سرطان روده بزرگ؛ علت، نشانه‌ها و راه‌های درمان آن

فرارو- سرطان روده بزرگ امروز یکی از سرطان‌های شایع در جوامع صنعتی بود و میزان وقوع آن در دهه‌های اخیر رو به افزایش است. این نوع سرطان اغلب به علت پولیپ‌های موجود در روده ایجاد می‌شود که به مرور زمان در آن تغییرات سلولی بروز می‌کند و به سرطان تبدیل می‌شود. نکته قابل توجه درباره سرطان روده بزرگ این است که فرآیند تبدیل شدن پولیپ‌ها به سرطان آنقدر کُند و بدون علائم است که بیشتر افراد هنگامی متوجه آن می‌شوند که سرطان به بالاترین حد گسترش خود رسیده است.

به گزارش فرارو، با این وصف چگونه می‌توان ابتلا به سرطان روده بزرگ را متوجه شد و راه‌های درمان و پیشگیری از آن چیست؟ برای یافتن پاسخ این سوالات با ما همراه شوید تا اطلاعات جامعی را در مورد سرطان روده بزرگ در اختیار شما قرار بدهیم.

سرطان روده بزرگ یا سرطان کولون (Colon cancer) نوعی بیماری است که بخش پایانی لوله گوارش را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با وجود اینکه این نوع از سرطان معمولاً در افراد مسن‌تر دیده می‌شود، هر فردی در هر سنی می‌تواند به آن مبتلا شود. این بیماری در مراحل اولیه با تشکیل توده‌های سلولی خوش خیم غیر سرطانی موسوم به پولیپ داخل کولون آغاز می‌شود. با مرور زمان برخی از این پولیپ‌ها به سرطان روده‌ بزرگ تبدیل می‌شوند. پولیپ‌ها ممکن است کوچک باشند و تقریباً هیچ علامت مشخصی نداشته باشند. به همین دلیل پزشک برای جلوگیری از سرطان روده‌ بزرگ با انجام آزمایش‌های تشخیصی دقیق پولیپ‌ها را شناسایی کند و قبل از سرطانی شدن آن‌ها را از بدن خارج می‌کند. این نوع از سرطان گاه سرطان کولورکتال (colorectal cancer) نامیده می‌شود. این واژه ترکیبی از سرطان روده‌ بزرگ و سرطان رکتال یا مقعد است که از بخش رکتوم روده‌ بزرگ آغاز می‌شود.

تعیین مرحله سرطان میزان گسترش سرطان را مشخص می‌کند و در انتخاب مناسب‌ترین گزینه درمانی کمک می‌کند. در ۴۰ درصد موارد سرطان کولورکتال در مراحل پیشرفته که نیازمند درمان جراحی است، تشخیص داده می‌شود. مراحل مختلف سرطان عددی از ۰ تا ۴ است که عبارت‌اند از:

۱. مرحله صفر: اولین مرحله سرطان کولون و زمانی است که سرطان محدود به مخاط و لایه داخلی کولون و رکتوم است که با نام کارسینوم درجا نیز شناخته می‌شود.
۲. مرحله اول: سرطان در لایه داخلی کولون یا رکتوم رشد می‌کند؛ اما از دیواره روده بزرگ فراتر نرفته است.
۳. مرحله دوم: سرطان از دیواره روده بزرگ عبور می‌کند؛ اما به گره‌های لنفاوی مجاور نرسیده است.
۴. مرحله سوم: سرطان به گره‌های لنفاوی مجاور دست اندازی می‌کند؛ اما هنوز به سایر قسمت‌های بدن متاستاز نداده است.
۵. مرحله چهارم: در این مرحله سرطان به سایر ارگان‌های بدن مانند کبد، غشای پوشاننده حفره شکم، ریه و تخمدان‌ها گسترش یافته است.
۶. مرحله راجعه: در این مرحله سرطان پس از درمان عود می‌کند که می‌تواند دوباره روی راست روده، روده بزرگ و دیگر قسمت‌های بدن تاثیر بگذارد.

پزشکان با اطمینان نمی‌توانند در مورد دلایل بروز این بیماری اظهار نظر کنند. به طور کلی سرطان روده بزرگ از زمانی شروع می‌شود که روند جایگزینی طبیعی سلول‌های بافت داخلی کولون مختل شود. رشد و تقسیم سلول‌های غیر طبیعی می‌توانند به رشد در روده بزرگ به نام پولیپ منجر شوند. پولیپ‌ها از نظر نوع متفاوت هستند؛ اما بسیاری از آن‌ها تومور‌های سرطانی هستند که در طی سال‌ها به آرامی رشد کردند؛ اما شیوع پیدا نمی‌کنند. رشد پولیپ جهش ژنتیکی اضافی سلول‌ها را بی ثبات می‌کند. هنگامی که این تومور‌های پیش سرطانی به سمت دیواره روده تغییر جهت می‌دهند و به سایر لایه‌های روده بزرگ حمله می‌کنند، پولیپ پیش سرطانی به سرطان تبدیل می‌شود. در بیشتر موارد این روند کند می‌شود و حداقل ۸ تا ۱۰ سال طول می‌کشد تا از آن سلول‌های ناهنجار اولیه تا یک سرطان رشد پیدا می‌کند.

