گویا قرارنیست داستان هزار و یک منوریل پایانی داشته باشد، به نظر می‌رسد سریال جنجالی منوریل وارد قسمت‌های جذابش شده است. شبیه داستان‌های ژول ورن و فیلمهای تخیلی هالیوودی! شاید هم قرار است اختراع جدیدی داشته باشیم و شاید هم می‌خواهیم رکوردی را در کتاب گینس ثبت کنیم؛ رکورد پروژه‌های نیمه کاره منوریل و یا اولین منوریل زیرزمینی...
به گزارش «فردا»، داستان نخ نمای منوریل گرچه در پایتخت با جمع شدن ستون‌های نیمه کاره و زنگ زده‌اش به پایان رسید ولی علاقه مفرط دولتمردان به این قطار تک چرخ هوایی آنچنان عمیق بود که در هر شهری به دنبال امکان احداث آن بگردند حال بخواهد آن شهر مشهد باشد یا یزد و شیراز و کرمانشاه، اسلامشهر و کرج یا رشت و تبریز و در آخر نیز کلنگ احداث آن در زمین‌های کویری قم در زمین فرو رفت.
در این میان مهم نبود که این شهر‌ها شبکه اتوبوسرانی دارند یا نه؟ متروی آن‌ها در چه وضعیتی است؟ حجم مسافرین شهری آن‌ها چقدر است و در کل چقدر جمعیت دارند؟ مهم علاقه و تصمیمی که گرفته شده بود خیلی پیش از این‌ها و تنها می‌باقی می‌ماند مصوبه‌ای که آنهم بهترین زمان و مکانش سفر استانی بود وبس! حالا ریش و قیچی دست دولت بود و از گرفتاری‌های تهران هم خبری نبود.
ولی با این همه خشت اولی که کج است چه در تهران باشد و چه در قم یک سرنوشت دارد، از همان ابتدا مشخص بود که پروژه منوریل قم مطالعه چندانی ندارد. محمد‌رضا باقرپناهی رئیس کمیسیون عمران شورای اسلامی شهر قم در این رابطه گفته است: «مونوریل در قم بدون مطالعات مفهومی و امکان سنجی اجرا شده است.»
آنچه مخالفین احداث منوریل بر آن تأکید دارند فقدان ادله کار‌شناسی، اولویت داشتن احداث مترو، کار‌شناسی نبودن مسیر پیشنهادی و آسیب رساندن به حریم حرم حضرت معصومه و... است که در نهایت نیز موجب توقف احداث پروژه منوریل قم شده است، جالب‌ترین نکته در مورد این پروژه آن است که علیرغم آغاز عملیات اجرایی و احداث شمار زیادی ستون هنوز تکلیف ادامه مسیر آن از مقابل حرم مشخص نیست.
منوریل قم روی ریل ابهام
نام منوریل با ابهام عجین شده است. منوریل میدان صادقیه تهران گرچه پس از سال‌ها نیمه کاره ماندن سرنوشتی بهتر از جمع آوری و اعلام شکست پیدا نکرد ولی ابهامات آن در مورد چگونگی مصوبه شورای شهر، آغاز عملیات اجرایی، مشارکت مالی با مجری طرح، سرنوشت ضرر و زیان‌های مالی ده‌ها میلیاردی آن، واردات واگن‌های دسته دوم و... هنوز باقی است.
پروژه منوریل قم هم پرونده‌ای قطور از ابهامات دارد که علیرغم نمایان بودن هنوز تکلیفشان مشخص نیست و یا شاید هم صلاح در ادامه پروژه آنهم در همین مسیر پر ابهام است. ابهاماتی که چگونگی انجام مطالعات پروژه، نحوه بسته شدن قرارداد‌ها و انتخاب پیمانکاران، صورتجلسه‌ها، توافق اعضای شورای شهر قم با فرمانداری و استانداری، برآورد هزینه‌های انجام پروژه تنها فصلهای منتخبی از این پرونده قطور را تشکیل می‌دهند.
بررسی موارد مندرج پیش رو که از اخبار و گزارش‌های منتشر شده خبرگزاری مهر جمع آوری شده تنها گوشه‌ای از ابهامات مورد اشاره است؛
صورتجلسه عبور منوریل از مقابل حرم حضرت معصومه (س) فاقد امضا بود
به گفته سخنگوی شورای اسلامی شهر قم، صورتجلسه عبور منوریل از مقابل حرم مطهر حضرت معصومه (س) در سطح که برای شورای اسلامی شهر قم ارسال شده بود فاقد امضای اعضای شورای سازمان قطار شهری بود.
