تحلیل "توافق بزرگ"

هيچ‌يك از تحليلگران مسائل، راهبردي و بين‌المللي فكر نمي‌كردند كه مذاكرات در زمان كوتاهي به نتيجه سياسي مورد نظر منجر شود. دور اول مذاكرات ظريف و اشتون در اواخر مهرماه 92 برگزار شد و زمينه برگزاري دور دوم مذاكرات را در 16 و 17 آبان 92 به وجود آورد.

نتيجه بخشي راهبرد متوازن در سياست هسته‌اي ايران
 دكترابراهيم متقي

7 نوامبر 2013 نقطه عطف سياست هسته‌اي ايران محسوب مي‌شود. چند وزیر خارجه گروه 1+5 و كوفي عنان دبيركل پيشين سازمان ملل در مراسم نهايي توافق هسته‌اي مشاركت كردند.

منابع خبري بر اين اعتقادند كه كاترين اشتون كميسارياي سياست خارجي اتحاديه اروپا، ميزبان مقامات عالي‌رتبه سياسي قدرت‌هاي بزرگ براي حل موضوع اختلافات هسته‌اي ايران و قدرت‌هاي بزرگ است.

مذاكرات روز نخست در دو سطح برگزار شد. سطح اول مربوط به مذاكرات جمعي نماينده ايران با نمايندگان گروه 1+5 بوده است.در بعدازظهر 6 نوامبر مذاكرات وارد مرحله دو جانبه شد.

نتايج حاصل از اين مذاكرات زمينه را براي سفر مقامات عالي‌رتبه ديپلماتيك آمريكا و اروپا به وجود آورد. به اين ترتيب مذاكرات ژنو را مي‌توان همانند توافقات انجام شده در سعدآباد، گامي در جهت عادي‌سازي روابط ايران با كشورهاي بزرگ در نظام بين‌الملل دانست. در مذاكرات سعدآباد، ايران تعليق غني‌سازي اورانيوم را پذيرفت.

در مذاكرات ژنو، كشورهاي غربي با كاهش تحريم ايران موافقت كردند و اين امر در ازاي تعليق 20 درصدي انجام گرفته است. تعليق 20 درصدي به منزله آن است كه فوردو بايد خط توليد خود را تغيير داده و روند جديدي در فعاليت‌هاي هسته‌اي در پيش گيرد. روندي كه معطوف به كاهش غلظت اورانيوم غني شده باشد.

به اين ترتيب اولين مرحله مذاكرات توانست نتايج سازنده‌اي را براي دو كشور ايجاد كند. از آنجا كه ايران اراده سياسي خود را براي محكوم‌سازي توليد سلاح هسته‌اي توسط هر كشور خاورميانه‌اي بيان داشته است و از همه مهم‌تر آنكه فتواي هسته‌اي را به عنوان رويكرد مسلط ايران در موضوعات راهبردي مورد تاكيد قرار داده است، بنابراين هيات ديپلماتيك جمهوري اسلامي توانست از الگوهاي متقاعدسازي دوجانبه براي نيل به توافق استفاده كند.

مقامات وزارت خارجه ايران در بيان رويكرد جمهوري اسلامي بر اين موضوع تاكيد داشتند كه از الگوي اعتمادسازي متقابل و توازن مرحله‌اي در ارتباط با فعاليت هسته‌اي بهره خواهند گرفت.

اين رويكرد به مفهوم آن بود كه اعتمادسازي در حوزه فعاليت هسته‌اي ايران، ماهيت متقابل دارد، اگر ايران در روند تعليق غني‌سازي با غلظت 20 درصد درآيد، بايد جامعه جهاني حقوق هسته‌اي ايران را در ارتباط با غني‌سازي 5 درصد مورد پذيرش قرار داده و تحريم‌هاي اعمال شده عليه ايران را كاهش دهد.

این امر به مفهوم اقدام متقابل در راستای تعلیق 20 درصدی در برابر کاهش تحریم‌ مرحله‌ای است.

