عیار، میزان خلوص طلا است. طلای خالص فلزی بسیار نرم است و میزانی از فلزات دیگر را با طلای خالص ترکیب می‌کنند تا بتوانند زیورآلات و محصولات دیگری از طلا بسازند.
به گزارش الف، واقعیتی که باید در مورد طلا بدانیم این است که برخلاف تصوری که معمولا در مورد فلز طلا داریم و این‌طور به نظرمان می‌رسد که فلز طلا محکم است، باید گفت که طلا فلزی بسیار نرم است و با فشار بسیار کمی تغییر شکل می‌دهد. به همین خاطر است که میزانی از فلزات دیگر را با طلای خالص ترکیب می‌کنند تا بتوانند زیورآلات و محصولات دیگری از طلا بسازند.
عیار، یک سیستم عددی است که برای سنجش میزان خلوص طلا مورد استفاده قرار می‌گیرد. توجه داشته باشید که در بعضی از زیورآلات، برای نمایش عیار طلا از حرف «K» مخفف کلمه کارات (KARAT) بهره گرفته می‌شود.
بالاترین میزان عیار، ۲۴ است که طلای خالص محسوب می‌شود. از عیار به عنوان ابزاری برای سنجش خلوص طلای خریداری شده استفاده می‌شود. کمترین میزان عیار نیز ۱۰ است.
زمانی که می‌شنویم که قطعه طلایی را ۲۴ عیار می‌دانند، به این معنی است که ۹۹.۹ درصد آن قطعه از طلای خالص تشکیل شده است. البته شیوه‌های دیگری هم برای سنجش طلا وجود دارد.
طلای ۲۴ عیار با عدد ۹۹۹، طلای ۱۸ عیار با عدد ۷۵۰ و ۱۴ عیار را با عدد ۵۸۵ نشان داده می‌شود.
وقتی عیار طلایی ۱۸ است، یعنی ۷۵۰ قسمت آن از طلای خالص و بقیه از فلزاتی مانند نقره، مس و نیکل تشکیل شده است. این مسئله درباره طلای ۱۸ عیار یا ۱۴ عیار و حتی طلای عیار پایین هم، صدق می‌کند.
در ادامه عیار طلا را با یک مثال ساده توضیح می‌دهیم. تصور کنید که قطعه طلایی در اختیار داریم و می‌خواهیم عیار آن را بسنجیم یا بدانیم چقدر از آن طلای ناب است. اگر یک قطعه به وزن یک کیلوگرم، تمام و کمال از طلا باشد، عیار آن۲۴ است. این در حالی است که طلای ۱۸ عیار به معنای آن است که از این قطعه طلای یک کیلوگرمی، ۷۵۰ گرم طلای خالص است و مابقی آن یعنی ۲۵۰ گرم، با فلزات دیگر ترکیب شده است. در واقع در طلای ۱۸ عیار ۷۵۰ هزارم وزن از طلای ناب تشکیل شده است.
جالب است بدانیم که طلا در ایران – به طور معمول - ۷۵۰ یا همان ۱۸ عیار است. اگر به فاکتور‌های طلافروشی‌ها بعد از خرید هر قطعه طلا دقت کنیم، می‌بینیم که ۱۸ عیار در آن نوشته شده است. گرچه در بیشتر کشور‌های جهان عیاری که برای زیورآلات استفاده می‌شود، پایینتر از کشور‌های شرقی – به ویژه خاورمیانه – است.
کشور‌های مختلف از طلا با عیار‌های متفاوت برای ساخت زیورآلات خود بهره می‌برند. بطور مثال ایتالیا و ایران از طلای ۱۸ عیار برای ساخت زیورآلات استفاده می‌کنند. اما عربستان و هندوستان طلای ۲۴ عیار را در ساخت مصنوعات خود به کار می‌برند.
