فرارو- ایلان ماسک به‌دلیل روابط نزدیک با رهبران چین و ترامپ، ظرفیت منحصربه‌فردی برای کاهش تنش‌های اقتصادی دارد. اما رقابت‌های استراتژیک و سیاست‌های تجاری محافظه‌کارانه، می‌توانند نقش او را محدود کنند. موفقیت ماسک در میانجی‌گری به توانایی او در حفظ توازن میان دو ابرقدرت وابسته است.
به گزارش فرارو، ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا، به دلیل موقعیت منحصربه‌فردش در حوزه فناوری و سرمایه‌گذاری‌های کلان در چین، مورد توجه رهبران چین و ایالات متحده قرار گرفته است. روابط نزدیک او با مقامات چینی مانند لی چیانگ، نخست‌وزیر این کشور، در کنار ارتباطاتش با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، او را در جایگاهی قرار داده است که برخی از او به‌عنوان یک واسطه بالقوه میان دو ابرقدرت اقتصادی جهان یاد می‌کنند. کارخانه تسلا در شانگهای و تأثیر آن بر توسعه صنعت خودرو‌های الکتریکی چین، نماد همکاری‌های اقتصادی برد-برد میان چین و آمریکا بوده و نشان‌دهنده ظرفیت ماسک برای ایفای نقشی فراتر از حوزه کسب‌وکار است.
آیا ایلان ماسک می‌تواند میان ترامپ و چین واسطه شود؟
ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا، در حرکتی خاص و متفاوت، یکی از خودرو‌های تسلا را در محوطه‌ای خصوصی در پکن به نخست‌وزیر چین نمایش داده و هم‌زمان در عمارت مار-ئه-لاگو با دونالد ترامپ بر سر یک میز شام نشسته است. اگر قرار باشد فردی بتواند میان دو ابرقدرت جهانی که در حال تنش هستند نقش میانجی را ایفا کند، شاید آن فرد ایلان ماسک باشد؛ چیزی که بسیاری در پکن به آن امید بسته‌اند. رهبران چینی در تعامل با مدیرعامل تسلا از نوعی قدرت نفوذ برخوردارند، چرا که ماسک میلیارد‌ها دلار در شانگهای سرمایه گذاری کرده است.
این دیدگاه، اما در تضاد آشکار با نظرات برخی از مشاوران نزدیک به ترامپ، از جمله اسکات بسنت، نامزد پیشنهادی برای وزارت خزانه‌داری، قرار دارد. اسکات بسنت اخیراً چین را «یک رژیم استبدادی» خوانده و برای حفاظت از مشاغل آمریکایی، خواستار اعمال تعرفه‌های سنگین علیه چین شده است. در این میان، ایلان ماسک در چین به نماد رؤیای آمریکایی و توانمندی‌های فناوری ایالات متحده تبدیل شده است. وو شینبو، مدیر مرکز مطالعات آمریکایی در دانشگاه فودان، اظهار داشت: «با توجه به سرمایه‌گذاری‌های ماسک در چین و ارتباطات او با رهبران چینی، بسیاری امیدوارند که او بتواند در دولت دوم ترامپ نقشی سازنده ایفا کند.»
ابهامات زیادی درباره این ایده وجود دارد؛ از جمله اینکه آیا ایلان ماسک تمایلی به ایفای نقش میانجی دارد یا خیر و آیا دونالد ترامپ و اعضای کابینه‌اش پذیرای چنین مداخله‌ای از سوی ماسک هستند یا خیر. علاوه بر این، اگر ترامپ همچنان بر اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالا‌های چینی اصرار ورزد، شاید هیچ فضایی برای مذاکره باقی نماند. مایکل دان، مشاور باسابقه صنعت خودروی چین که اکنون در سن‌دیگو فعالیت می‌کند، در این زمینه می‌گوید: «اگر رهبران چینی بخواهند پیامی مهم به رئیس‌جمهور ترامپ برسانند، ایلان ماسک بی‌شک بهترین واسطه خواهد بود.»
با این وجود، در پکن دیدگاهی دیگر حاکم است، دیدگاهی با اندکی خوش‌بینی: این باور که ترامپ و ماسک، به عنوان دو مدیر اجرایی عمل‌گرا، ممکن است آماده مذاکره باشند. وانگ هویائو، رئیس اندیشکده مرکز جهانی‌سازی در پکن می‌گوید: «ترامپ ذاتاً یک معامله‌گر است و می‌خواهد توافق کند.» به همین دلیل، وانگ بر این باور است که ترامپ ممکن است علاقه‌مند باشد از مدیرانی مانند ماسک برای پیشبرد تعاملات با چین بهره ببرد.
