به بهانه چهل و ششمین سال فقدان امام موسی صدر نشستی با عنوان «امام موسی صدر؛ تلاش برای تحقق وفاق رالزی» با همکاری پژوهشکده مطالعات پیشرفت خاورمیانه و مؤسسه توسعه اجتماعی آفرینش برگزار شد.
به گزارش جماران، علیرضا بهشتی طی سخنانی در این نشست با اشاره به دوستی دیرینه شهید بهشتی و امام موسی صدر، گفت: هنگامی که ما آلمان بودیم سفری به بعضی کشور‌های خاورمیانه از جمله لبنان داشتیم و میزبان ما آقای صدر بود. یادم هست که در شهر سور همدیگر را دیدیم و روز‌هایی را با هم بودیم و از اماکن مختلف بازدید داشتیم. بار دومی که من آقای صدر را دیدم سال ۵۷ بود که با اوج‌گیری مبارزات مردم ایران ضد نظام استبدادی، وضعیت به گونه‌ای شده بود که نیاز بود اختلاف‌نظر‌های مبارزین ساکن خارج از کشور حل شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: سر راه رفتن به هامبورگ، به بوخوم رفتیم و آنجا مهمان مرحوم صادق طباطبایی بودیم و آقای صدر هم آنجا تشریف آوردند. آن موقع هم برای سلامتی و هم برای فرار از شنود، در فضای باز صحبت می‌شد. قرار شد به یک پارک در نزدیک آنجا برویم؛ شهید بهشتی و آقای صدر جلوی ما راه می‌رفتند و مرحوم طباطبایی هم گاهی به آن‌ها اضافه می‌شد. مرحوم طباطبایی در مصاحبه با من بخش‌هایی از آن صحبت‌ها را نقل کرد که درباره لبنان، منطقه و انقلاب اسلامی بود.
وی اظهار داشت: سال‌ها گذشت تا اینکه در حوزه سیاست و جوامع چند پهلویی کار کردم و یکی از جا‌هایی که همیشه برای من مطرح بود، لبنان است؛ لبنان یک جامعه کاملا چند پهلویی است. رالز مطرح می‌کنند که چگونه می‌توان از جامعه‌ای که شهروندان آن پیرو الگو‌های زیستی مختلفی هستند، یک چهارچوب همکاری اجتماعی عادلانه مطرح کرد تا این شهروندان بتوانند در کنار هم زیست داشته باشند؟
بهشتی با بیان اینکه انسان‌ها حق دارند متفاوت باشند، یادآور شد: وقتی ما از همکاری اجتماعی حرف می‌زنیم یعنی می‌خواهیم در صلح زندگی کنیم. مسأله‌ای که رالز در این مورد مطرح می‌کند این است که این تعدد و تنوع یک واقعیت محو نشدنی است، ولی می‌تواند سرکوب شود. اتفاقا در اندیشه امام موسی صدر هم دیدم که این مسأله پلورالیسم را یک موهبت می‌داند و به عنوان دریچه‌ای به روی تمدن‌های گوناگون مطرح کرده است. مسأله مهم این است که رالز می‌گوید ما برای رسیدن به چهارچوب همکاری عادلانه سراغ مکاتب دینی، فلسفی و اخلاقی نمی‌رویم؛ سراغ اصولی می رویم که در عرصه سیاست مطرح است. رالز برای همزیستی مسالمت‌آمیز به امر عقلایی متوسل می‌شود.
وی تأکید کرد: در یک جامعه چند پهلویی ادیان، مذاهب و مکاتب مختلف وجود دارد و حتی ممکن است افرادی به هیچ دینی اعتقاد نداشته باشند و به عنوان شهروند کنار هم زندگی می‌کنند و به دنبال نقاط مشترک می‌گردند و مبنا را بر همین نقاط مشترک می‌گذارند. آنچه در سیره امام موسی صدر می‌بینیم، نشانه‌های فراوانی است که ایشان هم بر همین منوال عمل می‌کرد. هر جا می‌خواهد یک کار خیر انجام بدهد، از ادیان و مذاهب دیگر هم دعوت می‌شود؛ مقابل دشمن خارجی با هم می‌جنگند و قرار است با هم در صلح زندگی کنند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس با تأکید بر اینکه یکدست‌سازی امری ضد انسانی و غیر انسانی است، گفت: امام موسی صدر در سفر‌های مختلف دنبال یافتن نقاط مشترک بود. در مورد افغانستان هم می‌توان همین را عنوان کرد که چرا جمهوری اسلامی افغانستان سقوط کرد. در سیاست «همه با من» مطرح نیست و کسی که بگوید «همه با من»، معنای سیاست را نفهمیده، سیاست امری است که «همه با هم» باید در آن تحقق پیدا کند و هرچه دایره شمول وسیع‌تر باشد، یعنی شهروندان بیشتری جزء آن باشند و به رسمیت بشناسندش، آن جامعه سیاسی به مردم‌سالاری نزدیک‌تر است.
