سبک معماری گوتیک عمدتاً برای کلیساها، خصوصا کلیسا‌های جامع و سایر ساختمان‌های عظیم سنگی به کار گرفته می‌شد و نه تنها در کشور مبدأ آن یعنی فرانسه، بلکه در سراسر اروپا بسیار رایج شده بود.
به گزارش فرادید، اگرچه نوع معماری گوتیک به کار رفته در هر ساختمان به سن، مکان و نوع آن ساختمان بستگی دارد، اما همۀ سازه‌های گوتیک پنج عنصر اصلی را دارند: پنجره‌های شیشه‌ای رنگی، طاق‌های نوک‌تیز، پشت‌بند‌های معلق، طاق‌های درهم‌تنیده و تزئینات بسیار پیچیده.
کلیسای وست‌مینیستر
ساخت خانه‌های شخصی به سبک گوتیک نادر است، اما این سبک معماری به طور کلی برای چهار قرن، اساس ساخت و ساز و تزئینات در اروپا را شکل داده بود.
همان‌طور که پیشتر ذکر شد، معماری گوتیک از فرانسه سرچشمه گرفت، جایی که ابتدا به آن «کار فرانسوی» می‌گفتند. در اواسط قرن دوازدهم، پیشرفت‌های مهندسی سازه به سازندگان فرانسوی این امکان را داده بود که بنا‌های عظیمی بسازند.
اصطلاح معماری «گوتیک» در ابتدا به عنوان توصیفی تحقیرآمیز به کار می‌رفت. جورجو وازاری در کتاب خود با عنوان «زندگی هنرمندان»، از اصطلاح «سبک وحشیانۀ آلمانی» برای توصیف چیزی که اکنون به عنوان سبک گوتیک شناخته می‌شود، استفاده کرد. در مقدمه این کتاب، او ویژگی‌های مختلف این نوع معماری را به قوم «گوت‌ها» نسبت می‌دهد، که به عقیده او مسئول تخریب ساختمان‌های باستانی پس از فتح رم و ساختن بنا‌هایی به این سبک تازه بودند.
بخشی از ساختمان کلیسای نوتردام
اما در هر صورت این معماری به خاطر شکوه و عظمتی که به ناظران القا می‌کرد و همینطور به خاطر کارکرد‌های مناسبی که داشت، به سبک برتر معماری اروپار در دورۀ قرون وسطای متاخر تبدیل شد.
برخی از عناصر کلیدی معماری گوتیک مانند پنجره‌های شیشه‌ای رنگی بزرگ و طاق‌های نوک‌تیز، به سازندگان این امکان را می‌داد تا نور طبیعی فراوانی را به داخل سازه‌های عظیم و بلند خود هدایت کنند. این سبک معماری تا قرن شانزدهم بر معماری اروپا، به ویژه سازه‌های ساخته شده توسط کلیسای کاتولیک رومی، تسلط داشت.
در طول زمان، معماری گوتیک از مراحل مختلفی عبور کرد:
دوره گوتیک اولیه در حدود سال‌های ۱۱۳۵ تا ۱۱۴۴، با بازسازی کلیسای سن دنیس در حومه پاریس آغاز شد. در این دوره، استفاده از خطوط عمودی بلند، طاق‌های نوک‌تیز و پنجره‌های شیشه‌ای رنگی رواج یافت.
کلیسای جامع میلان
دوره گوتیک میانه از سال ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ میلادی ادامه داشت و برای اولین بار با کلیسای جامع شارتر در فرانسه معرفی شد. در این دوره معماران به تزئینات بسیار پیچیده در نمای خارجی ساختمان‌ها توجه داشتند. در طی چند دهه بعد، آلمان، اسپانیا و بریتانیا نسخه‌های خود را از این سبک گوتیک ابداع کردند.
دوره گوتیک متأخر از قرن پانزدهم تا شانزدهم میلادی ادامه یافت. در این دوره، در آلمان کلیسا‌های بسیار بلند با سقف‌های قوس دار ساخته شد. همچنین، سبک عمودگرای گوتیک بریتانیا که به خطوط عمودی توجه داشت و سبک فلوبوین فرانسه که بر روی تزئینات خارجی بسیار پیچیده تمرکز می‌کرد در این دوره رواج یافتند.