اگر چه توافق 7 نوامبر اهمیت ویژه‌ای در شرایط اقتصادی ایران ایجاد می‌کند، اما طرح‌ این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که آینده مذاکرات هسته‌ای به خصوص در ارتباط با پروتکل الحاقی چه شرایطی را خواهد داشت. ایران در سال 2005 پروتکل الحاقی 2+93 را مورد پذیرش قرار داد؛ به اما به دلیل اعمال تحریم‌های اقتصادی، ایران، اجرای این پروتکل را تا زمان پایان تحریم‌ها متوقف نمود.

انجام مذاکرات ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اولین روزهای نوامبر 2013 و همچنین اظهارات آمانو، نشان می‌دهد که ایران سیاست راستی‌آزمایی را به موازات شفاف‌سازی به‌عنوان پشتوانه اعتمادسازی قرار داده است. اگرچه قرار است که کشورهای غربی، پول‌های بلوکه شده ایران را بازپرداخت کنند، اما معلوم نیست در این توافق چه میزان از دارایی‌های ایران که توسط بانک‌های آمریکا و کشورهای اروپایی بلوکه شده است، بازپرداخت می‌شوند.

از سوی دیگر هنوز مشخص نيست که آیا پایان تحریم مقدم بر آزادسازی دارایی‌های ایران محسوب می‌شود یا اینکه در ابتدا کشورهای جهان غرب مبادرت به حذف موانع اقتصادی خواهند نمود؟نتایج حاصله از مذاکرات ژنو بیانگر آن است که این مذاکرات بدون توجه به اراده سیاسی مقامات عالی کشور به نتیجه مطلوب منجر نمی‌شد. در شرایط موجود، کشورهای غربی باید بتوانند فرآیندی را در دستور کار قرار دهند که منجر به اعتمادسازی متقابل در برابرالگوهای رفتاری ایران گردد.

حقوق هسته‌ای ایران ایجاب می‌کند که نیازهای صنعتی، تکنیکی و آنچه مربوط به حوزه نیازهای ایران در زمینه انرژی است در داخل کشور تامین شود.این امر بخشی از الگوی معطوف به خودیاری کشورها در تامین منافع ملی است.

سونامی دیپلماتیک در ژنو
 مهدی مطهرنیا

توافق احتمالی ایران و گروه 1+5 یک واقعه مهم تاریخی در دیپلماسی است البته نه‌تنها در دیپلماسی ایران، بلکه توافقی تاریخی در دیپلماسی جهانی محسوب مي‌شود و قاعده برد-برد را در چارچوب تحرکی معنادار بازتعریف خواهد كرد.

روند مذاکرات ژنو و حضور وزرای امور خارجه کشورهای گوناگون از جمله آمریکا، فرانسه و انگلیس و آلمان در ژنو در حالی‌که اخیرا بنیامین نتانیاهو در یک فضای ملتهب با جان کری، وزیر خارجه آمریکا دیدار کرد، نشان‌دهنده آن است که در صورت امضای یک توافقنامه میان ایران و گروه 1+5، یک سونامی دیپلماتیک صورت خواهد پذیرفت. پیامدهای این توافق در منطقه در همگرایی‌هاي آشکار و واگرایی‌هاي پنهان نمود مي‌یابد.

در این میان برخی کشورهای هارتلند نو یعنی خاورمیانه و نوهارتلند یعنی خلیج‌فارس گام به گام تلاش خواهند كرد، خود را از مسیر رویارویی با ایران خارج کنند. این کشورها اگرچه برخی همگرایی‌هاي محافظه کارانه آشکار بروز خواهند داد اما در چارچوب واگرایی‌هاي پنهان در صورت عدم تغییر سیاست منطقه ای ایران، مانع تراشی‌هایی جهت عملیاتی شدن توافقات به انجام خواهند رساند.

از این رو مي‌توان گفت کشورهایی مانند عربستان و حتی بعضی کشورهای غیرعرب منطقه هرگونه بازگشت ایران به نظام منطقه‌ای و بین‌المللی در چارچوب پذیرفته شده جهانی را به واقع در یک ارزیابی نادرست، محدود شدن قدرت بازیگری خود مي‌دانند.

