آیا مردم برای خروج از مشکلات اجتماعی باید رای بدهند؟

فرارو- چند روز دیگر رییس‌جمهور انتخاب می‌شود. جامعه‌ ایران از او چه باید بخواهد؟ از بین بردن فقر؟ بالا بردن آمار ازدواج؟ ایجاد شادی و نشاط اجتماعی؟ ایجاد شغل؟ از اهمیت همه این‌ها که بگذریم متخصصان علوم اجتماعی قدم اول رییس‌جمهور را جدا کردن مسائل اجتماعی از سیاست‌زدگی می‌دانند.

به گزارش فرارو، دکتر جبار رحمانی -انسان‌شناس و عضو گروه مرکزی موسسه انسان‌شناسی و فرهنگ- می‌گوید: مساله اجتماعی در ایران به یک ابزار سیاسی تبدیل شده که سبب خواهد شد آن مسائل و بحران ها در زمین شوره زار سیاست قرار گیرد که در نهایت بحران را تشدید می کند.

این پژوهش‌گر درباره جو انتخاباتی این روزهای جامعه ایران به فرارو گفت: انتخابات ریاست‌جمهوری این دوره، به خوبی نشان داد که محل نزاع، نه ارزش‌ها و ایدئولوژی‌ها، بلکه مساله‌های اجتماعی بسیار ملموس و محسوسی است که سرتاسر جامعه ایرانی را فراگرفته است.

وی تاکید کرد: از این رو به نظر می‌رسد جامعه ما و مسئولان، فارغ از هرگروه و حزبی باشند به یک شعور و خودآگاهی رسیده اند که حیات اجتماعی و فرهنگی مردم دچار بحران است.

وی با اشاره به اینکه هرچند در نگاهی سیاست زده می توان این آگاهی را یک ابزار جمع آوری رای عنوان کرد، عنوان کرد: اما به هر حال حاکی از دردی است که در درون جامعه ایران وجود دارد.

جبار رحمانی معتقد است که با این حال و در کنار این نکته مثبت، یک نکته منفی مهم هم شکل گرفت و آن اینکه مساله اجتماعی و فرهنگی جامعه ما (فقر، بیکاری، حاشیه نشینی، مشکلات ازدواج، ....) عمیقا سیاست زده شد، چون محل نزاع سیاسیون و بهانه‌ای برای تخریب و تحقیر رقیب شد.

رحمانی با اشاره به اینکه مساله اجتماعی در این انتخابات به یک ابزار سیاسی تبدیل شد اظهار کرد: این سبب خواهد شد مسائل و بحران‌های اجتماعی، که می‌بایست در زمین اجتماعی و فرهنگی فهمیده شوند و با سیاست گذاری های درست به سوی حل آنها گام برداشت، در زمین شوره زار سیاست قرار گیرند که در نهایت بحران را تشدید می کند.

مهمترین اولویت رییس جمهور منتخب برای جامعه ایران چیست؟
این انسان‌شناس در پاسخ به این سئوال گفت: مهم‌ترین الویت آنست که مسائل اجتماعی را از سیاست زدگی و تقلیل آن به کلیشه های ابزاری سیاسی خارج کند و در همان بستر اجتماعی با سیاستگذاری های درست و منطقی به حل آنها بپردازد.

وی در این‌باره توضیح داد: جامعه و فرهنگ ایرانی در همه وجوهش باید هرچه بیشتر سیاست‌زدایی شوند، زندگی باید به ما هو زندگی برای مردم جریان داشته باشد. هرچند به تعبیری همه ابعاد زندگی سیاسی هستند، اما مقصود من از سیاست‌زدگی، نوعی ابتذال در فهم و بازنمایی امور اجتماعی و فرهنگی در بستر رویکردهایِ ابزاری سیاسیون است.

به همین دلیل به گفته رحمانی اگر امر اجتماعی و فرهنگی به جامعه بازگردد، میتوان آن را مهمترین دستاورد یک رییس جمهور منتخب برای چهار سال آینده دانست.

عضو شورای مرکزی انسان‌شناسی و فرهنگ همچنین در پاسخ به این سئوال که مهم‌ترین مشکل اجتماعی ما در سال های اخیر چه بوده و چطور باید از رییس‌جمهور خواست به آن ها ورود کند؟ پاسخ داد:

"خوشبختانه یا متاسفانه جامعه ما دچار شرایطی شده که به هر نقطه آن دست بگذاریم، می‌توان بحران یا زمینه های بحران را در آن دید. محیط‌زیست، حاشیه‌نشینی، فقر، بیکاری و... در همه عرصه ها جامعه را درنوردیده‌اند".

این کارشناس در ادامه اظهار کرد: نوع نگاهِ غیر اجتماعی و تقلیل این بحران ها به رویکردهای سیاسی و اقتصادی صرف و نگاه مهندسی برای حل آن‌ها، نه تنها نتوانسته آن را حل کرد، بلکه موجب تشدید آن‌ها هم شده است.