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش بدهند، عبارت‌اند از:

۱. سن: سرطان کولون در هر سنی رخ می‌دهد؛ اما بیشتر افراد مبتلا به سرطان روده بزرگ بیش از ۵۰ سال سن دارند. میزان سرطان روده بزرگ در افراد زیر ۵۰ سال افزایش یافته است؛ اما پزشکان از علت این افزایش آگاهی ندارند.
۲. جنسیت: سرطان کولون زنان و مردان را به طور مساوی درگیر می‌کند؛ اما در مردان در سنین جوان‌تر تظاهر پیدا می‌کند.
۳. سابقه سرطان کولورکتال یا پولیپ: اگر قبلا سرطان روده بزرگ یا پولیپ‌های سرطانی روده بزرگ داشته‌اید، خطر ابتلا به سرطان کولون در آینده افزایش می‌یابد.
۴. سابقه دیگر سرطان‌ها: وجود سرطان سینه، تخمدان یا رحم با افزایش احتمال متاستاز و سرطان کولون همراه هستند.
۵. سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ: وجود سرطان کولون در افراد درجه یک خانواده احتمال ابتلا به سرطان کولون را افزایش می‌دهد. اگر بیش از یک عضو خانواده به سرطان روده بزرگ مبتلا باشند، خطر ابتلا به سرطان کولورکتال بیش‌تر است.
۶. التهاب در روده: بیماری‌های التهابی مزمن کولون مانند کولیت زخمی بیماری کرون یا بیماری التهابی روده (IBD) خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهند.
۷. سندروم‌های ژنتیکی: اگرچه تنها یک درصد از سرطان‌های روده بزرگ با تغییرات ژنی ارتباط دارند، این سندروم‌ها خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهند.
۸. رژیم غذایی: رژیم غذایی حاوی فیبر کم، چربی اشباع شده، کالری بالا، پروتئین حیوانی مانند گوشت قرمز و گوشت فرآوری شده که معمولا در جوامع غربی رواج بیش‌تری دارد، با خطر بالای سرطان کولون و سرطان رکتوم همراه است.
۹. سبک زندگی غیرفعال: فعالیت بدنی منظم خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد.
۱۰. چاقی: افراد چاق در مقایسه با افرادی که وزن طبیعی دارند، در معرض خطر بالاتر ابتلا به سرطان کولورکتال هستند.
۱۱. مصرف الکل و سیگار کشیدن: استفاده بیش از حد الکل و سیگار کشیدن خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد.
۱۲. دیابت: ریسک ابتلا به سرطان کولون در افراد مبتلا به دیابت و افراد دارای مقاومت انسولینی بالاتر است.
۱۳. پرتو درمانی: رادیوتراپی در ناحیه شکمی برای درمان سرطان‌های قبلی خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد.

این بیماری معمولاً علامت خاص و ویژه‌ای ندارد و علامت آن می‌تواند شبیه به سایر بیماری‌ها باشند که شخص با مشاهده آن‌ها به پزشک مراجعه می‌کند ویا تغییرات ظاهری بدن. مانند انواع عفونت‌ها و بیماری‌های مرتبط با التهاب سیستم گوارشی و تب. با مشاهده اولین علائم بهتر است به پزشک مراجعه شود چراکه در صورت ابتلا قبل از متاستاز احتمالی کنترل بیماری وجود دارد. در ابتلا به سرطان روده کوچک هم حتی می‌توان علائمی نزدیک به سرطان روده بزرگ مشاهده کرد. درصورتی که متوجه تغییر در عادات دفعی خود شده‌اید، حتماً بررسی‌های بیشتر انجام دهید. مثلاً اگر اسهال بیش از یک روز دارید، یا بیش از یک روز دچار یبوست شده‌اید و یا قطر مدفوع شما کاهش پیدا کرده باشد. این علائم درصورتی قابل اعتنا است، که بیش از یک روز باشد و دلیل موجه علمی و پزشکی دیگری برای آن وجود نداشته باشد. برخی از علائم شایع سرطان روده بزرگ عبارتند از:

۱. تغییر علائم گوارشی: یبوست، اسهال و یا مدفوع باریک و یا نازک همگی می‌توانند نشانگر یک عفونت ساده باشند؛ اما در این موارد این علائم ظرف چند روز بهبود می‌یابند. ادامه وجود این علائم به مدت طولانی نشانگر وجود دلیل پیچیده‌تری است.