مهندس حسن بختیاری، در مورد ادعای مسئولان استان مبنی بر تصویب طرح عبور منوریل از مقابل حرم مطهر حضرت معصومه (س) در سطح توسط اعضای شورای سازمان قطارشهری گفته است: «شورای اسلامی شهر قم عطف به صورتجلسه‌ای که ارسال شده بود مخالفت رسمی خود را از عبور منوریل مقابل حرم مطهر در سطح اعلام کرده است.»
به گفته این عضو شورای شهر قم، حتی صورتجلسه‌ای که برای شورای اسلامی شهر قم ارسال شده بود فاقد امضای اعضای شورای سازمان قطار شهری بود و در نامه‌ای که از سوی شورای اسلامی شهر برای استاندار قم ارسال شد، به این موضوع اشاره شده است.
انجام شدن مناقصه منوریل قم بدون دعوت از سازمان بازرسی
مدیرکل بازرسی استان قم گفته است: «در مناقصه طرح منوریل بر خلاف قانون از سازمان بازرسی برای شرکت در مراسم دعوت نشده بود.»
وی با بیان اینکه در ابتدای طرح ایجاد منوریل سازمان بازرسی با ورود به موضوع متوجه ایراداتی در این زمینه شد، گفت: «عدم طرح مطالعاتی یکی از این ایرادات بود و همچنین به منظور خارج نشدن ۱۴ میلیارد تومان اعتبار از استان با یک پیمانکاری که هیچ گونه طرح مطالعاتی در زمینه منوریل نداشت تفاهم نامه امضا شده بود.»
محمود آبادی افزود: «همچنین طی تشریفاتی که در مناقصه طرح صورت گرفته بود برخلاف قانون از سازمان بازرسی برای شرکت در مراسم دعوت نشده بود و برنده مناقصه با قیمت پیشنهادی حدود ۳۰ درصد از قیمت برآورد اولیه برنده شد و وی را بدون ارجاع به کمیته فنی و بازرگانی معرفی کرده بودند.»
وی ادامه داد: «عدم پیش بینی اعتبار لازم در مراحل اولیه کار و همچنین نداشتن مجوز از محیط زیست و آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) و به چالش کشیده شدن عبور منوریل از مقابل حرم حضرت معصومه (س) از دیگر ایراداتی است که در ابتدای اجرای طرح منوریل وجود داشت.»
نامه‌ای که جواب داده نمی‌شود
آیت الله مسعودی خمینی نیز در مراسم تودیع خود از تولیت آستانه حرم حضرت معصومه (س) با صراحت با این طرح مخالفت کرد و گفت: «در اصل اینکه وجود منوریل خوب است یا بد، بنده کاری ندارم اما اگر روزی به این عقیده بودم که احیانا منوریل از مقابل حرم عبورکند ولی اکنون امضایم را پس می‌گیرم و اعتقاد دارم به هیچ وجه منوریل نباید از مقابل حرم حضرت معصومه (س) یا حتی از رو یا زیر صحن جواد الائمه (س) عبور کند.»
وی اضافه کرد: «بنده اظهاراتم را به شورای اسلامی شهر و شهرداری قم منتقل کردم اما هنوز جواب نامه مرا نداده‌اند.»
منوریل را چه به قم؟
شاید اسمش قشنگ باشد، شاید هم بهترین انتخاب برای مدیرانی که می‌خواهند کارشان بیشتر به چشم بیاید ولی واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد که منوریل سنخیتی به شهر قم ندارد چرا که این شهر با حدود یک میلیون نفر جمعیت هنوز زیرساخت‌های اولیه زندگی شهری را به طور کامل در اختیار نداشته و طرح‌هایی نظیر شبکه اتوبوسرانی و خطوط متروی آن تاکنون کامل نشده‌اند.
بررسی منوریل‌های احداث شده در شهرهای مختلف جهان نشان می‌دهد که حدود ۸۰ درصد آن‌ها در شهربازی‌ها، باغ وحش‌ها، نمایشگاه‌ها، محوطه‌های توریستی ایجاد شده‌اند و کاربری اصلی آن‌ها بیشتر جذب توریست است تا حمل و نقل مسافر و تنها شهرهایی منوریل را به عنوان یکی از سیستم های حمل و نقلی برگزیده اند که به لحاظ جغرافیایی، خصوصیات زمین و موارد مشابه امکان ساخت مترو را در اعماق زمین نداشته اند، حال آنکه مشاهده مسیر منوریل قم و بررسی اظهارات مسئولین این شهر حاکی از آن است که منوریل برای قم اصلیترین سیستم حمل و نقل عمومی تعریف شده است.
