سفیر سابق ایران در آذربایجان گفت: موضوعی که روسیه درباره مسیر ارتباطی زنگزور گفته، یک فرار به جلو و زرنگی از طرف روس‌ها است که مخالفت خودشان را با باز شدن زنگزور پنهان کنند و ایران را مانع آن جلوه دهند و به نوعی حرکت کنند که روابط ایران با کشورهای قفقاز خدشه‌دار شود. جمهوری اسلامی ایران هم در این زمینه مواضع خود را اعلام کرده است.
به گزارش ایلنا، محسن پاک آیین سفیر سابق ایران در آذربایجان، در پاسخ به این پرسش که برخی مواضع روسیه در سال‌ها اخیر مانند موضع‌شان در خصوص جزایر سه‌گانه کشورمان، شک و ترید در انتخاب روسیه به عنوان متحد استراتژیک را افزایش داده است، آیا نیازی به بازنگری در مورد روسیه وجود دارد، گفت: روس‌ها برای تامین منافع خودشان مواضعی را گرفتند که وقتی برگشتند از تمامیت ارضی ایران حمایت کردند، این اتفاق دقیقاً شبیه موضوعی است که روس‌ها در آذربایجان و در خصوص کریدور زنگزور گرفتند.
وقتی مقامات به کشور ثالثی می‌روند و مهمان آنجا هستند، معمولاً موضع‌هایی را می‌گیرند که تا حدی به نفع کشور پذیرنده تلقی شود و وقتی به کشور خودشان برگشتند، سعی می‌کنند با اتخاذ مواضعی آثار منفی آن را در سیاست خارجه خودشان جبران کنند.
وی ادامه داد: لذا در رابطه با صحبتی که در خصوص جزایر شد هر کشوری بر اساس مواضع خودش عمل می‌کند ما هم در اوکراین مواضع خودمان را داریم. آن‌ها هم در رابطه با جزایر مسائل خودشان را دارند اما این‌ها یک سری مسائل تاکتیکی است. ما معتقدیم که روابط ما با روسیه راهبردی است.
روس‌ها بر اساس طبقه‌بندی که دارند، تنها بلاروس را متحد راهبردی خودشان می‌دانند و ایران را جزو کشورهایی که در مسیر راهبردی آن‌ها قرار دارد، تلقی می‌کنند. مشترکات ایران و روسیه بسیار زیاد است، در شورای امنیت سازمان ملل بارها از ایران حمایت کردند. روس‌ها قطعنامه‌های برجام را وتو کردند، در روابط اقتصادی، تجارت، ترانزیت، انرژی و حوزه‌های بسیار مهمی می‌توانیم با روس‌ها همکاری کنیم.
روسیه یک کشور قدرتمند در دنیا است که نمی‌توانیم این‌ها را به خاطر برخی مواضع تاکتیکی که دارند، نفی کنیم. البته جواب آن مواضع تاکتیکی را هم ما قویاً خواهیم داد ولی به این معنا نیست که روابط را از یک حالت روابط راهبردی که می‌تواند به صورت درازمدت ادامه پیدا کند، خارج کنیم.
این دیپلمات سابق در مورد اینکه آیا ارتباط با اروپا می‌تواند جایگزنی مناسب برای همکاری با روسیه باشد، تصریح کرد: ما اصلاً دنبال این نیستیم که روابط با کشورها را به دلیل رابطه با کشور دیگری تحت تاثیر قرار دهیم. کارهای ما واکنشی نیست، روابط ما با اروپا مستقل از روسیه است و اروپایی‌ها هر زمانی که دست از خصومت با ایران بردارند، می‌توانند در زمره دوستان ما قرار گیرند. ما مستقل از روسیه، با اروپا هم روابط برقرار می‌کنیم، همانطور که با روسیه روابط خوبی داریم. اگر روسیه هم در خصوص مواضع اصولی ما رویکردی را اتخاذ کند، قطعاً عکس‌العمل نشان خواهیم داد. روابط با روسیه و غرب روابط مستقلی است.
وی خاطرنشان کرد: بعضی‌ها تصورشان این هست اگر به روابط ایران با روسیه حمله کنند و اگر روابط با روسیه ضعیف شود، راهی باز خواهد شد برای اینکه روابط ایران با غرب بهتر شود در حالی که این‌ها به هم مربوط نیست و روابط غرب به دلیل مواضع غربی‌ها علیه ایران است و روابط ما با روسیه هم به دلیل مشترکات زیادی است که ما برای خودمان تعریف کرده‌ایم. هر کدام مستقل است و نباید این‌ها رو به همدیگر مربوط کرد.
