند، زیرا هوش مصنوعی چینی کاربرد‌های مختلفی در عرصه هایی، چون پزشکی، صنعتی و حمل و نقل به ویژه در وسایل نقلیه خودران دارد و به طور بالقوه عامل اصلی رشد آن کشور است.

به گزارش فرارو به نقل از نیشن، مصرف کنندگان چینی بزرگ‌ترین کاربران جهانی تلفن‌های هوشمند برای پرداخت کالا‌ها و خدمات، نرم افزار‌های تشخیص صدا و دستیار‌های مجازی هستند. مردم چین به طور گسترده پذیرفته اند که ربات‌ها کمبود نیروی کار را در هتل ها، بیمارستان‌ها و بانک‌ها برطرف می‌کنند: مواجهه با ربات‌های تحویل دهنده یا پذیرش هتل در چین امری غیرمعمول نیست. ربات‌ها هم چنین در ساخت و ساز، معدن، و حتی امداد رسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

چین با ۸۰۰ میلیون کاربر گوشی تلفن همراه هوشمند از جمعیت ۱.۴۱ میلیارد نفری خود حجم وسیعی از اطلاعات دیجیتالی را تولید می‌کند. در چین رژیم‌های نظارتی ویژه‌ای در حوزه‌های بیوتکنولوژی (فناوری زیستی)، مهندسی زیستی و دارو‌های زیستی وجود دارد تا همکاری بین شرکت ها، محققان و مقام‌های محلی را تشویق کنند.

این ارتباط نزدیک باعث جذب سرمایه گذاران می‌شود: چندین پیشرفت بزرگ در عرصه بیوتکنولوژی مانند پردازش خودکار زبان طبیعی و یادگیری ماشینی برای جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های پزشکی برای پیش بینی نتایج کارآزمایی‌های بالینی و بهینه سازی طراحی مطالعات بالینی انجام شده اند.

چین هم چنین دارای استخر بزرگی از کارگران ماهر است. حدود ۱.۴ میلیون مهندس چینی سالانه واجد شرایط هستند که شش برابر بیش از تعداد مهندسان واجد شرایط ایالات متحده است و دست کم یک سوم از آنان در عرصه هوش مصنوعی فعال هستند. همان طور که روزنامه تجاری ژاپنی Nikkei Asia اشاره کرده چین قهرمان بلامنازع در عرصه مقالات تحقیقاتی هوش مصنوعی است و از این نظر از لحاظ کمّی و کیفی از ایالات متحده پیشی گرفته است. علی بابا، تنسنت و هواوی در حال حاضر در زمره ده شرکت برتر دنیا هستند که این نوع خروجی را تولید می‌کنند.

این تحقیق گاهی اوقات برنامه‌های کاربردی دنیای واقعی را تولید می‌کند که مدل‌های جهانی موجود را بهبود می‌بخشند. این موضوع در مورد اپلیکیشن اشتراک گذاری ویدئوی  "تیک تاک" و هم چنین در مورد بخش محاسبات ابری علی بابا (یک شرکت پیشرو در تجارت الکترونیک) صدق می‌کند. چت بات‌های خدمات مشتری علی بابا و ابزار‌های آموزشی شخصی سازی شده برای سفارشی کردن ارتباطات توسط هر کاربر بر اساس نیاز آنان استفاده می‌شوند. سیستم نرم افزاری City Brain علی بابا جریان ترافیک را به قدری بهبود بخشیده که هانگژو (با جمعیت ۶.۹۷ میلیون نفر) از رتبه پنجم به رتبه پنجاه و هفتم در فهرست شلوغ‌ترین شهر‌های جهان رسیده است.

این سیستم نقاط ازدحام را رصد می‌کند و به طور خودکار چراغ‌های راهنمایی را تنظیم می‌کند بهینه سازی‌ای که به‌ویژه برای آمبولانس‌ها در طول بحران کووید در دوران قرنطینه مفید بود و باعث کاهش حجم ترافیک در برخی از بخش‌های شهر می‌شد در حالی که برخی دیگر از مناطق شهر‌ها هنوز مملو از ترافیک بودند.