تسلا پلی استراتژیک میان ایلان ماسک و چین
نگاه چین به ایلان ماسک، بازتاب یک الگوی قدیمی است. در گذشته، مدیران عامل آمریکایی، به‌ویژه در وال‌استریت، نقش واسطه را ایفا می‌کردند، زیرا هم در واشنگتن نفوذ داشتند و هم در پی گسترش کسب‌وکار خود در چین بودند. اما در دنیای امروز، با عقب‌نشینی بسیاری از بانک‌ها و شرکت‌های آمریکایی از چین به عنوان بازاری برای رشد، ماسک به یکی از معدود گزینه‌های باقی‌مانده تبدیل شده است. حتی مدیرعامل تیک‌تاک، شرکتی که تحت مالکیت بایت‌دنس در پکن قرار دارد، نیز به دنبال مشاوره با ماسک بوده است. ماسک که یکی از اهداکنندگان منابع مالی عمده به کمپین ترامپ بوده، به عنوان رئیس گروهی برای کاهش بروکراسی دولتی منصوب شده و در زمینه‌های گوناگون به رئیس‌جمهور منتخب مشاوره داده است—اگرچه ترامپ برخلاف توصیه‌های او، فرد دیگری را برای وزارت خزانه‌داری برگزید.
چین برای تسلا اهمیت حیاتی دارد. کارخانهٔ شانگهای تسلا بزرگ‌ترین واحد تولیدی این شرکت است و در چهار فصل گذشته، نیمی از خودرو‌های تسلا در این کارخانه تولید شده‌اند. در این مدت، تسلا بیش از ۹۰۰٬۰۰۰ خودروی ساخت چین را به فروش رسانده که نزدیک به یک‌سوم آنها به اروپا و سایر بازار‌های خارجی صادر شده‌اند. تسلا در انتظار تأیید نهایی پکن برای جدیدترین فناوری کمک‌رانندهٔ خود، موسوم به «رانندگی کاملاً خودکار است. ایلان ماسک معتقد است که ارزش اصلی تسلا در برنامه‌های آن برای رانندگی خودکار نهفته است. این شرکت اعلام کرده که انتظار دارد این تأییدیه را در سه‌ماههٔ اول سال آینده دریافت کند.
پیشتازی تسلا در فناوری خودرو‌های خودران، انگیزه‌ای قوی برای چین ایجاد کرده است تا حضور این شرکت را در کشور حفظ کند. این حضور می‌تواند به‌عنوان محرکی عمل کند که رقبا داخلی را به تلاش برای هم‌سطح شدن یا حتی پیشی گرفتن از رقیب آمریکایی خود وادار کند و پیشرفت فناوری‌های داخلی را تسریع بخشد.
در اواسط نوامبر، روزنامه «پیپلز دیلی»، ارگان رسمی حزب کمونیست چین، تفسیری منتشر کرد که در آن از موفقیت کارخانه تسلا در شانگهای تمجید شده بود. هرچند به‌طور مستقیم به نام ایلان ماسک اشاره‌ای نشد، اما در این تفسیر تأکید شد که داستان موفقیت تسلا می‌تواند پیامی از سوی پکن به جهان منتقل کند؛ پیامی که نشان می‌دهد جنگ‌های تجاری برنده‌ای ندارند و روابط اقتصادی نزدیک می‌توانند منافع متقابلی برای کشورها، از جمله ایالات متحده، به همراه داشته باشند. در این مطلب آمده بود: «همکاری برد-برد مسیر درست است، در حالی که انزوا و انحصارگرایی به بن‌بست ختم می‌شود.»
دوستی ماسک و لی چیانگ: فرصتی طلایی برای فناوری و اقتصاد چین
در سال ۲۰۱۹م، ایلان ماسک با یک خودروی تسلا وارد مجتمع «ژونگنانهای» مقر رهبران ارشد چین شد تا با «لی که چیانگ» نخست‌وزیر وقت دیدار کند. در این دیدار، ماسک ابراز علاقه زیادی به چین کرد و گفت که مایل است بیشتر به این کشور سفر کند. لی در پاسخ به او پیشنهاد کرد که یک کارت سبز اقامت دائم چین دریافت کند. از نکات برجسته‌تر، رابطه نزدیک ماسک با «لی چیانگ» نخست وزیر کنونی چین و نفر دوم در سلسله مراتب قدرت این کشور است. این ارتباط نقش مهمی در تقویت جایگاه تسلا در چین و پیشبرد همکاری‌های اقتصادی و فناوری میان دو طرف داشته است.
