زمین ممکن است بسیار سرد شود. از قطب جنوب تا قطب شمال، درجه حرارت می‌تواند متغیر باشد و به‌شدت کاهش پیدا کند. اما سطح سیاره ما از نظر فیزیکی چقدر می‌تواند سرد شود؟ سردترین نقطه جهان کجاست و دمای آن چند درجه است؟
به گزارش دیجیاتو، در این مقاله قصد داریم به این سؤالات پاسخ دهیم.
سردترین مکان روی زمین خط الرأس بلندی است که در «فلات شرقی» جنوبگان واقع شده است. ناسا اولین بار سال ۲۰۱۳ اعلام کرد که سردترین نقطه کره زمین را پیدا کرده و از آن زمان تاکنون این فلات هر سال رکورد سردترین نقطه جهان را به خودش اختصاص داده است.
دما می‌تواند تا منفی ۹۸ درجه سانتی‌گراد کاهش یابد و این منطقه را به سردترین مکان روی زمین تبدیل کند.
البته این آمار و ارقام به‌راحتی به دست نیامده و طبق گزارش‌های مرکز داده‌های برف و یخ آمریکا، این نتیجه شگفت‌انگیز از تجزیه‌و‌تحلیل داده‌هایی که ۳۲ سال جمع‌آوری شده بودند، به دست آمده است. در نظر داشته باشید که دمای گزارش‌شده از درون حفره‌های موجود در این فلات به دست آمده.
فلات قطب جنوب شرقی در مرکز قاره جنوبگان واقع شده است، اما این تنها جذابیت این منطقه نیست. «گنبد آرگوس»، بالاترین نقطه ارتفاع در شرق قطب جنوب نیز در این فلات قرار دارد. این نقطه یخی در ارتفاع ۴۰۹۳ متری بالاتر از سطح دریا قرار دارد.
محققان با بررسی مجدد داده‌های ماهواره‌ای دریافتند عواملی که این دما‌های سرد را به وجود می‌آورند؛ آبوهوای بسیار خشک این منطقه است. رطوبت می‌تواند گرما را در هوا به دام بیندازد. هر دوی این شرایط باید چندین روز ادامه داشته باشند تا دما به منفی ۹۸ درجه سانتی‌گراد برسد.
به‌طورکلی، دمای متوسط زمین از منفی ۲۵ درجه سانتی‌گراد تا ۴۵ درجه سانتی‌گراد متغیر است. این تغییرات در مقایسه با دمای «عطارد» که در روز به ۴۳۰ درجه سانتی‌گراد و در شب به منفی ۱۸۰ درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد، ناچیز است.
بااین‌حال زمین می‌تواند تغییرات بزرگ‌تری را نیز ببیند. با درنظرگرفتن این موضوع در ادامه تعدادی از سردترین دما‌هایی را که تابه‌حال در سیاره ما ثبت شده‌اند، می‌آوریم.
فلات شرقی جنوبگان به‌دلیل ارتفاع زیاد، بسیار سرد است. برف روی سطح آن بیشتر انرژی خورشیدی، حدود ۹۰ درصد یا بیشتر، را به جو منعکس می‌کند. در زمستان شب‌های قطبی این منطقه نیز اصلاً انرژی خورشیدی وجود ندارد. همچنین به‌دلیل فاصله زیاد از ساحل، به‌ندرت توده‌های هوای گرم‌تر ساحلی، به خشکی نفوذ می‌کنند تا گرما را به ارمغان بیاورند.
این فلات فضایی عظیم، سفید و صاف از برف است. بااین‌حال، حتی اینجا نیز سرمای شدید در حفره‌ها و فقط در شرایط مناسب رخ می‌دهد؛ بنابراین تاریکی طولانی مدت به‌تن‌هایی برای رسیدن به سردترین دمای زمین کافی نیست.
«تد اسکامبوس» ژئوفیزیک‌دان قطبی که در دانشگاه «کلرادو بولدر» مستقر است. او می‌گوید دمای هوا در واقع دمایی است که دماسنجی در فاصله ۱.۵ تا ۳ متر بالاتر از سطح زمین نشان می‌دهد. اسکامبوس می‌افزاید: «ارتفاع مرجع برای اندازه‌گیری‌های رسمی دمای هوا، ۲ متر یا بیشتر از سطح است. وقتی بالاتر یا پایین‌تر می‌روید، دمای اندازه‌گیری‌شده در مکان شما ممکن است تغییر کند.»
«سازمان جهانی هواسنجی» نیز دمای هوایی را به رسمیت می‌شناسد که چند متر بالاتر از سطح زمین اندازه‌گیری شده باشد.
