رییس مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در بهمن ماه ۱۴۰۱ بر اساس تحلیل صورت گرفته روی جدول داده-ستانده تجارت خارجی ایران و جهان و بررسی اقتصاد ۷۰ کشوری که ۹۵ درصد اقتصاد جهانی را تشکیل می‌دهند، به صراحت جملاتی دردناک درباره وضعیت اقتصاد ایران در جهان بیان می‌کند.
به گزارش اعتماد، محمد قاسمی می‌گوید: «جدول جامع داده -ستانده بخش تجارت خارجی ایران، یک آینه شفاف است که اثر جهت‌گیری‌های ایران در حوزه اقتصاد و نتایج این جهت‌گیری در زنجیره جهانی را به خوبی نشان می‌دهد. … ما از نقشه تجارت بین‌الملل حذف شده‌ایم و این جدا از تبعاتی که برای رشد اقتصادی ما دارد، خطراتی برای امنیت ملی ما دارد که باید به آن توجه شود. … دردآورترین نتیجه این مطالعات و پژوهش‌ها که برمبنای محاسبات صورت گرفته به دست آمده این است که «بود و نبود اقتصاد ایران» اثرچندانی بر اقتصاد بین‌الملل ندارد. موضوعی که بسیار تاسف‌بار است و بزرگ‌ترین اثر این وضعیت آن است که آسیب رساندن به اقتصاد کشور به سادگی ممکن خواهد شد. … کشور هم نمی‌تواند تا ابد با این ایده پیش رود که من صرفا درون مرزهای خود به تولید می‌پردازم و مردم هم ملزم به مصرف همین محصولات هستند. اینکه چه چیزی را برای چه کسی تولید کنیم، موضوعات مهمی هستند. »
مطالعات دیگری هم همین وضعیت را با بیان‌های دیگری نشان می‌دهند و البته هر قدر به زمان حال نزدیک شده‌ایم، وضعیت بدتر شده است. مطالعه‌ای که نتیجه آن در سال ۱۳۹۹ منتشر شده بود، نشان می‌داد: «ادغام پسین ایران در زنجیره‌های جهانی ارزش افزایش یافته، اما ادغام پیشین آن کم شده و اقتصاد ایران به سمت بالادست زنجیره ارزش حرکت کرده است، ضمن اینکه ایران برای کسب منفعت از زنجیره‌های جهانی ارزش، مسیر رقابت با اتکا بر وفور عوامل را در بخش‌های آلاینده و انرژی‌بر نظیر نفت، معدن، پتروشیمی و صنایع فلزی دنبال می‌کند.»
مشارکت پیشین و پسین ایران در زنجیره ارزش جهانی نشان می‌دهد که ایران تولیدکننده محصولاتی است که در بالادست زنجیره ارزش قرار دارند و فاصله آن‌ها تا مصرف‌کننده نهایی زیاد است. ایران تولیدکننده محصولاتی است که صادر شده و در قالب مشارکت پسین، به ارزش افزوده برای واردکنندگان این کالاها تبدیل می‌شوند. تحریم‌ها به همین مشارکت پسین ایران در زنجیره ارزش جهانی نیز ضربه جدی زده‌اند.
این حذف شدن از زنجیره‌های ارزش جهانی فقط امر اقتصادی نیست، بلکه از نظم ژئوپلیتیک- ژئواکونومیک اثر می‌پذیرد و هرگونه تغییر در این وضعیت می‌تواند به معنای بازی کردن در نظم ژئوپلیتیک-ژئواکونومیک متفاوتی هم باشد.
مساله فقط این نیست که برخی فعالیت‌های اقتصادی که ایران به‌طور سنتی در آن‌ها تخصصی شده بود (نظیر تولید و صادرات نفت) و حوزه‌هایی نظیر پتروشیمی یا مواد معدنی، تحت تحریم قرار گرفته‌اند و ارزش اقتصادی-امنیتی آن‌ها برای ایران کم شده است. مساله پیوند یافتن اقتصاد ایران با نظم ژئوپلیتیک-ژئواکونومیک جدیدی است که در آن، چنین نتایجی به دست می‌آید:
مناقشات میان چین و امریکا در چارچوب‌های ژئواکونومیک-ژئوپلیتیک اثر ماندگار و بسیار تعیین‌کننده و در عین حال بلندمدت و تمدنی بر ایران باقی می‌گذارند.