داستان‌های موفقیت زیادی وجود دارد به ویژه در حوزه امنیت سایبری که در آن چهار بازیگر اصلی وجود دارد (Bairong، TransInfoTech، Dahua Technology، Hikvision). هم چنین، Sense Time آماده است تا با استفاده از بینایی رایانه بیش‌ترین سهم از بازار داخلی فناوری‌های هوش مصنوعی را به خود اختصاص دهد. این شرکت که در حال حاضر بر عرصه امنیت تشخیص چهره مسلط است اکنون تخصص خود را در سایر بخش‌ها به کار می‌گیرد. این شرکت نرم‌افزاری را توسعه داده است که می‌تواند چهره‌ها را شناسایی کند، سن افراد را تخمین بزند و آنان را با داده‌های تجاری ارجاع دهد و به خرده فروشان کمک کند تا مطمئن شوند چه کسی احتمالا محصولات شان را خریداری می‌کند.

صنعت چین از طریق ادغام موفقیت آمیز داده‌های آنلاین، آفلاین و لجستیک در یک زنجیره واحد، از رقبای بین المللی خود متمایز است، زیرا توانایی ادغام قدرت دیجیتال و تخصص خرده فروشی را دارد. این ادغام همراه با هوش مصنوعی باعث ایجاد یک مدل تحویل فوق العاده کارآمد شده است. برای مثال، رژ لبی که از JD.com یکی دیگر از غول‌های تجارت الکترونیک سفارش داده شده ظرف مدت شش دقیقه توسط یکی از پیشرفته‌ترین مراکز لجستیکی جهان ارسال می‌شود. در مه ۲۰۲۲ میلادی بایدو تاکسی‌های بدون راننده را در پکن راه اندازی کرد در حالی که WeRide بیش از ۱۵۰۰۰۰ سفر از این نوع را در گوانگژو (جمعیت ۱۴ میلیون نفر) بدون بروز یک سانحه رانندگی انجام داده است.

مطمئنا در زمینه هوش مصنوعی، چت بات هوش مصنوعی امریکایی چت جی پی تی (Chat GPT) که می‌تواند گفتگو‌های هوشمندانه‌ای با کاربران برقرار کند گوی سبقت را ربوده است. با این وجود، غول‌های چینی در حال ایجاد اپلیکیشن‌های جدید هستند و به دنبال رقابت با پلتفرم‌های خود می‌باشند. تولید کننده تصویر متحرک Different Dimension Me Tencent که در اواخر سال ۲۰۲۲ میلادی وارد پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی جهانی شد می‌تواند تصاویری به سبک انیمه از عکس چهره‌ها ایجاد کند و بایدو که مدل ۱۰ میلیارد پارامتری (ERNIE-ViLG) را در اختیار دارد در اواسط مارس ۲۰۲۳ میلادی راه اندازی شد. هم چنین، شایان ذکر است که Idea که آزمایشگاه تحقیقاتی به سرپرستی "هری شوم" دانشمند مشهور رایانه Taiyi مدل دیگری از تبدیل متن به تصویر را اختراع کرده است.

علیرغم چشم انداز مطلوب و ابتکار عمل‌های متعدد "وانگ ژیگانگ" وزیر علوم و فناوری چین اذعان کرد که "چین باید منتظر بماند" تا "نتایج قابل مقایسه با چت جی پی تی" را ببیند. هم چنین، واضح بود که هوش مصنوعی چینی در مقابله با پاندمی کووید -۱۹ کاربرد چندانی ندارد. چین از هوش مصنوعی برای محدود کردن حرکات جمعیت و پیش بینی تکامل بیماری استفاده کرد، اما برخلاف استارت آپ آمریکایی مدرنا نقش چندانی در تولید واکسن‌های موثر نداشت.