«آتسوهیرو موتو»، ژئوفیزیک‌دان و دانشمند قطبی دانشگاه «تمپل» گفت که دمای سطح به‌طورکلی چیز دیگری است و آن را دما‌های سطح فیزیکی زمین، خاک، آب یا یخ تعریف کرد.
اسکامبوس محقق اصلی پژوهشی بود که سال ۲۰۱۸ انجام و سردترین دمای سطح زمین در شرق قطب جنوب گزارش شد.
اگرچه دانشمندان اطمینان دارند فلات شرقی جنوبگان سردترین نقطه زمین است، این رکورد در کتاب رکورد‌های جهانی گینس ثبت نمی‌شود؛ زیرا اندازه‌گیری‌ها را ماهواره انجام داد و حرارت‌سنج انجام نداده است.
قبل از اینکه ۱۰ آگوست ۲۰۱۰، رکورد دمای پایین در فلات شرقی ثبت شود، «ایستگاه تحقیقاتی وستوک» که ۱۳۰۱ کیلومتری قطب جنوب جغرافیایی در جنوبگان قرار دارد، رکورد جهانی سردترین دما را در اختیار داشت. ۲۱ ژوئیه ۱۹۸۳، داده‌های آب‌وهوا دمای منفی ۸۹.۲ درجه سانتی‌گراد را در این مکان ثبت کردند. این دما ۱۰ روز در تابستان جنوبگان مشاهده شد.
شرایط آب‌وهوایی باید عالی باشد تا دما به این نقطه برسد. سال ۲۰۰۹، محققان دریافتند که توده‌ای از هوای سرد مانع از ترکیب هوای نسبتاً گرم اقیانوس جنوبی می‌شود و ایستگاه را در گردابی از هوای یخی به دام می‌اندازد. علاوه‌براین هیچ پوشش ابری وجود نداشت که به گیرافتادن گرما و افزایش دما کمک کند.
با ایجاد شرایط خاص، دما می‌تواند در ایستگاه وستوک حتی سردتر شود و به منفی ۹۶ درجه سانتی‌گراد برسد.
افرادی که در ایستگاه قطب جنوبی «آموندسن-اسکات» زندگی و کار می‌کنند، فقط یک طلوع و یک غروب خورشید در سال را می‌بینند؛ بنابراین شاید عجیب نباشد که دمای این ایستگاه نیز جزو سردترین دما‌های ثبت شده باشد. بالاترین دما در این منطقه، منفی ۸۲.۸ درجه سانتی‌گراد است که ژوئن ۱۹۸۲ ثبت شد.
این ایستگاه که بالای فلات قطب جنوب قرار دارد، نزدیک به ۳۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. حتی یک روز تابستانی در این منطقه نیز بعید است که از منفی ۱۲ درجه سانتی‌گراد بالاتر برود. بالاترین دمای ثبت‌شده در این قسمت از فلات قطب جنوب شرقی، در روز کریسمس سال ۲۰۱۱ بود. دماسنج‌ها در آن روز به دمای منفی ۱۲.۳ درجه سانتی‌گراد رسیدند.
آموندسن-اسکات از سال ۱۹۵۶ که ایالات متحده اولین پایگاه را ساخت، دائم اشغال شده است و امروزه میانگین جمعیت آن حدود ۱۵۰ نفر است.
دانشمندان در این ایستگاه روی همه‌چیز کار می‌کنند، از تحقیقات نوترینو گرفته تا کار‌های زیست پزشکی و مشاهدات تابش زمینه کیهانی با تلسکوپ قطب جنوب.
روستای «اویمیاکن» در شرق سیبری سردترین مکان قابل سکونت بر روی زمین شناخته می‌شود. نام روستا به‌دلیل یک چشمه آب گرم در نزدیکی آن، «آبی که یخ نمی‌زند» ترجمه می‌شود. این شهر ابتدا مقصدی برای گله‌داران گوزن شمالی بود که گله‌هایشان را برای آب به چشمه می‌آوردند.
میانگین دمای زمستان در اویمیاکن به منفی ۵۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، اما سردترین روز ثبت‌شده در این شهر، در سال ۱۹۲۴ بود که دمای هوا به منفی ۷۱.۲ درجه سانتی‌گراد رسید.
در قلب قطب شمال، درست وسط صفحه یخی «گرین‌لند»، ۲۲ دسامبر ۱۹۹۱ ایستگاه هواشناسی کم‌ترین دما در نیم‌کره شمالی را به نام خودش ثبت کرد. آن روز، دمای «ایستگاه هواشناسی کلینک» به منفی ۶۹.۶ درجه سانتی‌گراد کاهش یافته بود.