ماجرای این رابطه به سال ۲۰۱۸ بازمی‌گردد، زمانی که ماسک به شانگهای سفر کرد و «لی چیانگ» به‌عنوان دبیر حزب کمونیست، میزبان او بود. در این سفر، قراردادی برای احداث کارخانه‌ای ۷ میلیارد دلاری توسط تسلا امضا شد. این کارخانه نخستین تأسیسات تسلا در خارج از ایالات متحده بود و تسلا موفق به دریافت مجوز مالکیت کامل آن شد، امری که برای اولین بار پس از دهه‌ها سیاست چین مبنی بر الزام خودروسازان خارجی به تشکیل سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت‌های محلی به وقوع پیوست. با هدایت لی چیانگ این پروژه در کمتر از یک سال از آغاز ساخت‌وساز به مرحله تولید رسید و به نمادی از همکاری اقتصادی و پیشرفت سریع در شانگهای تبدیل شد.
ورود تسلا به بازار چین در سال ۲۰۲۰ تحولی اساسی در صنعت خودرو‌های الکتریکی این کشور به وجود آورد. خودرو‌های الکتریکی تسلا که با قیمت‌های مناسب و در داخل چین تولید می‌شدند، تقاضای مصرف‌کنندگان چینی را به شکل چشمگیری افزایش دادند. این روند نه تنها به توسعه سریع زنجیره تأمین خودرو‌های الکتریکی منجر شد، بلکه فرصتی را برای رشد خودروسازان داخلی ایجاد کرد، تا جایی که اکنون این شرکت‌ها به رقبای جدی تسلا تبدیل شده‌اند.
رسانه‌های دولتی چین گزارش داده‌اند که تسلا یکی از نخستین شرکت‌های خارجی است که مجوز مالکیت کامل و بهره‌برداری از خدمات مخابراتی در این کشور را دریافت خواهد کرد. علاوه بر این، مقامات چینی علاقه ویژه‌ای به فناوری ایمپلنت مغزی «Neuralink» که توسط ایلان ماسک توسعه داده شده، نشان داده‌اند.
در آوریل گذشته، ماسک بار دیگر به پکن سفر کرد و با لی چیانگ، نخست‌وزیر چین، دیدار کرد. در این دیدار، لی چیانگ ماسک را «دوست قدیمی» خطاب کرد و پسر سه‌ساله او را «پسر کوچولوی خوش‌قیافه» توصیف کرد. این رابطه نزدیک، فرصتی ارزشمند برای چین محسوب می‌شود، اما همان‌طور که فنگ چوچنگ، یکی از بنیان‌گذاران شرکت مشاوره‌ای هوتونگ ریسرچ در پکن اشاره می‌کند، این روابط خالی از ریسک نیست. فنگ معتقد است که ارزش این روابط به‌شدت به توانایی ماسک در حفظ ارتباطات مثبت و مؤثر با ترامپ و تیم نزدیک به او وابسته می‌باشد؛ گروهی که به‌طور ذاتی رقابت‌جو هستند.
رقابت مستقیم شرکت‌های ماسک با رقبای چینی در صنایع کلیدی
ایلان ماسک در جریان یک تماس مربوط به گزارش درآمد تسلا در ماه ژانویه اظهار داشت: «صادقانه بگویم، اگر موانع تجاری وجود نداشته باشند، شرکت‌های چینی تقریباً تمامی رقبای جهانی خود را نابود خواهند کرد.» برخلاف اکثر همتایان خود در سیلیکون ولی و سیاتل که بر فناوری‌های دیجیتال متمرکز هستند، ماسک به ساخت کارخانه‌هایی در حوزه تولید پیشرفته پرداخته است. او در صنایعی رقابت می‌کند که چین در آنها سرمایه‌گذاری کلانی انجام داده است — نه فقط در خودرو‌های برقی، بلکه در باتری‌ها، انرژی خورشیدی و پرتاب‌های فضایی.
سیستم بانکی دولتی چین، سرمایه‌گذاری‌های صنعتی خالص را از ۸۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ به ۶۷۰ میلیارد دلار در سال گذشته افزایش داده است. اسکات کندی، کارشناس تجارت و اقتصاد چین در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی واشنگتن، می‌گوید: «تقریباً در تمام حوزه‌هایی که شرکت‌های آقای ماسک فعالیت می‌کنند، چین رقبای متعددی دارد. او در صنایعی حضور دارد که چینی‌ها به جای شریک، رقیب او هستند.»