اگرچه معماری گوتیک از بسیاری جهات به معماری رومی شباهت دارد، اما سازندگان گوتیک از دیوار‌های ضخیم و محکم که توسط رومیان به کار گرفته می‌شد، فاصله گرفتند. زیرا برای ساخت سازه‌های بسیار بلند، دیوار‌ها باید نازک‌تر و سبک‌تر می‌بودند. افزون بر این، سازندگان دوره گوتیک از پشت‌بند‌های معلق (ستون‌های مایل که وزن سازه را پشتیبانی می‌کردند) استفاده کردند تا ساختمان‌هایی بسازند که به نظر می‌رسید تا آسمان امتداد دارند.
همان‌طور که پیشتر ذکر شد، نوع معماری گوتیک به کار رفته در یک سازه به سن، مکان و نوع ساختمان بستگی دارد. با این حال، همه سازه‌های گوتیک معمولا دارای این ویژگی‌های متمایز هستند:
در معماری گوتیک، پنجره‌های شیشه‌ای رنگی بسیار رایج هستند، به‌ویژه در کلیسا‌های جامع. این پنجره‌ها معمولاً بلند و قوسی‌شکل یا دایره‌ای هستند و هدف آن‌ها این است که تا حد امکان نور طبیعی را به داخل ساختمان هدایت کنند. معمولاً در این پنجره‌ها از تزیینات سنگی استفاده شده و صحنه‌های کتاب مقدس به تصویر کشیده شده است.
به جای استفاده از طاق‌های گرد رومی، سازندگان گوتیک از طاق‌های نوک‌تیز بلند و باریک استفاده کردند. این طاق‌ها از سبک‌های معماری اسلامی الهام گرفته شده و به ارتفاع سقف‌ها تأکید می‌کردند و نمادی از حرکت به سوی بهشت بودند.
برای ساخت سازه‌های بسیار بلند با پنجره‌های بزرگ، معماران گوتیک به جای تیر‌های سنتی از طاق‌های درهم‌تنیده استفاده کردند. این طاق‌ها که به‌صورت موازی قرار می‌گرفتند، سقف‌های گرد را پشتیبانی می‌کردند و نه تنها جذابیت بصری ایجاد می‌کردند، بلکه به سازه‌های بلند گوتیک پایداری بیشتری می‌بخشیدند.
یکی دیگر از پیشرفت‌های دوره گوتیک استفاده از پشت‌بند‌های معلق بود که به پشتیبانی از ساختمان‌های بلند و سنگین کمک می‌کرد. این پشت‌بند‌ها شبیه به نیمی از یک طاق بودند و وزن سازه را از یک سطح بلند و سنگین به یک سطح پایین‌تر و محکم‌تر منتقل می‌کردند.
نمونه‌ای از تزئینات ترسناک موسوم به گارگویل در کلیسای نوتردام
معماری گوتیک به دلیل تزئینات بسیار پیچیده در نمای خارجی ساختمان‌ها شناخته می‌شود. ستون‌های تزئینی، قالب‌کاری‌ها، مجسمه‌ها، منارها، برج‌ها و حتی مجسمه‌های جانوران عجیب و ترسناک (موسوم به گارگویل) که به عنوان ناودان‌های آب عمل می‌کردند، در این نوع معماری رایج بودند.
کلیسای وست‌مینستر
کلیسایی سلطنتی در لندن که در اصل در قرن یازدهم ساخته شد و در قرن سیزدهم به شکل فعلی بازسازی شد. این کلیسا یک سایت میراث جهانی است.
کلیسای نوتردام
این کلیسای مشهور در پاریس نمادی از ملت فرانسه محسوب می‌شود. ساخت آن در سال ۱۱۶۳ آغاز شد.
کلیسای جامع میلان
ساخت کلیسای جامع میلان در سال ۱۳۸۶ آغاز شد و بزرگ‌ترین کلیسای ایتالیا است.
کلیسای جامع بارسلونا
این کلیسای اسپانیایی بین قرون سیزدهم تا پانزدهم ساخته شد و مقر اسقف اعظم بارسلونا است.