عوامل متعددی شکست ابتکار عمل اجباری هوش مصنوعی و با دستور از بالای مقام‌های دولتی چین را توضیح می‌دهند. نخست آن که اگرچه تقریبا یک سوم از بهترین محققان هوش مصنوعی جهان از چین هستند تنها یک دهم آنان در چین کار می‌کنند. طبق نتیجه مطالعه اندیشکده امریکایی Macro Polo، اکثر استعداد‌های چینی در ایالات متحده هستند تا جایی که این یک "سلاح مخفی ایالات متحده در هوش مصنوعی" است. علاوه بر این، به دلیل فرار مغز‌ها اختلافاتی بین سرمایه گذاری‌های وعده داده شده و واقعی ارائه شده وجود دارد که بازیگران صنعت فناوری اطلاعات چین آن را به عنوان راهی برای لابی کردن سرمایه‌ها اعلام کرده اند. این مورد درباره ۱۶ میلیارد دلار اعلام شده در سال ۲۰۱۸ توسط تیانجین یک شهر بندری بزرگ در شمال شرقی چین بود. مشخص نیست که آیا این وجوه تاکنون آزاد شده اند یا خیر و اگر چنین است آیا به گیرندگان مناسب رسیده و منحصرا برای هوش مصنوعی استفاده شده اند یا خیر.

مقررات بسیار سخت پکن در این بخش نیز به طور موثر مانع از برخی پیشرفت‌ها شده است. Ant Group بازوی مالی علی بابا که فهرست دوگانه آن در هنگ کنگ و شانگهای در نوامبر ۲۰۲۰ میلادی به حالت تعلیق درآمد در واقع بال‌های خود را از دست داده است. آن دسته از بازیگران صنعت در چین که قوانین رقابت را زیر پا گذاشته اند جریمه‌های سنگینی دریافت می‌کنند. در ژوئیه ۲۰۲۲ میلادی پس از یک تحقیق طولانی Didi تنظیم کننده اینترنت که "اوبر چین" محسوب می‌شود با جریمه‌ای ۸ میلیارد یوانی (۱.۱۶ میلیارد دلاری) مواجه شد. دو غول بازی‌های رایانه‌ای تنسنت و NetEase که در سال ۲۰۲۱ میلادی به دلیل نقض قوانین ضد انحصار جریمه شدند تا پایان سال ۲۰۲۲ میلادی از عرضه بازی‌های جدید به بازار منع شدند و قیمت سهام آنان به شدت کاهش یافت.

چندین مدیر فنی در چین از جمله "ژانگ یی مینگ" بنیانگذار Byte Dance (شرکت مادر تیک تاک) در نوامبر ۲۰۲۱ میلادی استعفا داده اند. بسیاری از آنان به خارج از کشور از جمله به ژاپن یا سنگاپور گریخته اند. در همان ماه قانون عمده حریم خصوصی آنلاین تصویب شده توسط کنگره ملی خلق به اجرا در آمد و پارامتر‌های غیردقیق آن، اپراتور‌هایی که با داده‌های مصرف کننده مدیریت می‌شوند را در معرض خطر بیش تری قرار داد. این تشدید کنترل دولتی ممکن است غول‌های دیجیتال چین را بی انگیزه کند.

علاوه بر این، در ابتدای سال جاری دولت به طور ناگهانی طرح سرمایه گذاری ۱۴۸ میلیارد دلاری خود را برای صنعت نیمه هادی به حالت تعلیق درآورد. این امر پس از افشای شواهدی مبنی بر ارتکاب فساد در مورد شخصیت‌های برجسته از جمله "شیائو یاکینگ" وزیر سابق صنعت و فناوری اطلاعات و "دینگ ون وو" رئیس صندوق سرمایه گذاری صنعت مدار مجتمع چین فاش شد. این صندوق که به طور غیررسمی به عنوان "صندوق بزرگ" شناخته می‌شود و دارای ۴۵ میلیارد دلار سرمایه است ابزار رسمی دولت برای مدیریت سرمایه گذاری‌های عظیم در عرصه نیمه هادی از سال ۲۰۱۴ میلادی بوده و دارای شبکه پیچیده‌ای از منافع است و سهامداران آن وزارت دارایی وام دهنده دولتی توسعه چین، بانک انحصاری قدرتمند China Tobacco و China Mobile غول مخابراتی هستند.