۲. درد و نفخ: درد شکمی یا نفخ می‌تواند حتی به دلایل بسیار ساده‌ای مانند خوردن بعضی غذا‌ها ایجاد شود. درد شکمی و نفخ بی‌دلیل و متعدد می‌تواند از علائم سرطان روده باشد، گرچه موارد دیگر هم باعث آن می‌شوند.

۳. احساس خالی نشدن شکم بعد از مدفوع: در صورتی که رشد توده به حدی شده باشد که منجر به مسدود شدن روده شده باشد، ممکن است شخص احساس کند که نیاز به استفاده مجدد از سرویس بهداشتی دارد.

۴. دیدن خون در مدفوع: وجود خون در مدفوع می‌تواند به صورت رگه‌های خونی باشد یا مدفوع به طور کلی ظاهر سیاه‌تری داشته باشد. این علامت نیز می‌تواند به دلایل دیگری ازجمله بواسیر باشد؛ اما در صورت وجود خون در مدفوع باید حتما جهت تشخیص با پزشک خود مشورت نمایید.

۵. کاهش وزن غیرمعمول: کاهش وزن یکی از علائم کلی سرطان است و به علت استفاده توده سرطانی از انرژی بدن و همچنین فعالیت شدید سیستم ایمنی در مقابله با سرطان است. در صورت کاهش وزن بی‌دلیل ۵ کیلوگرم یا بیش‌تر در ۶ ماه با پزشک خود مشورت کنید.

۶. خستگی: خستگی به علت استفاده شدید توده سرطانی از انرژی بدن به وجود می‌آید و حتی با وجود استراحت نیز از بین نمی‌رود. خستگی طولانی مدت در کل نشانگر یک مشکل در سازوکار بدن است و نیاز به پیگیری دارد.

۷. تنگی نفس: زمانی که توده سرطانی به حدی می‌رسد که باعث بروز خستگی در فرد بیمار می‌شود. علائم توام با خستگی ازجمله تنگی نفس نیز ممکن است ظاهر شود. این افراد حتی در انجام کار‌های ساده‌ای مانند پیاده‌روی در یک مسیر کوتاه و یا حتی خندیدن دچار خستگی و تنگی نفس می‌شوند.

رشد سرطان روده ممکن است سال‌ها به طول بی‌انجامد و تشخیص به موقع آن شانس بهبودی را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. بنابراین آزمایشات غربالگری برای تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ و پولیپ در افراد سالم بدون علامت از سن ۵۰ تا ۷۵ سالگی توصیه می‌شود. شروع غربالگری افراد در معرض خطر ابتلا به سرطان روده‌ بزرگ در سن ۵۰ سالگی است. اما افرادی که دارای خطر بالاتری هستند، مانند افرادی با سابقه خانوادگی سرطان کولون باید زودتر بررسی شوند. تشخیص سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه شانس موفقیت درمان را بالاتر می‌برد. روش‌های تشخیصی و غربالگری سرطان کولورکتال متفاوت هستند که اگر علائم بیمار حاکی از ابتلا به سرطان کولون است، دکتر گوارش با توجه به سن و شرایط او از انواع روش‌های تشخیصی به شرح زیر استفاده خواهد کرد:

۱. آزمایش دیجیتال کولون‏‎ (DRE) ‎‏‏: آزمایش موضعی توسط پزشک تنها تومور‌های بزرگ و قابل لمس را آشکار می‌کند. آزمایش وجود لخته خون در مدفوع با یک پروب نوری (سیگموئیدوسکوپ) که از انتهای روده بزرگ وارد می‌شود، هر گونه پولیپ یا موارد غیرعادی را شناسایی می‌کند.

۲. آزمایش خون: وجود برخی از انواع خاص پروتئین‌ها در خون بیمار علامت تومور است. سطوح بالای آنتی ژن ‏Carcio embryonic‏ در خون نشانه متاستاز اپیتلیوم غده‌ای است. این تست‌ها برای تشخیص سرطان پیشنهاد نمی‌شوند و کاربرد اصلی آن‌ها در تعیین بازگشت مجدد بیماری است.

۳. روش‌های تصویربرداری: سونوگرافی، ام آر آی (MRI) و سی تی اسکن شکمی، لگنی و قفسه سینه می‌توانند مرحله سرطان و گسترش (متاستاز) سرطان به قسمت‌های دیگر بدن را نشان بدهند.