وی افزود: تفکری که معتقد بود باید «همه با من» باشد، شکست خورده و امیدواریم با همه سختی‌هایی که تاکنون ملت ما متحمل شده، این «همه با هم» را همه درک کنند.
محمدعلی مهتدی نیز طی سخنانی در این نشست گفت: قبل از پیروزی انقلاب ما چهار شخصیت مهم داشتیم که با هم در ارتباط بودند برای اینکه چطور می‌شود در ایران تغییر ایجاد کرد. شهید بهشتی در آلمان، امام موسی صدر در لبنان، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و دکتر باهنر سالی یکبار جمع می‌شدند و گاهی هم از راه دور صحبت یا مکاتبه می‌کردند. متأسفانه این چهار نفر را از دست دادیم که ارکان اندیشه تغییر در کشور ما بودند.
این کارشناس مسائل خاورمیانه با اشاره به اینکه یک ملت واحد در لبنان وجود ندارد، افزود: هر کدام از فرقه‌های مذهبی لبنان درون خودشان نهاد‌های سیاسی، دینی و سیاسی دارند و اجماع این‌ها دولت لبنان را تشکیل می‌دهد و فرقه شیعه بسیار دور از قدرت است. امام موسی صدر یک اندیشمند، مصلح اجتماعی، فقیه و عارف بود و متأسفانه این شخصیت شناخته نشد. سال‌هایی که ایشان در لبنان زندگی کرد، الگوی بزرگی از نظر اندیشه و همچنین در عمل و اصلاح ایجاد کرد.
وی یادآور شد: ایشان بر اساس آیه قرآن انسان‌ها را برابر می‌داند و مورد دیگری که ایشان همیشه تأکید می‌کردند مسأله «فطرت» بود و اینکه بر اساس سوره روم خداوند همه انسان‌ها را بر اساس فطرت آفریده است؛ در این فطرت عدالت، انصاف و معرفت هست. در اندیشه رالز هست که حتی مقابل مخالفین باید با عدالت و انصاف رفتار شود و امام موسی صدر هم بر اساس آیه قرآن تأکید دارد که حتی دشمنی افراد شما را بر آن ندارد که در برابر آن‌ها عدالت را رعایت نکنید. یعنی حتی با مخالف و دشمن هم به عدالت برخورد کنید. یعنی چیز‌هایی که در اندیشه رالز هست را در عمل امام موسی صدر می‌بینیم.
مهتدی تأکید کرد: امام موسی صدر معتقد بود وجود قبایل مختلف یک ثروت و نعمت بزرگ برای لبنان است. همیشه مستند ایشان قرآن و نهج البلاغه بود. قرآن می‌فرماید اگر خدا می‌خواست همه شما را یک شکل و یک رنگ می‌آفرید، اما همه انسان‌ها با هم اختلاف ظاهری دارند. همچنین ایشان فرقه‌گرایی را یک خطر برای لبنان و منطقه می‌دانست و حتی روز یکشنبه به کلیسای مسیحی رفت و به جای کاردینال موعظه را تحت عنوان «دین در خدمت انسان» مطرح کرد. جامعه را از نظر فرهنگی باید به یک سطحی برساند که بتوانند با هم گفتگو کنند و لذا روابط وسیعی با همه گروه‌ها ایجاد کرد. تنها کسی توانست هویت ملی لبنانی را ایجاد کند، امام موسی صدر بود.
وی افزود: ایشان آن زمان در سطح بین‌المللی هم از گفت‌وگوی تمدن‌ها و تعامل تمدن‌ها صحبت کرد. یک استثناء برای ایشان بود و آن اسرائیل است؛ اسرائیل شرّ مطلق است و ایشان حتی گاهی اشاره می‌کرد که اگر جنگ شیعه و اسرائیل اتفاق بیفتد، ما در آن جنگ هستیم.
