این آمار، تکان‌دهنده است!

می‌گویند پاییز امسال رکورد زده آن هم رکوردی ۶۷ ساله؛ رکورد کمترین بارندگی ثبت شده طی ۷ دهه گذشته. بارندگی‌های پاییز امسال نسبت به مدت مشابه بلند مدت ۵۶ درصد کاهش داشته ‌است. امیدمان به پاییز بود که اگر کاری برای سفره‌های زیرزمینی نکرد، دست‌کم کمی زمین زیر پایمان و اندکی از حجم سدهای تشنه تهی را سیراب کند که این امید هم بر باد رفت.

به گزارش ایران، اگر به جدول آماری سال‌های گذشته نگاهی بیندازیم، حتما عرق سردی بر تنمان خواهد نشست. ارتفاع کل بارندگی در پاییز سال ۹۴ چیزی نزدیک به ۸۹ میلیمتر است و در سال آبی ۹۶-۹۵ حدود ۴۰ که حالا به ۲۹ میلیمتر رسیده‌. بررسی ۶ حوضه آبریز اصلی کشور نشان می‌دهد جز حوضه «قره قوم» در شمال شرق که نسبت به مدت مشابهش ۳ درصد افزایش بارندگی داشته‌، بقیه حوضه‌ها کاهش ۲۰ تا ۵۵ درصدی نسبت به سال گذشته را تجربه کرده‌اند.

به عنوان مثال، در حوضه دریای خزر که استان‌های گیلان و مازندران و گلستان و بخشی از نواحی شمالی استان‌های آذربایجان شرقی و غربی را در بر می‌گیرد، ارتفاع بارش‌های پاییز امسال ۱۱۵ میلی‌متر بوده که نسبت به مدت مشابه ۲۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد و در مقایسه با ۵۰ سال گذشته با ۱۵ درصد افت روبه‌روست.

در حوضه خلیج فارس و دریای عمان که استان‌های کردستان، ایلام، همدان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان را در دل خود جای داده ‌است، ارتفاع ‌بارش‌ها از ۵۰ به ۳۸ میلیمتر کاهش یافته‌ و این یعنی تنزل ۲۳ درصدی نسبت به سال گذشته و ۶۱ درصدی در مقایسه با ۵۰ سال پیش.

اما وضعیت در حوضه فلات مرکزی که استان‌‌های تهران، البرز، اصفهان، فارس، کرمان، یزد، خراسان‌های شمالی و رضوی و جنوبی و سیستان و بلوچستان را دربرمی‌گیرد، وخیم‌تر از سایر حوضه‌های آبریز است. ارتفاع بارش‌ها در این نواحی فقط ۸ میلیمتر بوده و در مقایسه با سال آبی گذشته ۵۵ و نسبت به ۵۰ سال گذشته ۷۷ درصد کاهش بارندگی را نشان می‌دهد.

بررسی میزان بارندگی‌ها به‌خصوص در پاییز که بنا به گفته کارشناسان شرکت آب منطقه‌ای باید پر بارش باشد، آنقدر ناامیدکننده است که حتی در خوشبینانه‌ترین حالت اگر نیمی از روزهای زمستان هم یکریز ببارد، نمی‌تواند کم‌بارشی‌های چند ماهه گذشته را جبران کند.

بر اساس نظر کارشناسان مرکز خشکسالی کشور و اسناد قدیمی، خشکسالی که در کشورمان از قرن‌ها پیش و در مناطق مختلف به‌ویژه شرق کشور آغاز شده‌ است ۴ مرحله دارد؛ خشکسالی هواشناسی، خشکسالی کشاورزی، خشکسالی منابع آب و در نهایت خشکسالی اقتصادی و اجتماعی. آنها می‌گویند خشکسالی ایران از مرحله منابع عبور کرده و در حال حاضر تأثیر آن در اقتصاد و اجتماع قابل رصد است.

بحران آب در مرحله فعلی که بیش از ۳۰ سال است با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم، مردم برخی از مناطق کشور را مجبور به مهاجرت به حاشیه شهرهای بزرگ کرده‌ و آسیب‌های زیادی حول این کوچ اجباری به بار آورده است.

طالب حیدری، رئیس اداره هواشناسی کردستان می‌گوید: «پاییز امسال ما را ناامید کرد. بارندگی در شرق ایران بسیار نگران‌کننده بود و حتی مناطقی را داریم که هیچ بارشی نداشته. در ۱۲ -۱۰ سال گذشته بارندگی جز یکی دو سال که مطلوب بود روال نزولی به خود گرفته و در این زمینه صاحب‌نظران فرضیه‌های مختلفی ارائه کرده‌اند. برخی تئوری تغییر اقلیم را به میان می‌کشند و عده‌ای افزایش انتشار گاز دی‌اکسید کربن را علت کاهش بارش‌ها عنوان می‌کنند. به نظرم نمی‌شود به این راحتی به این سؤال پاسخ داد و گفت که واقعا شاهد تغییر اقلیم هستیم. البته گاهی شاهد قهر طبیعت و رفتارهای غیرعادی اقلیم هستیم و در این شرایط گذشته از مدیریت منابع آبی که در اختیار داریم، باید منتظر بمانیم تا وضعیت اقلیم‌ چطور می‌شود!»