پاک‌آیین در پاسخ به این پرسش که احداث مسیر ارتباطی زنگزور ممکن است چه تبعات امنیتی برای کشورمان داشته باشد، بیان کرد: باید این مسئله را از چند بعد مورد توجه قرار دهیم. در چیزی که مدنظر روسیه است و در موافقتنامه ۲۰۲۰ مسکو بین آذربایجان و آقای پوتین امضا شد، گفته شده که راه مواصلاتی رفع انسداد شود؛ در حال حاضر موضع روسیه هم همین است.
شرط رفع انسداد این است که نیروهای روسیه بتوانند در این گذرگاه حضور داشته باشند و بر آن نظارت کنند. این موضوع با مخالفت ارمنستان روبرو شد و ارمنستان بعد از توافق صلح با آذربایجان تمایلی ندارد که روسیه در این منطقه حاضر باشد و نظارت کند.
لذا نظر روسیه بر این است که بیشتر در قفقاز حضور داشته باشد اما اگر این گذرگاه به نحوی باز شود که پای آمریکا و ناتو را به منطقه بکشاند، قطعاً نمی‌تواند مورد نظر روسیه قرار گیرد. این نکته‌ای است که باید در مواجهه با این مسئله با روس‌ها رایزنی کرد.
وی افزود: نکته دوم این است که اصلاً باز شدن دالان زنگزور یک مسئله فوری نیست. در وهله اول دو کشور آذربایجان و ارمنستان حتی مذاکره راجع به این موضوع را از دستور کار توافقنامه برای صلح خارج کردند، به دلیل اینکه این گذرگاه اگر بخواهد باز شود یک مسیر طولانی مذاکره را می‌طلبد. ارمنستان هم مطالبه خواهد کرد که در ازای باز شدن گذرگاه روی آذربایجان و دستیابی آذربایجان به نخجوان، باید از مسیر آذربایجان به ایران دسترسی پیدا کند، همچنین از مسیر نخجوان به غرب و از طرف ایران به جلفا دسترسی پیدا کند.
این موضوعی است که آذربایجان با آن مخالف است به دلیل اینکه می‌خواهد ارمنستان را در محاصره ترانزیتی نگه دارد. اگر این راه باز شود، ترکیه هم می‌خواهد از آن استفاده کند، ارمنستان هم مطالبه خواهد کرد که ترکیه راه به دریای شمال و دریای سیاه را برای ارمنستان باز کند که این هم باز با مخالفت ترکیه روبه‌رو خواهد شد.
پاک‌آیین با بیان اینکه اگر همین حال طرفین مذاکره کنند و توافق صورت گیرد، دو سه سال طول می‌کشد زنگزور باز شود، گفت: وقتی همین مذاکرات تمام شد اگر بخواهند کار را اجرایی کنند که آن هم احتمالش خیلی ضعیف است، باید زیرساخت‌های این مسیر را مهیا کنند که آن هم دو سه سال طول می‌کشد. لذا بحثی که آقای پوتین کرده، فوریتی ندارد و برخی از رسانه‌ها و عواملی که در جریان دقیق کارشناسی نیستند یا مخالف روابط ایران با روسیه هستند، بلافاصله این مسئله را مطرح کردند که ایران باید در مقابل روسیه و آذربایجان بایستد.
اگر این اتفاق بیفتد روابط ما در چارچوب همسایگی بر سر مسئله‌ای که هنوز هیچ یک از ابعاد آن مشخص نیست با روسیه و آذربایجان دچار خدشه می‌شود. البته مقامات دستگاه دیپلماسی و وزارت خارجه کاملاً آگاهند و موضوع را تحت کنترل و بررسی دارند و به این راحتی روابط خود را با همسایگان مخدوش نمی‌کنند.
وی افزود: این موضوع زنگزور، موضوعی نیست که برخی بلافاصله نسبت به آن موضع می‌گیرند و انتظار دارند که ما یک برخورد تند با روسیه و آذربایجان داشته باشیم. یک موضعی آقای پوتین گرفته است و باید ببینیم که چطور قرار است این موضع احصا شود. مراحل آن بسیار سخت است و این موضوعی هم که روسیه گفته است؛ (تنها ایران مخالف است)، یک فرار به جلو و زرنگی از طرف روس‌ها است که مخالفت خودشان را با باز شدن زنگزور پنهان کنند و ایران را مانع آن جلوه دهند و به نوعی حرکت کنند که روابط ایران با کشورهای قفقاز خدشه‌دار شود. جمهوری اسلامی ایران هم در این زمینه مواضع خود را اعلام کرده است.