این تعلیق در زمان بدی برای "شی جین پینگ" رئیس جمهور چین و جاه طلبی‌های او به منظور خودمختاری در عرصه فناوری چین رخ داد. تراشه‌ها برای نوآوری‌های مداوم در اینترنت نسل پنجم، ابر، اینترنت اشیاء و بسیاری از بخش‌های به سرعت در حال تکامل مانند دفاع و فضا ضروری هستند. تراشه‌ها در همه چیز از تلفن‌های هوشمند و رایانه‌ها گرفته تا موشک‌های بالستیک و صنعت خودرو ضروری هستند. چین بزرگ‌ترین بازار مصرف کننده مدار‌های مجتمع در جهان است.

با این وجود، زنجیره ارزش نیمه هادی از مجموعه‌ای از فناوری‌های وابسته به هم تشکیل شده که به کسانی که نقاط خفه کننده آن را کنترل می‌کنند یک مزیت استراتژیک می‌دهد. خرابی، کمبود، خطا یا تحریم که بر یک حلقه در زنجیره تاثیر می‌گذارد می‌تواند عواقب عمده‌ای داشته باشد.

تنها تعداد انگشت شماری از شرکت‌ها تخصص لازم برای ساخت برخی از قطعات را دارند. تراشه‌ها در سه مرحله اصلی طراحی، ساخت و مونتاژ، آزمایش، بسته بندی تولید می‌شوند. نقاط خفه کننده نرم افزار طراحی و فناوری لیتوگرافی (یک مرحله کلیدی تولید) متمرکز شده اند دو بخش تخصصی که چین علیرغم تلاش هایش در آن زمینه از بسیاری از رقبای خود عقب‌تر است رقبایی که همگی کشور‌های متحد امریکا هستند: ژاپن، کره جنوبی، تایوان و برخی از کشور‌های اروپایی.

واشنگتن به طور فزاینده‌ای تحریمی سخت گیرانه را دنبال می‌کند. کاخ سفید در اوایل اکتبر ۲۰۲۲ میلادی شرکت‌های آمریکایی را از صادرات تجهیزات ساخت تراشه به چین که برای محاسبات و ابر رایانه‌های با کارایی بالا ضروری است و هم چنین تراشه‌های ۱۴ نانومتری و کوچک‌تر که نیاز کلیدی صنایع با فناوری پیشرفته است منع کرد. این ممنوعیت در عمل شرکت‌های غیر امریکایی را نیز شامل می‌شود و گزینه‌های پکن را محدود می‌سازد. بایدن حتی موفق شد هلند مقر ASML تولید کننده پیشرو تجهیزات تولید تراشه و ژاپن جایی که شرکت صنایع الکترونیک و نیمه‌رسانای الکترون و شرکت ژاپنی چند ملیتی نیکون در آنجا مستقر هستند را نیز در کارزار تحریم چین با خود همراه سازد.

این تحریم‌های سخت‌تر به بخش بزرگ و در حال شکوفایی چین ضربه زده است: در سال ۲۰۲۰ میلادی آن کشور ۹ درصد از بازار جهانی نیمه هادی (۳۹.۸ میلیارد دلار در کل فروش سالانه) را در اختیار داشت (در مقایسه با تنها ۳.۸ درصدی در سال ۲۰۱۵ میلادی). با این وجود، چین برای تراشه‌های پیچیده (۳۷۸ میلیارد دلار یا ۱۸ درصد از کل واردات آن از جمله انرژی) وابستگی زیادی به واردات دارد. هم چنین، چین نیمه هادی‌هایی با سرعت پایین‌تر تولید کرد که در رایانه‌ها و دستگاه‌های خانگی استفاده می‌شدند.