شرکت فضایی آقای ماسک، اسپیس‌ایکس، که به تازگی موشک عظیم استارشیپ خود را با حضور آقای ترامپ در آزمایشی مهم پرتاب کرد، با رقابت رو به افزایش شرکت‌های چینی دولتی مواجه است که آنها نیز قصد دارند وارد بازار پرتاب‌های فضایی شوند. همچنین، شرکت تسلا انرژی که در زمینه تولید باتری‌های بزرگ برای ذخیره‌سازی انرژی در شبکه‌های برق فعالیت دارد و این فناوری را اغلب با انرژی خورشیدی یا بادی ترکیب می‌کند، در بازاری در حال رشد رقابت می‌کند که بخش عمده آن تحت سیطره چین قرار دارد.
تو له، مدیرعامل شرکت مشاوره‌ای Sino Auto Insights مستقر در دیترویت که در زمینه بازار خودروی چین تخصص دارد، می‌گوید: «تسلا در بازار چین کاملاً در موقعیت ضعف قرار دارد، چرا که فاقد یک سیستم هوشمند رانندگی است» بیل روسو، مشاور خودرو‌های برقی در شانگهای، گفت: «وقتی خودرو‌های تسلا در سال ۲۰۲۰ به تعداد زیاد در دسترس قرار گرفتند، محبوبیت فوری آنها بازار خودروی چین را متحول کرد و باعث شد خودرو‌های برقی مدرن و جذاب به نظر برسند.»
مانند بسیاری از شرکت‌های آمریکایی فعال در چین، تسلا نیز با خطرات بالقوه سیاسی مواجه است. دولت بایدن با استناد به مسائل امنیت ملی، فرآیندی نظارتی را آغاز کرده است که ممکن است منجر به ممنوعیت واردات یا فروش خودرو‌های مرتبط با شبکه‌های دیجیتال از چین یا روسیه در ایالات متحده شود. اگر این روند در دولت ترامپ ادامه یابد و به تصویب چنین ممنوعیتی بینجامد، مقامات چینی ممکن است در واکنش به این اقدام، محدودیت‌هایی را بر خودرو‌های تسلا اعمال کنند. خودرو‌هایی که برای ارائه حتی ابتدایی‌ترین قابلیت‌های کمک‌راننده، به عکسبرداری گسترده از محیط اطراف وابسته هستند.
چین پیش‌تر استفاده از خودرو‌های تسلا را در برخی مناطق حساس، مانند پایگاه‌های نظامی، ممنوع کرده است. بزرگ‌ترین پرسش درباره تأثیر ایلان ماسک بر روابط تجاری چین و آمریکا، این است که اتحاد او با دونالد ترامپ تا چه مدت دوام خواهد داشت. ماسک بیش از ۱۰۰ میلیون دلار به کارزار انتخاباتی ترامپ کمک مالی کرده است. اما برخی تحلیل‌گران از هم‌اکنون تردید دارند که دوستی آنها به اندازه‌ای دوام بیاورد که بتواند تفاوتی ایجاد کند. تو له در این باره می‌گوید: «بزرگ‌ترین دو خودشیفتگی جهان در نهایت به اختلاف خواهند رسید.»
نتیجه گیری
در حالی که ایلان ماسک به دلیل ارتباطات بین‌المللی و جایگاهش در صنعت جهانی به‌عنوان گزینه‌ای جذاب برای میانجی‌گری بین چین و ایالات متحده مطرح می‌شود، موانع جدی همچنان پابرجاست. تمایلات تجاری ترامپ و سیاست‌های تعرفه‌ای دولت وی ممکن است تلاش‌های ماسک را برای کاهش تنش‌ها بی‌اثر کند، همان‌طور که رقابت استراتژیک میان چین و آمریکا در حوزه‌هایی مانند خودرو‌های برقی، فناوری خودران و پرتاب‌های فضایی به‌طور مداوم تشدید می‌شود. در نهایت، موفقیت ماسک به توانایی او در حفظ روابط سازنده هم با رهبران چین و هم با ترامپ و تیمش وابسته می‌باشد؛ اما این ارتباطات پیچیده، همان‌طور که برخی تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کنند، می‌تواند به چالشی جدی تبدیل شود.