این دیپلمات پیشین وزرات خارجه در پاسخ به این سوال که اساسا چرا با وجود کریدور ارس باز هم آذری‌ها به دنبال گذرگاه جدید هستند، گفت: مسیر ارتباطی زنگزور مسیری نیست که به سرعت باز شود. کریدور ارس در حال حاضر راه افتاده است و راه ریلی آن هم تا پایان سال میلادی تمام خواهد شود.
مسیر ارتباطی زنگزور مسئله سهل الوصولی نیست، این موضع روس‌ها هم در جهت جلب رضایت آذربایجان برای ارتباط بیشتر و در عین حال نوعی مخالفت با ارمنستان به دلیل روابط آن‌ها با غرب بود و تا این موضوع به عمل برسد خیلی فاصله است. به نظر من دوستانی هم که داخل ایران موضع می‌گیرند باید کاملاً ابعاد کارشناسی موضوع را بررسی کنند.
پاک‌آیین در رابطه با دیدار آتی مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور کشورمان با ولادمیر پوتین در جریان اجلاس سران بریکس و مباحثی که رئیس دولت چهاردهم می‌تواند با رئیس‌جمهور روسیه در خصوص آن‌ها به تبادل نظر بپردازد، گفت: سفر ایشان در آبان ماه به مسکو دو بخش دارد، یک بخش آن دوجانبه است و یک بخش چندجانبه که در این بخش ایشان برای شرکت در اجلاس سران کشورهای بریکس در مسکو شرکت خواهد کرد که بسیار مهم است.
ایشان می‌توانند در ابتدای تصدی ریاست جمهوری با سران کشورهایی مثل چین، روسیه، آفریقای جنوبی، هند، برزیل و احیاناً اگر پاکستان شرکت کند، دیدار کنند. این یک فرصت خوب است که با این رؤسای جمهور آشنا شوند و راجع به روابط دوجانبه و چندجانبه صحبت کنند.
وی ادامه داد: مسئله بعدی خود اجلاس بریکس است که به دنبال ایجاد یک ائتلاف مشترک شکل گرفته است و سیاست‌های اقتصادی مستقلی را دنبال می‌کند، به خصوص در حوزه کاهش وابستگی این کشورها به دلار که قرار است برنامه‌ها و طرح‌هایی را در آنجا داشته باشند. در بخش دوم که دیدار دوجانبه با آقای پوتین است، مباحث متعددی بین دو کشور وجود دارد که می‌شود در رابطه با آن‌ها صحبت کرد.
یکی از آن‌ها در رابطه با بحث‌های دوجانبه و همکاری‌های دو کشور در حوزه‌های اقتصادی، بین‌المللی، دفاعی و امنیتی است. مطلب بعد با توجه به رویکرد مشابهی که دو کشور دارند، در رابطه با غزه است هر دو کشور در حمایت از مردم فلسطین و غزه، با نسل کشی رژیم صهیونیستی مخالف هستند و طرفین می‌توانند مذاکرات سازنده‌ای را داشته باشند. همچنین هماهنگی‌های لازم برای اینکه بتوانند در این مسیر حرکت کنند و اهداف خود را تامین کنند، ایجاد خواهد شد.
پاک آیین با اشاره به جنگ اوکراین و روسیه، عنوان کرد: طرفین می‌توانند در خصوص آینده این جنگ، چگونگی پایان دادن آن با هم مذاکره و تبادل نظر داشته باشند. همچنین در حوزه قفقاز هم ایران و روسیه دارای دیدگاه‌های مشترکی هستند. هر دو مخالف این هستند که کشورهای بیگانه وارد این منطقه شوند و به همین دلیل هماهنگی‌هایی برای حفظ امنیت و صلح در قفقاز مهم است که می‌توانند برای آن مذاکراتی انجام دهند. این دیدار فرصتی است که راجع به مواضع روسیه در ارتباط با مسیر ارتباطی زنگزور مذاکره داشته باشند.
وی گفت: روس‌ها اعلام کردند که خواهان رفع انسداد از مسیرهای مواصلاتی هستند و گمانه‌زنی‌ها بر موضوع زنگزور است. این موضع روس‌ها بیشتر به خاطر روابط سردشان با ارمنستان است و آن‌ها به دنبال این هستند که پای غربی‌ها را برای انزوای روسیه در منطقه باز کنند که در این رابطه هم آقای پوتین و آقای لاوروف مواضعی را در خصوص گذرگاه زنگزور اتخاذ کردند. ما باید از نیات واقعی روس‌ها در این زمینه صحبت کنیم، چون اگر باز شدن این دالان منجر به استفاده ناتو از آن شود نه برای روسیه و نه برای ایران مفید نیست و مناقشات جدیدی را در منطقه ایجاد می‌کند. فرصت خوبی است که طرفین در این زمینه هم رایزنی کنند.