در سال گذشته صادرات آن کشور به طور چشمگیری کاهش یافت (۷۲.۸ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۲۱ میلادی). برخی از مشتریان خارجی از ترس محدودیت بیشتر توسط مقام‌های ایالات متحده اکنون تنوع بخشیدن به زنجیره تامین خود را انتخاب می‌کنند. برای مثال شرکت "دِل" قصد دارد تا سال ۲۰۲۴ میلادی استفاده از تراشه‌های ساخت چین را متوقف کند و پیش‌تر از تامین کنندگان خود خواسته است که مقدار سایر قطعات تولید شده در آنجا را کاهش دهند.

غول‌های فناوری چین نیز در حال انجام اقداماتی برای محافظت از منافع تجاری بین المللی خود هستند. برخی از استارت آپ‌ها به طور کلی کشور را ترک کرده‌اند: Movio یک پلتفرم ویدئویی مولد هوش مصنوعی برای بازاریابی ویدیویی علیرغم موفقیت قابل توجه خود در چین در طول پاندمی کووید به لس آنجلس نقل مکان کرد تا خدمات خود را در بازار جهانی بفروشد.

کمبود نیمه هادی‌ها

در حال حاضر صنعت چین هم چنان دارای ذخایر قابل توجهی از نیمه هادی‌ها در آزمایشگاه‌های خصوصی و دولتی است. با این وجود، در درازمدت کمبود می‌تواند توانایی آن را برای تولید الگوریتم‌های قدرتمند خود که برای توسعه هوش مصنوعی رقابتی حیاتی هستند تهدید کند. این امر می‌تواند بر شرکت‌هایی که از سخت افزار امریکایی به ویژه برای وسایل نقلیه خودران و تدارکات استفاده می‌کنند و هم چنین بر مراکز تحقیقاتی که از هوش مصنوعی برای کشف دارو استفاده می‌کنند تاثیر منفی بگذارد.

البته پکن منفعل نبوده است. مقام‌های چینی اکنون از تامین کنندگان داخلی می‌خواهند که قیمت قطعات خود را برای مشتریان نیمه هادی داخلی کاهش دهند تا هم رقابت صادراتی را تقویت کنند و هم وابستگی به واردات را کاهش دهند وارداتی که تاکنون ارزان‌تر بوده است. با این وجود، رهبران چین در مورد نحوه واکنش به اقدامات ایالات متحده با یکدیگر اختلاف نظر دارند. برخی از آنان از سرمایه گذاری حتی بیش‌تر برای پر کردن شکاف حمایت می‌کنند و از طرحی ۱۴۵ میلیارد دلاری گفته اند و برخی دیگر از پروژه‌های بزرگی که از تراشه‌های ساخت چین استفاده می‌کنند (مانند اینترنت نسل پنجم) حمایت غیر مستقیم به عمل می‌آورند. علیرغم این اختلاف نظر درونی تاکید بر توسعه هوش مصنوعی از سوی چین حفظ خواهد شد: شی جین پینگ در گزارش خود به بیستمین کنگره حزب کمونیست در اکتبر گذشته ۴۰ بار از فناوری در مقایسه با ۱۷ بار در سال ۲۰۱۷ میلادی نام برد.

نگرش تهاجمی واشنگتن قطعا این تلاش‌های تازه را به تاخیر می‌اندازد، اما احتمالا از مسیر خارج نخواهد کرد. این امر ممکن است منجر به جدا شدن پکن از سایر نقاط جهان و ایجاد استاندارد‌های فنی متفاوت شود و ظرفیت بالقوه جهانی برای همکاری در فناوری‌های جدید را مختل کند. تشخیص اثرات کامل آن مدتی به طول می‌انجامد، اما دست کم باعث کاهش سرعت نوآوری چین در کوتاه مدت می‌شود.