۴. سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر: پزشک با استفاده از سیگموئیدوسکوپ (لوله‌ی انعطاف پذیر، بلند، باریک و دارای پروژکتور و دوربین کوچکی در انتها) رکتوم و سیگموئید بیمار را بررسی می‌کند. این آزمایش چند دقیقه طول می‌کشد و دردناک نیست؛ اما ممکن است ناراحت کننده باشد. در صورت تشخیص پولیپ یا سرطان روده‌ی بزرگ پس از آن کولونوسکوپی برای بررسی کل کولون انجام می‌شود. سیگموئیدوسکوپی تنها پولیپ و سرطان را در یک سوم انتهایی روده و راست روده تشخیص می‌دهد و ضایعه در بخش‌های دیگر دستگاه گوارش را تشخیص نخواهد داد.

انتخاب روش درمانی به پیشرفت سرطان بستگی دارد. در مواقعی که سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود، قابل درمان است. در مقابل هنگامی که سرطان در مراحل آخر شناسایی شود و متاستاز شدت گرفته باشد، درمان کامل بعید به‌ نظر می‌رسد. نخستین مرحله درمان جراحی است، در عین حال شیمی درمانی و رادیوتراپی نیز طبق شرایط هر بیمار پیشنهاد می‌شود.

۱. جراحی: در روش جراحی بافت توموری و بافت‌های متاستاتیک برداشته می‌شوند. در افراد مختلف با توجه به سوابق پزشکی بیمار و میزان متاستاز از روش‌های جراحی مختلفی می‌توان استفاده کرد. جراحی برداشت بافت متاستاتیک در سرطان روده بزرگ نیز همانند سایر جراحی‌ها دارای عوارض است.

۲. شیمی‌درمانی: در شیمی‌درمانی از دارو استفاده می‌شود. راه‌های استعمال دارو‌های شیمی‌درمانی می‌تواند به‌ صورت خوراکی یا تزریقی باشد. از معایب این روش می‌توان به عوارض بالای آن اشاره کرد. چراکه دارو به‌صورت سیستمیک تاثیر می‌گذارد و به صورت ویژه فقط محل تومور را درگیر نمی‌کند. شیمی‌درمانی به صورت دوره‌ای است؛ یعنی شخص مدتی دارو را دریافت می‌کند و سپس برای مدتی دارو دریافت نمی‌کند و دوباره بعد از مدتی دارو دریافت می‌کند. شیمی‌درمانی معمولاً زمانی استفاده می‌شود که جراح بافت توموری را برداشته و برای اطمینان و از بین بردن باقی‌مانده‌های بافت توموری شیمی‌درمانی انجام می‌دهد. از مهم‌ترین عوارض شیمی‌درمانی ریزش مو‌های سر و بدن بیمار است. دارو‌های شیمی‌درمانی سلول‌های با تکثیر بالا مثل سلول‌های سرطانی، فولیکول‌های مو و سلول‌های مغز استخوان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.

۳. پرتودرمانی: پرتودرمانی معمولاً به‌تنهایی استفاده نمی‌شود و در ترکیب با دیگر روش‌های درمانی می‌تواند مؤثر باشد. برای پرتودرمانی هم می‌توان از دستگاه استفاده کرد، هم برای تولید اشعه و کوچک کردن یا از بین بردن بافت سرطانی از مواد تولید کننده اشعه در داخل بدن استفاده می‌کنند. از مهم‌ترین عوارض پرتودرمانی می‌توان به تغییر رنگ پوست در محل برخورد اشعه و کاهش اشتها اشاره کرد.

۱. ورزش کردن: بزرگسالانی که ورزش می‌کنند، به نظر می‌رسد سلاح قدرتمندی در برابر سرطان روده بزرگ دارند. در مطالعه‌ای معلوم شد که افراد فعال به احتمال زیاد ۲۴ درصد کم‌تر از سایر افراد که فعال نیستند، به این بیماری مبتلا می‌شوند. مهم نیست که آیا افراد کار می‌کنند و یا بازی می‌کنند. انجمن سرطان آمریکا توصیه می‌کند که ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش ملایم مثل پیاده‌روی سریع و یا ۷۵ دقیقه ورزش شدید در هفته مانند دویدن بسیار کمک کننده خواهد بود. سعی کنید فعالیت خود را در طول هفته گسترش بدهید.

۲. تغذیه سالم: انجمن سرطان آمریکا رژیم غذایی همراه با میوه‌ها و سبزیجات فراوان، گوشت فرآوری شده و قرمز اندک و غلات سبوس‌دار به جای دانه‌های تصفیه شده را پیشنهاد می‌کند. این رژیم غذایی کمک خواهد کرد خود را در وزن مناسب نیز نگه دارید. حذف فست فود‌ها و غذا‌های حاضری و همین‌طور روغن‌های بازاری در پیشگیری از ابتلا به ناراحتی‌های گوارشی کمک شایانی می‌کند.

۳. انجام آزمون‌های غربالگری: با انجام منظم آزمون‌های غربالگر می‌توان به وجود پولیتپ‌ها پی برد که برداشت آن‌ها به پیشگیری از سرطان کمک می‌کند.