چرا که ورود ایران قدرتمند به چارچوب نظام بین‌الملل با تاثیرگذاری‌هاي بالا برای کشورهای منطقه بر اساس یک محاسبه نه چندان دقیق محدود شدن قدرت بازیگری آنها محسوب مي‌شود. لذا زمانی مي‌توانیم این توافقات را به نتیجه رسیده و اثربخش بدانیم که توافقات از تعریف نظری خارج و در قالب اقدامات سازنده تعریف عملیاتی بپذیرند.
*کارشناس مسائل بین‌الملل

ادعاهای اسرائیل را نباید جدی گرفت
 دکتر داود هرمیداس باوند

از زمانی که دکتر حسن روحانی، ريیس‌جمهور ایران، با تاکید بر سیاست تنش‌زدایی و گفت‌وگوی سازنده روی کار آمد، بسیاری از کشورهای جهان از انتخاب او استقبال کردند و برخی نیز ناخشنود شدند.

در گام بعدی نیز گفت‌وگوی تلفنی او با باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، در نیویورک و احتمال پیشرفت در روند هسته‌ای، مساله‌اي بود که از یک سو موجبات خشنودی برخی کشورها را فراهم آورد و از دیگر سو با واکنش منفی یکسری دولت‌ها مواجه شد.

به عنوان نمونه رژیم صهیونیستی، عربستان، ترکیه، کویت، مصر و اردن به هیچ وجه از ظهور علائم بهبود در روابط واشنگتن- تهران خشنود نبوده و نیستند. این در حالی است که داخل ایران نیز برخی از جناح‌ها با وجود سکوت اولیه، اکنون به موضع‌گیری‎هایی نسبت به این مذاکرات و توافقات روی آورده‌اند. از جمله به این موضع آقای ظریف و دکتر روحانی که مي‌گویند مذاکره باید برد-برد باشد، انتقاداتی وارد آوردند.

 لذا در شرایطی که برخی گروه‌هاي داخلی با پیشبرد مذاکرات مخالف هستند در صورت موفقیت احتمالی در مذاکرات ژنو، هم شاهد بازتاب منطقه‌اي و هم انعکاس داخلی خواهیم بود.

البته ناگفته نماند که مردم ایران خواهان تعامل در گفت‌وگوهای هسته‌اي و حل این مشکل هستند بنابراین اگر پیشرفتی در این راستا حاصل شود، اکثر مردم ایران خشنود خواهند شد. همچنین اگر توافقی در مذاکرات هسته‌اي حاصل شود این مساله موجب مي‌شود که موضع ایران در رابطه با سوریه نیز بیش از پیش تقویت شود.

 در این شرایط، مخالفان ريیس‌جمهور سوریه که تاکنون از هر روشی برای سرنگونی وی بهره جسته اند از تجهیز مخالفان گرفته تا حمایت از حمله نظامی، بدون شک از افزايش قدرت ایران و تقویت موضع اش در قبال سوریه ناخشنود خواهند شد.

پیشرفت ایران در مسئله هسته‌اي باعث ایجاد یک همسویی در مساله سوریه نیز مي‌شود. در رابطه با موضع گیری‌هاي اخیر اسرائیل و برخی اظهارنظرهای بنیامین نتانیاهو، پیرامون توافقات اخیر باید توجه داشت که نباید در این رابطه، ادعاهای اسرائیل را جدی گرفت.

 اکنون آمریکا برای اینکه اسرائیل را راضی کند، گفته تمام احتمالات و گزینه‌ها همچنان روی میز است.

 این در حالی است که اگر توافقی صورت بگیرد، بازرسی‌هاي آژانس از مراکز هسته‌اي ایران تشديد مي‌شود و این مسئله به نفع اسرائیل است. اگر اکنون شاهد موضع گیری‌هاي اسرائیل هستیم به این خاطر است که این رژیم مي‌خواهد در میانه راه با مخالفت‌هایش امتیازهای بیشتری از آمریکا بگیرد. در شرایط کنونی، اگر توافقی حاصل شود، شاهد یک پروسه پیچیده جهت لغو تحریم‌ها خواهیم بود.

