هوش مصنوعی deepseek R۱ دنیای فناوری را به لرزه درآورده است. این هوش مصنوعی را استارتاپ کوچکی در چین توسعه داده و در ارزیابی‌ها موفق‌تر از رقبای اسم و رسم‌دار آمریکایی‌اش ظاهر شده است. این مدل هوش مصنوعی جز اینکه میلیارد‌ها دلار به بازیگران اصلی دنیای هوش مصنوعی و تولیدکنندگان سخت‌افزار خسارت زده، پرسش‌هایی جدی را نیز آینده این صنعت و جایگاه شرکت‌های بزرگ و ثروتمند آمریکایی مطرح کرده است: آیا پیشرفت چشمگیر یک کسب‌و‌کار کوچک و خطری که رقبای بزرگ احساس می‌کنند، به معنای تغییر معادلات بازار جهانی هوش مصنوعی و صنعت نیمه‌هادی‌های مرتبط با آن است؟ آیا باید درباره پتانسیل رهبری شرکت‌های بزرگ در این صنعت تردید کرد؟ رقابت‌های جدید با حضور شرکت‌های آسیایی چقدر جنگ تجاری آمریکا و چین را متاثر می‌کند؟
به گزارش هم میهن، دیپ‌سیک، یک مدل هوش‌مصنوعی متن باز است که از سال ۲۰۲۳ توسعه‌اش آغاز شده و تا همین چند وقت پیش ناشناخته بود، اما چند روز پیش که مدل پردازشی جدید و رایگان خود موسوم به R۱ خود را عرضه کرد، توجه جهانی را به خود جلب کرد. به‌طوری که در مدتی کوتاه به پردانلودترین اپلیکیشن اپ‌استور تبدیل شد. دیپ‌سیک موفق شده مدل‌های پردازشی OpenAI و Anthropic به‌عنوان دو بازیگر بزرگ فناوری هوش مصنوعی را شکست دهد و همه اینها را با تیمی ۲۰۰ نفره و بودجه‌ای محدود ممکن کرده است.
ادعا می‌شود این مدل هوش مصنوعی تنها ۵/۶ میلیون دلار هزینه توسعه داشته و با احتساب هزینه‌های خرید ۲۰۰۰ واحد پردازش گرافیکی ارزان‌قیمت که از انویدیا خریداری شده، درمجموع بودجه‌اش از ۵۵ میلیون دلار فراتر نرفته است. همین رقم محدود و مقایسه‌اش با هزینه‌های سنگین توسعه هوش مصنوعی در سیلیکون‌ولی، قلب فناوری آمریکا کافی بود تا ارزش سهام شرکت‌های فناوری و تراشه‌سازی دنیا و حتی رمزارز‌ها در مدت کوتاهی از عملکرد شگفت‌انگیز دیپ‌سیک متاثر شود و سقوط کند.
تا لحظه تنظیم این گزارش، ارزش بازار شرکت‌های فناوری درمجموع بیش از یک تریلیون دلار کاهش یافته و شاخص‌های اصلی مانند S&P ۵۰۰ و Nasdaq به ترتیب ۱/۵ درصد و ۳/۱ درصد سقوط کرده‌اند. سهام انویدیا، یکی از بزرگ‌ترین شرکت سازنده تراشه‌های هوش مصنوعی، کاهشی ۱۷ درصدی در ارزش را تجربه کرده که به‌معنای از دست رفتن ۵۸۹ میلیارد دلار از ارزش بازار آن است. شرکت‌های دیگر مانند Broadcom، ۱۶/۵ درصد، Taiwan Semi، ۱۴/۳ درصد، ARM، ۱۰ درصد و AMD، ۵/۶ درصد، ارزش سهام شان سقوط کرده است. میلیاردرها، اما بزرگ‌ترین بازنده‌های قدرت‌نمایی دیپ‌سیک بوده‌اند.
