به تازگی شواهد باستان‌شناسی بی‌سابقه‌ای کشف شده که نشان می‌دهد مایاها از عصاره‌های تنباکو برای آیین‌های مربوط به قربانی، حمام و زایمان استفاده می‌کردند. این شواهد در مناطق پست سواحل اقیانوس آرام در گواتمالا به دست آمده است.
به گزارش فرادید، دانشمندانی که در محوطه باستان‌شناسی «ال بائول» در کوتزومالهوآپا کار می‌کردند، در حال جستجو برای یافتن آثار کاکائو در نمونه‌ای از ظروف سرامیکی بزرگ به‌دست‌آمده از محل‌های آیینی بودند. این ظروف که مربوط به دوره کلاسیک متأخر مایاها (۶۰۰ تا ۹۰۰ میلادی) بودند، همچنین برای یافتن باقی‌مانده‌های دیگر، از جمله تنباکو، مورد آزمایش قرار گرفتند.
گیاه تنباکو با گل‌های صورتی. تنباکو از اوایل تاریخ مایاها کشت می‌شد. ممکن است واژه تنباکو در اصل از واژه مایایی «Tobako» (به معنی لوله‌های مخصوص کشیدن تنباکو) گرفته شده باشد.
وقتی نتایج آزمایش‌ها به دست آمد، تیم پژوهشی شگفت‌زده شد. اسوالدو چینچیلا که محقق ارشد این پژوهش بود می‌گوید: «ما انتظار نداشتیم که در گلدان‌های استوانه‌ای که برای نوشیدن مناسب هستند، ردی از نیکوتین پیدا کنیم».
تصویر فردی که مشغول کشیدن تنباکو است؛ این نقاشی بر روی ظرفی مربوط به قرن هفتم یا هشتم میلادی ترسیم شده است. در میان مایاها «کشیدن» تنباکو رایج بوده است، اما اکتشافات اخیر نشان می‌دهند که «نوشیدن» آن نیز در مواردی اتفاق افتاده است.
ریشه‌های فرهنگ مایا را می‌توان تا حدود ۲۶۰۰ پیش از میلاد پی‌گرفت. دولت‌های مایا در طی قرن‌های بعدی در سراسر آمریکای مرکزی گسترش یافتند تا اینکه در قرن شانزدهم میلادی از اسپانیایی‌ها شکست خوردند و مستعمره شدند. اگرچه مایاها هرگز به‌طور سیاسی متحد نبودند، اما همواره از طریق زبان، فرهنگ و دین با هم پیوند داشتند.
نمونه‌ای از ظرف‌های باستانی با آثار تنباکوی مایع
دانش ما از استفاده تنباکو توسط مایا‌های باستان عمدتاً از تصاویر و توصیف‌های کلامی به‌دست آمده است. برای مثال منابع قرن شانزدهم از مرهم سیاه‌رنگی به نام «تئوتلاکوالی» یاد می‌کنند که به معنای «غذای خدایان» است. این مرهم از زهر حیوانات سمی، تنباکو و دانه‌های روان‌گردان ساخته می‌شد و برای «ارتباط با ارواح» استفاده می‌شد. تصاویر و توصیف‌های متون مقدس نشان می‌دهند که استفاده از تنباکو به زندگی روزمره مایاها نیز نفوذ کرده بود و معمولاً به شکل سیگار کشیده می‌شد.
شواهد فیزیکی نیکوتین یک بار دیگر در سال ۲۰۱۲ روی ظرفی مایایی پیدا شد. حالا با کشف اخیر در ال‌بائول، مورخان برای نخستین بار مدرکی از استفاده از تنباکوی مایع در آمریکای میانه باستان دارند. تنباکوی مایع بسیار سمی است و مصرف آن می‌تواند کشنده باشد. احتمالاً مایاها از آن برای ایجاد رؤیا‌ها یا خلسه‌های پیش‌گویی در قالب یک مراسم کنترل‌شدۀ آیینی استفاده می‌کردند. به علاوه احتمالا از این مایع برای کاهش درد قربانیان انسانی که به خدایان تقدیم می‌شدند نیز استفاده می‌شد.
مجسمه‌ای سنگی از یک قارچ با صورتی در پایین آن؛ مربوط به اوایل هزاره اول پیش از میلاد
مایاها انواع مختلفی از مواد روان‌گردان را برای رسیدن به حالت خلسه در مراسم‌هایی که توسط نخبگان دینی برگزار می‌شد مصرف می‌کردند. نیلوفر‌های آبی که به‌عنوان گیاهانی شناور مرز بین آب و هوا و زنده و مرده را نشان می‌دادند، به دلیل نمادگرایی‌شان ارزشمند بودند. آنها همچنین حاوی ترکیبات روان‌گردانی قوی بودند که هنگام مصرف، خلسه ایجاد می‌کردند.
مجسمه‌های سنگی قارچی‌شکل مایاها نیز نشان‌دهنده اثرات توهم‌زای قارچ‌های جادویی است که مایاها به آن «کایزالاج اوکس» می‌گفتند. این قارچ‌ها قبل از جنگ یا در مراسم‌های مذهبی مصرف می‌شدند.
ظروفی که رد نیکوتین مایع روی آنها پیدا شده، در نزدیکی حمام‌های بخار مایایی کشف شده‌اند و این نشان می‌دهد که استفاده از آنها به آیین‌های درمانی و مذهبی مربوط بوده است. برای مایاها، چه در گذشته و چه در حال حاضر، جهان یک موجودیت معنوی همگون است که در آن تفاوتی بین جاندار و بی‌جان وجود ندارد؛ بنابراین حتی ساختمان‌ها نیز می‌توانستند به ساکنانشان آسیب برسانند اگر رضایتشان به‌درستی و با تقدیم هدیه‌هایی مانند این ظروف جلب نمی‌شد.
نمونه دیگری از ظروف باستانی با رد تنباکوی مایع
حمام‌های بخار در فرهنگ مایا به الهه‌های مامایی مرتبط بودند و برای روش‌های درمانی و آیین‌های زایمان استفاده می‌شدند. برخی از ظروف به‌دست‌آمده در حاشیۀ خود دارای تیغه‌های تیزی از جنس سنگ بودند که احتمالاً برای بریدن بند ناف از آنها استفاده می‌شد.