با اینکه از سال‌ها پیش احداث متروی قم در دستور کار مدیران این شهر قرار داشته است ولی به یکباره دولتمردان اولویت را به احداث منوریل دادند و احداث مترو را نیز منوط به اجرای این پروژه کردند حال آنکه ایجاد خط منوریل قم نه سابقه مطالعاتی داشت و نه توجیهات لازم فنی و ترافیکی تا آنجا که در حین عملیات اجرایی در مورد چگونگی ادامه مسیر آن تصمیم گیری می‌شود.
بارز‌ترین ویژگی شهر قم، قرار داشتن حرم مطهر حضرت معصومه (س) در آن و بافت مذهبی آن است، حال آنکه مسیر در نظر گرفته شده برای منوریل قرار است از این حرم بگذرد، و این یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی منوریل قم است چرا که تا کنون مخالفت صریح تولیت این حرم مقدس و همچنین شورای شهر قم اجازه برافراشته شدن ستون‌های منوریل را در مقابل حرم به سازندگان آن نداده است.
مخالفت جامعه معماران شهر قم، روحانیون، کار‌شناسان میراث فرهنگی و اعضای شورای شهر بیشتر به خاطر این است که عبور قطار هوایی منوریل با ستون‌های متعدد از مقابل حرم را موجب خدشه وارد کردن به وجه مذهبی و فرهنگی حرم مطهروآسیب رساندن به منظر این بافت شاخص مذهبی و تاریخی می‌دانند، هرچند اراده پشتوانه احداث منوریل در قم آنچنان از قدرت زیادی برخوردار هست که برای این مسئله به ظاهر بغرنج هم راه حلی پیدار کند.
بر همین اساس پس از توقف اجرای پروژه، دست اندرکاران اجرای طرح برآن شدند تا به هر صورت ممکن بن بست به وجود آمده را برطرف کنند و از این رو در ابتکاری بی‌نظیر و جالب توجه برای ادامه مسیر اعماق زمین و حفر تونل پیشنهاد شد تا بدین ترتیب برای اولین بار در جهان، منوریل یعنی همان قطارهوایی تک چرخ مسیر خود را در زیر زمین پیدا کند و یکبار دیگر بر علمی بودن و کار‌شناسی بودن مطالعات انجام گرفته در این پروژه مهر تأیید زده شود.
این در حالی است که اصلی ترین دلیل احداث منوریل و حمایت از آن در طول سالهای اخیر توسط رئیس جمهور، وزاری کشور، معاونین این وزارت خانه، سایر مسئولین دولتی و خلاصه همه حامیان دولتی این سیستم حمل و نقلی ارزان‌تر بودن و سریع‌تر بودن احداث آن به دلیل بی‌نیازی از احداث تونل در زیر زمین بوده است.
عاقبت پروژه‌ای که از اول روی هوا بود
عاقبت منوریل تهران را که همه دیدند ولی به نظر نمی‌رسد عبرتی در کار باشد چرا که از سال ۸۳ که کلنگ احداث منوریل تهران بر زمین زده شد تا کنون بار‌ها و بار‌ها بر سر تفاوت‌های منوریل و مترو و نقش هرکدام در حمل و نقل شهری در جهان اطلاعات و گزارش‌های مختلفی منتشر شده است که نشان می‌دهد چرا بیش از ۸ هزار کیلومتر خط مترو در شهرهای جهان وجود دارد و...
با این همه به نظر می‌رسد آنچه باعث شده شهر قم پذیرای احداث منوریل شود نه مطالعه و نه نیاز سنجی و نه سایر موضوعات منطقی بوده که اگر جز این بود این همه اظهار نظر متفاوت و متناقض را از مسئولین شهر قم و متولیان احداث این قطار هوایی زیرزمینی شده نمی‌شندیدیم هرچند آنچه در این بین مهم‌تر از بافت فرهنگی و مذهبی شهر قم، نیاز‌های شهری این شهر، حرمت حرم مطهر حضرت معصومه و هزینه‌های صرف شده از بیت المال است، هدیه ویژه‌ای است که به قول معاون استاندار قم از جانب رئیس جمهور نصیب این شهر شده است.
پیش از این و در زمان کلنگ زنی پروژه منوریل قم قرار بود این پروژه ۳۰ ماهه به بهره برداری برسد، حال باید دید سرنوشت این هدیه ویژه به کجا خواهد کشید و مدیران شهری قم که حاضر شدند برای خوش آمد دولتمردان منوریل را به مترو ترجیح دهند می‌توانند این رویای بی‌ثمر را به سرانجام برسانند یا نه؟