طبق گزارش بلومبرگ سرمایه‌گذاران بزرگی ازجمله مدیرعاملان انویدیا، اوراکل، دل، بایننس و عده‌ای دیگر که دارایی‌های‌شان با هوش مصنوعی گره خورده است، حدود ۱۰۸ میلیارد دلار از ارزش ثروت خود را از دست داده‌اند.
دیپ‌سیک با محصولی که توسعه داده، ثابت کرده که مدل‌های هوش مصنوعی لزوماً به تراشه‌ها و سخت‌افزار‌های گران‌قیمت نیاز ندارند. این موضوع برای شرکت‌هایی مانند انویدیا که به فروش تراشه‌های پیشرفته وابسته‌اند، خبر خوبی نیست. این مسئله سرمایه‌گذاران را بر سر این دوراهی قرار داده که آیا سرمایه‌گذاری‌هایشان در بازار تراشه‌های نیمه‌هادی هوش مصنوعی انویدیا و دیگر شرکت‌ها درست است یا خیر.
دیپ‌سیک ادعا‌های بلندپروازانه‌ای درباره توانایی‌های خود دارد. این مدل که به‌عنوان جایگزینی برای محصولات اوپن‌ای‌آی معرفی شده، وعده می‌دهد که اکوسیستمی باز و قدرتمند را فراهم کند. کاربران زیادی گزارش داده‌اند که نحوه پردازش، مدل فکری، ارائه پاسخ‌ها در دیپ‌سیک با هر مدل پردازشی دیگری متفاوت است و این احساس خوبی به آنها می‌دهد. در نگاه کلان‌تر، ظهور قدرتمند دیپ‌سیک و سقوط احتمالی انویدیارا باید به‌منزله شروع عصر جدیدی در صنعت فناوری هوش مصنوعی دانست؛ صنعتی که در آن همه‌چیز لزوماً پول و سرمایه‌گذاری هنگفت نیست. این صنعت مصنوعی مدت‌ها است براساس وعده‌هایی بزرگ رشد کرده است؛ پردازش سریع‌تر، کارایی بالاتر و پیشرفت‌های انقلابی. بااین‌حال حقیقت پیچیده‌تر از چنین تصوراتی است.
بازار با شرکت‌های با ارزش‌گذاری بیش‌ازحد اشباع شده، قیمت سخت‌افزار‌ها سر به فلک کشیده و این درحالی است که تعداد معدودی از بازیگران اصلی، فناوری‌های پیشرفته را در انحصار خود دارند. در چنین مختصاتی، ظهور دیپ‌سیک به‌منزله ورود به دوره «محو شدن سراب انقلاب هوش مصنوعی است. از آن طرف، آنچه تحلیلگران در همین یکی‌دو روزه درباره‌اش هشدار می‌دهند، آشکار شدن چالش‌های بزرگ‌تری ازجمله استراتژی‌های ناپایدار شرکتی، دخالت دولت‌ها و سفته‌بازی‌های مالی در آینده‌آی نزدیک است.
واکنش‌های بزرگان دنیای فناوری هوش مصنوعی به دیپ‌سیک مثبت بوده است. انویدیا در واکنش به این تحولات، دیپ‌سیک را یک پیشرفت عالی در زمینه هوش مصنوعی توصیف کرده که نشان می‌دهد چگونه می‌توان مدل‌های جدیدی را با هزینه‌های کمتر توسعه داد. سم آلتمن، مدیرعامل OpenAI هم معرفی مدل R۱ دیپ‌سیک را به‌دلیل کیفیت بالا و قیمت مناسب تحسین کرده و از ورود رقیبی جدید به صنعت هوش مصنوعی استقبال کرده است.