جبار رحمانی درباره اقدام رییس‌جمهور برای جامعه توضیح داد: از موضع مدیریت کلان جامعه، لازم نیست رییس‌جمهور فلک را سقف بشکافد و طرحی نو دراندازد، بلکه فقط باید بدیهات تقسیم کار اجتماعی و تفکیک نهادها و ارتباط متوازن آنها را در بستر جامعه کلان جا بیاندازد و نهادهای موجود را در بستر اصلی خودشان مستقر سازد.

وی همچنین تاکید کرد: با توجه به سیاست‌زدگی که در فهم و مواجهه با مسائل اجتماعی وجود دارد، قطعا هر جناحی رییس جمهور شود، مساله اجتماعی را در گفتمان سیاسی خودش تعبیر و تفسیر خواهد کرد.

رحمانی هچنین با اشاره به گفتمان اصلاح‌طلبی در مواجهه با مسائل اجتماعی و فرهنگی در ادامه گفت: هرچند به نظر میرسد گفتمان اصلاح‌طلبی تا کنون نشان داده که در مواجهه با مسائل اجتماعی رویکردی علمی و فرهنگی دارد و پژوهش‌های کلانی که در دولت آقای روحانی نیز انجام شده موید این مساله است، اما همچنان با وضع مطلوب درک و سیاست‌گذاری مسائل اجتماعی فاصله داریم.

با این حال به گفته رحمانی طیف های مقابل با همه دغدغه ارزشی‌ای که به حل مساله های اجتماعی خواهند داشت در نهایت به دلایل گفتمانی و زمینه ای نخواهند توانست این مساله را به طور ریشه ای حل کنند.

آیا مردم برای خروج از مشکلات اجتماعی باید رای بدهند؟
جبار رحمانی همچنین با اشاره به جو اجتماعی این روزها مبنی بر توجیه افرادی که نمی‌خواهند رای دهند بنا بر مسائل و مشکلات اجتماعی، گفت: به هر حال کسانی که به تجربه به این نتیجه رسیده اند که رای دادن کار درستی نیست و مصر هستند که نباید پای صندوق های رای رفت، لزوما مقصر نیستند.

به گفته او مقصر سیاسیونی هستند که این یاس از مشارکت و ناامیدی از اعتماد به عرصه سیاسی را در جامعه نهادینه کرده اند. ظاهرا عملکرد نهاد سیاست سبب این بی تفاوتی نهادینه در شهروندان شده است. به هر حال اگر هم نظر این گروه از افراد که اعتقادی به تغییر وضع موجود ندارند کاملا صحیح نباشد، اما بهره ای جدی از واقعیت دارد.

وی ادامه داد: اینکه شعار زدگی ایام انتخابات و وعده های وسیعی که داده شده و به زودی همه فراموش خواهند شد، این یاس را طی چند دهه اخیر ایجاد کرده است. همین مساله است که باید به‌طور جدی‌تری بدان اندیشید.

آیا آنها که رای نمی‌دهند در رابطه با مسائل اجتماعی بی‌تفاوت‌اند؟ رحمانی در پاسخ گفت: اتفاقا این طیف از افراد آدم‌های بی‌تفاوت و بی‌توجهی نیستند، بلکه آدم‌های دقیق و حساس به جامعه هستند. لذا ما بخشی از بدنه شهروندی آگاه و فعال را به دلیل عملکرد بد نهاد سیاست از دست داده ایم.

به گفته این انسان‌شناس این بخش که ذهن نقادی دارند می توانند نقش مهمی در اصلاح سیاست‌ها و جریان‌های اجتماعی داشته باشند.

جبار رحمانی تاکید کرد: هرچند از انتخابات 92 به این‌سو جریان اعتماد به مشارکت و تمایل به حضور در صحنه به عنوان حداقل راه دستکاری مقدرات جامعه و مشارکت در سرنوشت اجتماع افزایش یافته است. مردم ما به تدریج و بیشتر و بیشتر آموخته اند که انفعال و بی تفاوتی قطعا آینده را تیره تر خواهند کرد. مشارکت هرچند به وضع ایده آل نرسد، اما از بدتر شدن ممانعت خواهند کرد و سویه های امید را برقرار خواهند کرد.

دکتر رحمانی می‌گوید "این بی تفاوتی در حال تغییر است. انتخابات مهمترین و اصلی ترین ابزار مردم برای مهار سیاست و کنترل و هدایت آن، ولو در حد محدود، است".

این انسان‌شناس در انتها نتیجه گرفت که به همین دلیل مردم در انتخابات ریاست جمهوری 92 و انتخابات اخیر مجلس و خبرگان نشان داده اند که به تدریج به کنشگران خلاق در مواجهه با جریان های سیاسی تبدیل شده اند. امیداوریم تجربه های دو انتخابات قبلی، درسی باشد برای حرکت اصلاحی هرچه بیشتر در آینده. جلوی ضرر را از هرکجا بگیریم، سود کرده ایم.