حیدری درباره وضعیت اقلیمی کشورمان هم چنین می‌گوید: «هزاران سال است که شرق کشورمان به دلیل وجود کویر و نبود رشته‌ کوه‌هایی با ارتفاع زیاد برخلاف زاگرس و البرز، بارندگی‌های مطلوبی ندارد و خشکسالی و استفاده بیش از حد از منابع زیرزمینی بر مشکلات دیگر این منطقه افزوده ‌است. اما نکته‌ای که عجیب به نظر می‌رسد، این است که دچار تأخیر تغییر فصول هستیم. یعنی فصول مختلف با تأخیر فرا می‌رسند. به عنوان مثال، دی‌ماه در فصل زمستان بهترین زمان بارش برف است ولی ۱۵ روز ابتدایی دی‌ماه بارش‌های تأثیرگذاری نداشتیم. در طول چند سال گذشته از جمله سال پیش، بهمن و حتی اسفندماه بارش‌های خوبی داشتیم و سرمای زمستان حتی تا فروردین‌ماه هم ادامه داشت. این تغییرات نگران کننده‌اند ولی من به شخصه امیدوارم وضعیت اقلیم کشورمان به گذشته بازگردد. کما اینکه این اتفاقات در دوره‌های مختلف تاریخی کشور نیز رخ داده ‌است.»

اگر نگاهی بیندازیم به آخرین نقشه ۷ ساله مرکز ملی خشکسالی کشور، کاملا پیداست که ۷ سال است از وضعیت قرمز گذشته است:

حوضه قره قوم دچار ۲۵ درصد خشکسالی بسیار شدید، ۴۰ درصد خشکسالی شدید و ۳۰ درصد خشکسالی متوسط شده ‌است.

حوضه مرزی شرق کشور ۱۰ درصد خشکسالی بسیار شدید، ۵۰ درصد خشکسالی شدید و ۴۰ درصد خشکسالی متوسط.

حوضه خلیج فارس، ۱۰ درصد خشکسالی بسیار شدید، ۳۰ درصد خشکسالی شدید و ۶۰ درصد خشکسالی متوسط.

حوضه دریاچه ارومیه، ۱۵ درصد خشکسالی بسیار شدید، ۷۰ درصد خشکسالی متوسط.

حوضه فلات مرکزی، ۱۵ درصد خشکسالی شدید، ۶۵ درصد خشکسالی شدید و ۲۵ درصد خشکسالی متوسط.

حوضه دریای مازندران، ۵ درصد خشکسالی شدید، ۱۵ درصد خشکسالی شدید، ۴۰ درصد خشکسالی متوسط.

با یک حساب سرانگشتی باید گفت ۱۰ درصد از کشورمان دچار خشکسالی بسیار شدید، ۴۰ درصد خشکسالی شدید و ۳۸ درصد خشکسالی متوسط است.

چندی پیش مهندس علی نظری مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان عنوان کرد جریان رودخانه‌های این استان از مهر تا پایان آذرماه نسبت به دوره شاخص حدود ۸۲ درصد و در سرشاخه‌ها حدود ۶۸ درصد کاهش داشته است. ذخیره آبخوان‌های کم‌عمق استان در آذرماه سال جاری در مقایسه با آذر سال گذشته ۱۲۵ میلیون مترمکعب و در مقایسه با متوسط ۲۵ سال گذشته بیش از ۱۹۳ میلیون مترمکعب کاهش نشان می‌دهد.

کاهش بارندگی بالای ۵۰ درصد فصل پاییز ۲۲ استان کشور این هشدار را می‌دهد که حالا حالاها خشکسالی میهمان‌ عزیز ماست و عرصه را برای کشاورزان و دامداران و باغداران تنگ و تنگ‌تر خواهد کرد. بسیاری از روستاهای کشور درگیر تأمین آب شرب هستند و حتی شهرهای شمالی کشور نیز با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند.

سیرجانی‌ها نخستین قربانی خشکسالی طولانی مدت هستند و آنها مجبورند آب تصفیه‌شده بخرند، منابع آبی‌شان به آرسینک خورده‌. مشکل سیرجانی‌ها و شهرهای دیگری که آب سالم ندارند مشکل همه ماست و دیر یا زود گریبان همه را خواهد گرفت. حالا دامنه خشکسالی و کم‌آبی به شمال غرب کشور یعنی پرآب‌ترین و پربارش‌ترین منطقه کشور نیز رسیده است. هم دست به دعا برداریم و هم منابع باقی مانده را هدر ندهیم.