معادله چند مجهولی قیمت بنزین بنابر تجربه ناخوشایند قبلی به درست یا غلط با ابعاد وسیع اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی گره خورده است.
به گزارش خراسان، وعده‌ها در هنگام تبلیغات انتخاباتی نیز در خاطره افراد باقی مانده است که در مجموع موجب اضطراب هم در مردم و هم در مسئولان در تصمیم‌گیری این موضوع شده است؛ بنابراین برای روشن شدن ابعاد موضوع به ۴ سوال اصلی در این زمینه می‌پردازیم:
۱- آیا قیمت بنزین ارزان است؟ و در عین حال هزینه حمل و نقل در مجموع با توجه به خودرو‌های موجود چگونه است؟
قیمت بنزین آزاد ایران معادل ۳ هزار تومان و برابر با حدود ۵ تا ۶ سنت است با فرض میانگین ۱۵ میلیون تومان درآمد ماهانه می‌توان حدود ۵ هزار لیتر بنزین خرید کرد. در مقابل بر اساس برخی گزارش‌های بین الملی، اگر میانگین درآمد در دنیا ۲۰۲۳ دلار و قیمت جهانی بنزین حدود ۱.۳ دلار بدانیم با این رقم می‌توان حدود ۱۵۵۶ لیتر بنزین خرید کرد؛ بنابراین از یک سو قیمت بنزین آزاد به نسبت درآمد در ایران در مقایسه با میانگین جهانی حدود یک سوم ارزان‌تر است. اما از سویی دیگر قیمت و کیفیت خودرو و ساختار ضعیف حمل و نقل هزینه حمل و نقل در ایران را بیش از سایر نقاط جهان گران کرده است؛ لذا در این بخش بهره وری حمل و نقل تا حدود ۳ برابر ضعیف‌تر به نسبت برخی کشور‌های موفق در حمل و نقل است.
۲- آیا وضعیت یارانه بنزین به زیان کشور و مردم است؟
گرچه پاسخ روشن است، اما به دلیل استفاده بیشتر طبقات مرفه از بنزین به طور طبیعی سهم یارانه این طبقات بیشتر است. به علاوه به دلیل تفاوت فاحش قیمت بنزین با کشور‌های همسایه بخشی از یارانه از طریق قاچاق بنزین سهم گروه‌های قاچاقبر و برخی از گروه‌ها در کشور‌ها اطراف می‌شود. این وضعیت در مجموع لطمات گسترده‌ای به کشور و طبقات آسیب پذیر زده است. به علاوه شرایط قیمت، اراده کافی برای اصلاحات ساختاری در بهینه سازی مصرف را ایجاد نمی‌کند؛ بنابراین در یک اقتصاد سالم قیمت فعلی خسارت زیادی ایجاد می‌کند؛ اما به دلایلی تغییر قیمت بنزین در کوتاه مدت موجب تحولاتی در اقتصاد می‌شود که برخی از گروه‌های جامعه با در آمد ثابت دچار چالش جدی خواهند شد وبسیاری از خانواده‌ها با تن رنجور و ناتوان، توان تطبیق خود با شرایط را ندارند. این موضوع چالشی‌ترین و مهم‌ترین بخش اصلاح قیمت بنزین است.
۳- آیا افزایش قیمت راهکار اصلی است؟
بنا بر نظر کارشناسان اقتصادی در بلند مدت راهی جز تعادل سیال قیمت به همراه برخی اصلاحات در سایر بخش‌ها مثل کیفیت خودرو و حمل و نقل عمومی و رشد سطح معیشت خانواده وجود ندارد و گرنه هر چند سال یک بار ناچاریم با یک ابربحران اقتصادی و اجتماعی مواجه شویم.
با این حال در میان مدت باید برای مسئله قاچاق تدابیر دیگری را نیز مد نظر داشت برخی کارشناسان معتقدند تنها با مدیریت مناسب مرز‌ها می‌توان بخش اصلی خسارات و ناترازی بنزین را حل کرد.
پس مسئله قیمت گرچه عنصر مهمی در کنترل و اصلاح مصرف است، اما باید دانست این مسئله تنها راهکار نیست و نیازمند بسته‌ای از اقدامات است.
۴- پیوست‌های اجتماعی این موضوع چیست؟
اصلاح قیمت بنزین با چالشی مواجه است که حل آن نیازمند پیوست اجتماعی است. فشار‌های اقتصادی به طبقاتی از جامعه که آستانه معیشتی آن‌ها تاب تحمل این موضوع را ندارد موجب تلاطم‌های جدی خواهد شد بنابراین در کوتاه مدت تغییر قیمت اقدام اول نیست.
در میان مدت تغییر کیفیت خودرو‌های موجود در مصرف انرژی، توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و اصلاح الگوی زیست پیوست فنی این موضوع است، اما تا بخش‌های مختلف جامعه نسبت به آسیب‌های ادامه وضعیت موجود و بهره آنان از اصلاح اقناع نشود تغییرات می‌تواند به بحران تبدیل شود. تورم‌های مستمر دهه‌های اخیر تاب آوری جامعه را کاهش داده است و بایدبرای برخی از اقشار و همچنین تورم‌های سایر اقلام متاثر از افزایش قیمت چاره‌اندیشی کرد.
این بخش نسبت به منفعت شان از این اصلاح قیمت بنزین ابهام جدی دارند و حتی گاهی نسبت به وعده‌ها نیز ناامید هستند؛ بنابراین آگاهی بخشی، اطلاع رسانی شفاف و همراهی آحاد ملت در این مساله ملی ضرورت داردتا جامعه نسبت به تدابیر حمایتی و حفاظتی نیز آگاه و اقناع شود؛ بنابراین ضمن اینکه تغیرات قیمتی به همراه اصلاحات در بخش حمل و نقل جزو ضرورت‌های اقتصادی است، اما اطلاع رسانی شفاف، طراحی روش‌هایی برای جلوگیری از آسیب‌های آن، کمک گرفتن از نخبگان، ملموس کردن اقدمات حمایتی و همچنین پیامد‌های مثبت تغییر قیمت به ویژه برای طبقات ضعیف جامعه ضرورتی پیشینی است.