حورا صدر نیز طی سخنانی در این نشست در خصوص آخرین پیگیری پرونده امام موسی صدر، گفت: امام موسی صدر در لبنان فرصت تئوری‌پردازی نداشته، ولی بالغ بر ۹۰ درصد از مصاحبه‌ها، یادداشت‌ها و حتی تاریخ شفاهی جمع‌آوری شده و از این اسناد می‌شود نظریه‌ها را برداشت کرد.
فرزند امام موسی صدر، تصریح کرد: امام موسی صدر اعتقاد راسخ به تکثر، تنوع و ارتباط در جامعه دارد. جمله‌ای از ایشان نقل شده که اگر لبنانی با اینچنین تنوعی نبود، ما باید چنین لبنانی برای ارتقاء بشریت و البته تشیع می‌ساختیم. بچه بودم که جواب من را با این آیه قرآن داد: «إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَٱلَّذِینَ هَادُواْ وَٱلنَّصَٰرَىٰ وَٱلصَّـٰبِـِٔینَ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَعَمِلَ صَٰلِحࣰا فَلَهُمۡ أَجۡرُهُمۡ عِندَ رَبِّهِمۡ وَلَا خَوۡفٌ عَلَیۡهِمۡ وَلَا هُمۡ یَحۡزَنُونَ». حتی از روز‌های اولی که وارد لبنان شد و تلاش‌های اجتماعی داشت، یک جمعیت مسیحی درخواست کرد که ایشان عضو آن جریان شود.
وی افزود: نظر ایشان این بود که همه لبنان باید از جنوب حمایت کنند و این یک خط اساسی در فعالیت‌های ایشان بود. از رئیس جمهور وقت لبنان نقل شده که امام موسی صدر برای احقاق حقوق شیعیان تلاش کرد، ولی از حق دیگران نگرفت. ایشان می‌گفت ما باید یک زندگی مشترک داشته باشیم نه اینکه همدیگر را تحمل کنیم.
حورا صدر اظهار داشت: مثل اینکه یک عادت شده که ما هر سال یک مراسمی برگزار کنیم و جای شکر دارد که پدر فراموش نمی‌شود، ولی موضوع امام موسی صدر دیگر محدود به ماه شهریور و سالگرد فقدان ایشان نیست. در طول سال همه مردم و خود ایشان زجر می‌کشند از اینکه ظرفیت‌هایی دارد که در طول ۴۶ سال گذشته می‌توانست در خدمت جامعه باشد.
وی با اشاره به اینکه یک عمر از همه ما گذشت، افزود: چند روز پیش یک جوانی از من سؤال کرد که چرا می‌گویید کاری که باید برای امام موسی صدر انجام نشده است؟ حرف ما این است که توان یک خانواده مگر چقدر است؟ ولی افرادی هستند که می‌توانند کاری کنند. هیچ وقت قذافی تحت فشار قرار نگرفت و همیشه در برابر این مسأله همه منفعل بوده‌اند. کار‌هایی هم انجام شده، ولی اگر کاری شایسته شخصیت امام موسی صدر انجام می‌شد، قطعا امام موسی صدر الآن در بین ما بود.
فرزند امام موسی صدر تأکید کرد: همه از روز اول اعتقاد داشتند که احتمالا قذافی کاری کرده، ولی از هیچ راهی نمی‌شود ثابت کرد اتفاق ناگواری برای امام موسی صدر افتاده است. به ویژه اینکه سال ۲۰۱۱ خود عبدالجلیل گفت من تا چند وقت پیش از امام موسی صدر اطلاع داشتم و بعد از آن هم هیچ سند و مدرکی ارائه نشده که خلاف این را ثابت کند. تنها کاری که می‌کنند این است که چندین بار اتفاق افتاده نمونه‌هایی می‌آورند و تمام مراحل آزمایشگاه آماده می‌شود. منظورم این است که اگر اتفاقی افتاده بود قطعا سندش را ارائه می‌کردند.
وی در پایان گفت: به هر حال امیدواریم سال آخری باشد که این سالگرد را برگزار می‌کنیم و ان شاء الله به زودی با تلاشی که شایسته این مسأله است، به آزادی امام موسی صدر برسیم.