ایستگاه هواشناسی کلینک در ارتفاع ۳۱۰۵ متری، نزدیک به مرتفع‌ترین نقطه گرین‌لند در کوه «گونبیورن» قرار دارد. این اندازه‌گیری رکورد سردترین دمای ثبت‌شده در نیم‌کره شمالی را با اختلاف ۲ درجه سانتی‌گراد شکست.
قبل از کلینک، رکورد پایین‌ترین دما در نیم‌کره شمالی منفی ۶۷.۸ درجه سانتی‌گراد بود که فوریه ۱۸۹۲ در «ورخویانسک» و ژانویه ۱۹۳۳ در اویمیاکن ثبت شد. هر دوی این مکان‌ها در کشور روسیه هستند.
میان سردترین شهر‌های جهان، «یاکوتسک» روسیه با اختلاف سردترین شهر جهان است. اما ۱۸ ژانویه ۲۰۲۳، شهر سیبری با کاهش دما به منفی ۶۲.۲ درجه سانتی‌گراد رکورد جدیدی را شکست.
یاکوتسک که فقط در ۴۵۰ کیلومتری جنوب دایره قطب شمال قرار دارد، بزرگ‌ترین شهر ساخته شده روی یخ‌های دائمی است. سردترین دمای ثبت‌شده در یاکوتسک ۲۵ فوریه ۱۸۹۱ ثبت شد و به منفی ۶۴.۴ درجه سانتی‌گراد رسید.
این شهر ۲۵۰۰۰۰ نفری در کرانه غربی رودخانه لنا، ۹۵ متر بالاتر از سطح دریا واقع شده است. به گفته دانشگاه فدرال در شمال شرق روسیه، در زمستان این مکان را مه یخی می‌پوشاند. مه به این دلیل ایجاد می‌شود که در شرایط سرد، هوای گرمی که بر اثر وجود مردم، ماشین‌ها و خانه‌ها ایجاد شده، نمی‌تواند بالا بیاید.
آبوهوای ایران در هر منطقه متنوع است که علت آن موقعیت جغرافیایی و وسعت زمینی کشور است. آذربایجان شرقی منطقه‌ای سردسیر و کوهستانی در کشور ماست و از لحاظ تقسیم‌بندی‌های اقلیمی جزو مناطق نیمه‌خشک به حساب می‌آید. آبوهوای این استان به‌طورکلی سرد و خشک است، اما اقلیم‌های متفاوتی نیز دارد.
این استان همواره تحت‌تأثیر باد‌های سرد شمالی و سیبری و باد‌های مرطوب دریای سیاه و مدیترانه و اقیانوس اطلس قرار دارد. از نظر عوامل داخلی نیز باد‌های محلی متأثر از کوهستان‌های سبلان در شرق و سهند در غرب و جنوب‌غربی هستند.
پایین‌ترین دمای هوا و سردترین شهر ایران با دمای منفی ۴۶ درجه سانتی‌گراد در شهر «بستان‌آباد» این استان ثبت شده است. آبوهوای این شهرستان به‌دلیل قرارگرفتن در دامنه کوهستان سهند در زمستان سرد و پربرف و در تابستان معتدل است.
دانشمندان دما‌های شدید را برای درک بهتر سیستم زمین مطالعه می‌کنند. دمای بسیار سرد می‌تواند به دانشمندان کمک کند بفهمند چگونه آب‌وهوا درحال افزایش است. این یافته به آن‌ها اجازه می‌دهد تغییرات دمایی و علل آن را پیگیری کنند.
آن‌ها همچنین به چگونگی وجود حیات در محیط‌هایی با سرمای شدید و تأثیر فرایند‌های این مکان‌ها بر عملکرد کل زمین علاقه‌مند هستند.
یافته‌های دانشمندان از مناطقی با سرمای شدید در بیوژئوشیمی، میکروبیولوژی، توسعه فناوری و رسیدگی به برخی از مهم‌ترین سؤالات علمی درمورد وضعیت، رفتار و پویایی فرآیند‌های سیستم زمین در مناطق قطبی و فراتر از آن استفاده می‌شود.
در این نوشتار سعی کردیم سردترین نقاط زمین و دمای آن‌ها را معرفی کنیم پایین‌ترین دما روی کره زمین با منفی ۹۸ درجه سانتی‌گراد در فلات شرقی قطب جنوب ثبت شده است. هرچند قبل از اینکه ناسا سال ۲۰۱۳ داده‌ها را تحلیل کند، تصور بر این بود که این رکورد در دست ایستگاه تحقیقاتی وستوک است.
هردوی این مناطق متعلق به قطب جنوب هستند که خالی از سکنه یا کشور است. در نیم‌کره شمالی سردترین مناطق در کشور روسیه قرار دارند. در کشور ما نیز شهرستان بستان آباد متعلق به آذربایجان شرقی به‌عنوان سردترین شهر ایران شناخته می‌شود.