 چون تحریم‌هاي یک جانبه آمریکا، سه نوع است؛ یک نوع که در اختیار ريیس‌جمهور است  نوع دوم با تصویب کنگره است اما رییس جمهور نیز در رابطه با آنها آزادی عمل دارد اما نوع سوم که باز تصویب کنگره است از اختیار عمل ريیس‌جمهور خارج است. لذا اگر توافقی صورت بگیرد، باراک اوباما در وهله نخست تنها مي‌تواند تحریم‌هایی را که در اختیارش است، لغو کند.

تحریم‌هایی که تحت قطعنامه‌هاي شورای امنیت سازمان ملل صادر شده‌اند نیز تنها در صورت صدور قطعنامه‌هاي جدید برداشته مي‌شوند که این پروسه نیز زمانبر و گام به گام است.

در نهایت اکنون که مذاکرات ژنو وارد مراحل تازه و امیدبخشی شده است، همگان باید به این مذاکرات خوش بین باشیم و امید مي‌رود که با وجود برخی موانع داخلی و خارجی این دور از مذاکرات نتیجه بخش باشد.

بهبود رابطه با غرب در عین حفظ رابطه با چین و روسیه
 حسن بهشتی پور

اکنون که اخبار و گزارش‌ها از توافق احتمالی میان ایران و گروه 1+5 در ژنو حکایت دارد، موضع روسیه و چین در برابر چنین موقعیتی حائز اهمیت است. پیرامون این موضوع، 2 نظر وجود دارد؛ برخی معتقدند روسیه و چین از توافق هسته‌ای ایران استقبال خواهند کرد؛ زیرا اگر تحریم‌ها لغو شود این دو کشور با دست بازتری می‌توانند مبادلات اقتصادی داشته باشند.

ضمن اینکه کاهش تنش با کشورهای غربی موجب می‌شود آنها راحت‌تر رابطه‌شان با ایران را گسترش دهند. از دیگر سو نظر دیگری نیز وجود دارد؛ مبنی‌بر اینکه شاید روسیه و چین از این توافق خیلی خشنود نشوند، زیرا این دو کشور تاکنون از تحریم‌های وضع شده علیه ایران سود هنگفتی برده‌اند؛ به ویژه که چین بالای 50 میلیارد دلار با ایران روابط تجاری دارد و در پی تحریم‌ها بعضا دست به گران فروشی و بلوکه کردن پول‌های ایران زده است؛ بنابراین چین از قبل تحریم‌ها سود زیادی برده است.

این در حالی است که با لغو تحریم‌ها، از یک سو چین باید پول‌های بلوکه شده ایران را بازگرداند و از دیگر سو ایران در برابر این دو کشور دستش بازتر خواهد شد و می‌تواند خواسته‌های بیشتری را مطرح کند، اما باید توجه داشت اگر روابط ایران با غرب بهبود پیدا کند به معنای تضعیف رابطه با روسیه و چین نیست، زیرا ایران باید برای افزایش قدرت بازیگری‌اش ضمن تلاش برای بهبود رابطه با غرب، رابطه با چین و روسیه را نیز حفظ کند؛ بنابراین این توازن مثبت می‌تواند دست ایران را باز کند تا بهتر منافع ملی‌اش را تامین کند.

در نهایت در روسیه یک دیدگاه واحد نسبت به ایران وجود ندارد، اما در دوره جدید ریاست‌جمهوری ولادیمیر پوتین شاهد هستیم که وی در جهت بنیان گذاشتن یک رابطه خوب با ایران در تلاش است و در این دوره، روابط روسیه و ایران با دوره‌های پیشین قابل مقایسه نیست. همچنین در شرایط فعلی مسکو و تهران در رابطه با حوزه خاورمیانه نیز همگرایی بیشتری پیدا کرده‌اند؛ بنابراین انتظار می‌رود این رویه و سیاست روسیه در قبال ایران حداقل تا پایان دوره ریاست‌جمهوری پوتین تداوم یابد.