در دنیای سیاست، جنس واکنش‌ها از نوع دیگری است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا ابزار علاقه و تحسین خود را به دیپ‌سیک ابزار کرده، اما هم‌زمان گفته تعرفه‌های تجاری بیشتری بر تراشه‌های کامپیوتری و نیمه‌هادی‌های چینی اعمال می‌کند. او وعده داده با مشوق‌ها و معافیت‌ها مالیاتی به تولیدکنندگان آمریکایی کمک خواهد کرد که به روشی ارزان‌تر و سریع‌تر، محصولات و سرویس‌های‌شان را تولید کنند. یک معنای این حرف آن است که به‌احتمال بسیار زیاد همانند دوره اول کار او، این‌بار هم شاهد اوج‌گیری مجدد جنگ تجاری آمریکا با چین باشیم. با این تفاوت که این‌بار پای هوش مصنوعی و سرمایه‌گذاری‌های چندصد میلیارد دلاری در این فناوری در میان است.
منتقدان هم به همین موضوع اشاره می‌کنند که دیپ‌سیک و موفقیت آن بیش از اینکه پیشرفتی فناورانه باشد، بخشی از یک بازی ژئوپلیتیکی است. چین سرمایه‌گذاری هنگفتی روی هوش مصنوعی انجام داده تا وابستگی خود به فناوری‌های غربی را کاهش دهد و از آن سو نیز انویدیا را که یکی از نماد‌های موفقیت در حوزه هوش مصنوعی است، با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌کندقیمت‌های نجومی سخت‌افزار‌های انویدیا، به‌ویژه پردازنده‌های گرافیکی پرقدرتی مانند H۱۰۰، هوش مصنوعی و نوآوری را به کالایی دست‌نیافتنی برای بسیاری از استارتاپ‌ها شرکت‌های کوچک تبدیل کرده است.
از آن سو نیز صنعت تولید تراشه‌های داخلی چین در سال‌های اخیر رشد زیادی کرده و این یعنی انویدیا با رقبای جدیدی روبه‌روست. مدت‌هاست در برخی محافل مستقل صحبت از حباب اقتصادی صنعت هوش مصنوعی می‌شود که به‌لطف تبلیغات پیرامونی انویدیا به مرحله انفجار رسیده است. برخی تحلیلگران حالا با ظهور دیپ‌سیک درباره ناپایداری روند‌های آینده و آمیختگی مسائل سیاسی با آن هشدار می‌دهند. یعنی اگر در مناسبات اقتصادی، روند قیمت‌گذاری و سرمایه‌گذاری هوش مصنوعی تجدیدنظر صورت نگیرد، شرکت‌هایی مانند انویدیا که روی این موج سرمایه‌گذاری کرده‌اند، سقوطی آزاد با تبعات سنگین را تجربه می‌کنند.
هوش مصنوعی در نقطه‌ای حساس قرار دارد. سرمایه‌گذاری‌های سنگین در این فناوری، افزایش سرسام‌آور ارزش شرکت‌ها، رقابت شدید و تنش‌های ژئوپلیتیکی آینده این صنعت را شکل می‌دهند. جاه‌طلبی‌های چین در زمینه هوش مصنوعی، کاهش نفوذ انویدیا و ظهور رقبایی مانند دیپ‌سیک، همگی نشان‌دهنده ورود به دوره‌ای هستند که در آن، فناوری بیش از آنکه بر پایه نوآوری باشد، میدان نبردی پرابهام بر سر قدرت، سیاست و سود است.
درحالی‌که شرکت‌ها سال‌ها با افسانه‌سرایی، شعار «متن‌باز بودن» سر می‌دادند، در عمل مدل‌های پیشرفته تنها در اختیار نهاد‌های ثروتمند قرار می‌گرفت. حالا، اما معادلات بازی عوض شده است. پرسش‌های‌مان را دوباره مرور کنیم:آیا واقعاً هوش مصنوعی دنیای بهتری برای بشر خواهد ساخت؟ بله. آیا عواید و منافع آن تنها در اختیار معدودی از شرکت‌ها و دولت‌ها باقی خواهد ماند؟ دیپ‌سیک به این یکی پاسخ منفی می‌دهد.