کریدورهای عظیمی که در آن‌ها انرژی، داده، مبادلات مالی، کالا، تولید صنعتی و مسافر جریان می‌یابند در حال توسعه در اطراف ایران هستند. حداقل امریکا، چین، هند، امارات، ترکیه، عربستان، عراق، آذربایجان و اسراییل بازیگران مهمی در این کریدورها هستند و کنش‌های آن‌ها تاثیرات تعیین‌کننده‌ای بر امروز و آینده ایران دارد.
جغرافیای ایران به گونه‌ای است که ظرفیت‌هایی برای بازیگری در این مناسبات کریدوری و ژئوپلیتیک-ژئواکونومیک ایجاد می‌کند و همین جغرافیا یکی از عوامل ضمیمه شدن ایران به پرونده‌های مناقشات بین قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای هم هست.
پرونده تحریم‌ها علیه ایران و حل و فصل آن‌ها به نفع پیشرفت و آبادانی آتی ایران، به جایگاه ایران در مناقشات ژئوپلیتیک-ژئواکونومیک پیوند خورده است. پیشرفت و آبادانی مکران در چنین فضایی که ایران به نوعی از زنجیره ارزش جهانی حذف شده و در همان حال باید تلاش کند تا خود را در فضای ژئوپلیتیک-ژئواکونومیک جدید تعریف کند، مطرح می‌شود.
مکران تنها منطقه ایران از نظر دسترسی به اقیانوس است و از این جهت بیشترین قابلیت برای تعریف ایران در چارچوب نظم ژئواکونومیک دریایی را دارد. مکران همچنین به کریدورهایی که در جنوب ایران توسعه می‌یابند، به امارات عربی متحده، پاکستان که یکی از شرکای راهبردی چین در «ابتکار کمربند و جاده» است و هند که در سودای استفاده از کریدور شمال-جنوب برای دسترسی به اروپا از مسیر ایران و روسیه است، نزدیکی دارد.
همچنین اگر از زاویه سیاست صنعتی و آورده‌های پیشرفت و آبادانی مکران برای اقتصاد ایران به موضوع نگاه کنیم، سوال بزرگ این است که مکران در چارچوب کدام سیاست صنعتی، با طراحی به منظور تولید کدام آورده برای اقتصاد ایران، قرار است به جانمایی مناسبی از ایران در نظم ژئوپلیتیک-ژئواکونومیک جدید کمک کند به نحوی که در برداشتن موانع تحریمی هم کمک کند؟
حکمرانی و سیاستگذاری آبادانی و پیشرفت در منطقه مکران به شرطی می‌تواند از ظرفیت‌های این منطقه برای بهبود وضعیت اقتصادی، امنیت پایدار و نقش‌آفرینی مثبت آن در مسیر اقتدار کشور استفاده کند که به سوالات بسیار مهمی درباره وضع موجود حذف شدن اقتصاد ایران از زنجیره‌های ارزش جهانی و نسبت بین سیاست صنعتی، آورده‌های پیشرفت و آبادانی مکران برای اقتصاد ایران و جانمایی جدیدی برای ایران در نظم ژئوپلیتیک-ژئواکونومیک در حال شکل‌گیری در اطراف ایران و جهان پاسخ دهد.
تعریف هر نقشی برای مکران جدای از مناسبات کلان‌تر «جایگاه ایران در جهان» به معنای از دست دادن یکی از فرصت‌های مهم برای تامین امنیت و پیشرفت پایدار کشور است. سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اجرای پیشرفت و آبادانی منطقه مکران یکی از مهم‌ترین، بزرگ‌ترین و حساس‌ترین آزمون‌های ایران در دنیای جدید به حساب می‌آید.
آزمون بزرگی است که نشان می‌دهد حکمرانان و سیاستگذاران به بلوغ ناشی از درس‌آموزی، دانایی ناشی از تجربه‌اندوزی، شهامت تصمیم‌های سخت و هوشمندی پرسیدن سوالات سخت و بنیادین درباره چیستی، چرایی و چگونگی پیشرفت و آبادانی مکران رسیده‌اند یا نرسیده‌اند. آنچه در مکران سیاستگذاری و اجرا می‌شود باید تناسبی عمیق و وثیق با مسائل ایران امروز، ظرفیت‌های مکران و شرایط ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک ایران داشته باشد (برگرفته از مقاله «پرسش‌های بنیادین درباره سیاستگذاری پیشرفت و آبادانی منطقه مکران» علاقه‌مندان می‌توانند اصل مقاله را در وب‌سایت اتاق مطالعه کنند).