دلیل تفاوت میزان عیار در کشور‌های مختلف
تفاوت میزان عیار در کشور‌های مختلف به نوع نگاه آن‌ها به سرمایه گذاری نیز برمی‌گردد. از قدیم، طلا به عنوان زیورآلات و نوعی ابزار ثروت‌اندوزی در میان مردم شرق جایگاه ویژه‌ای داشته است. طلا به معنایی دیگر، پول واقعی هم به حساب می‌آید، چرا که طلا ارزش ذاتی دارد و مانند پول کاغذی که دولت‌ها به طور قراردادی ارزش‌گذاری می‌کنند، نیست. در واقع در قدیم طلا برای معاملات تجاری بسیار باارزش هم اعتبار داشته و اعتماد زیادی پشت آن قرار دارد. کافی است با نگاهی به کشفیات تاریخی خزانه‌های بزرگ و حجم عظیم طلا، به ارزش این فلز پی برد.
تمام سه نوع طلای سفید، صورتی و رزگلد مانند طلای زرد عیار دارند و بر اساس همان طلای زرد عیارشان را می‌سنجند.
اما طلای سفید چطور سفید است و آیا عیار متفاوتی دارد؟ باید گفت این اتفاق با یک دستکاری شیمیایی بر لایه بیرونی قطعه طلا انجام می‌شود. طلاساز‌ها با استفاده از لایه نازکی از فلز رادیوم اقدام به سفید کردن لایه بیرونی طلا می‌کنند و آن را سفید می‌کنند. در مدت زمان طولانی این ماده از بین می‌رود و زردی طلا نمایان می‌شود.
در مورد طلای صورتی و رزگلد هم چنین اتفاقی می‌افتد. با این تفاوت که از یک لایه فلز نقره یا مس برای صورتی و رزگلد کردن آن استفاده می‌شود.
یکی از روش‌ها استفاده از یخ است. طلا رسانای خوب گرما است. اگر یک قطعه طلا را روی یک قطعه یخ قرار دهید، یخ زودتر از حالت عادی ذوب خواهد شد.
البته می‌توانید از ترازو نیز برای این کار استفاده کنید. به این صورت که ابتدا طلا را وزن کنید. سپس یک ظرف آب را نیز بر روی ترازو قرار داده و ترازو را روی صفر تنظیم کنید. سپس طلا را در ظرف آب قرار داده و مجددا آن را وزن کنید. وزن اول را بر وزن دوم تقسیم کنید. عدد حاصل باید برابر ۱۹.۳۲ باشد.
معمولا عیار طلا را می‌توان به راحتی از اعداد حک شده روی پشت طلا تشخیص داد. عدد پشت طلا عیار طلا را برحسب درصد نشان می‌دهد. بطور مثال بر روی طلای ۲۴ عیار عدد ۹۹۹ حک شده که به معنای این است که ۹۹.۹ درصد از آن زیورآلات یا شمش از طلا است. همچنین روی مصنوعاتی که از طلای ۱۸ عیار ساخته شده باشند، عدد ۷۵۰ حک می‌شود.
می‌توان انواع روش تشخیص عیار طلا را به دسته‌های سنتی و مدرن تقسیم کرد. به این معنی که بعضی از این روش‌ها با دستگاه‌هایی که برای عیارسنجی ساخته شده‌اند، انجام می‌شوند. برخی دیگر از روش‌ها نیز با ابزار ساده‌تری که از قدیم مورد استفاده بوده است، عیار طلا را می‌سنجند.
تشخیص عیار طلا با سنگ محک، روشی قدیمی محسوب می‌شود، که این روز‌ها تنها در برخی خرده‌فروشی‌های طلا برای تشخیص بدل نبودن طلا استفاده می‌شود. سنگ محک، سنگی سیاه رنگ از جنس سیلیسیم و کوارتز است که در برابر اثر خورندگی اسید مقاوم است.
این روش، تنها برای تشخیص طلا بودن یا نبودن لایه نازک روی جواهر مناسب است. برای تشخیص عیار طلا با عیار‌های مختلف، یعنی طلای عیار بالا یا عیار بالاتر از ۱۴، طلا را روی سنگ کوارتز یا سنگ محک می‌کشیم.
طلای عیار پایین یعنی عیار کمتر از ۱۴ را باید با اسید نیتریک خالص، در غلظت‌های متفاوت، و عیار‌های بالاتر از ۱۴ را توسط تیزاب سلطانی یا مخلوط اسید نیتریک و نمک طعام سنجید.
روشی دیگر برای تشخیص عیار طلا، دستگاه اسپکتروفتومتر یا طیف سنج نوری است، که شدت نور را به صورت تابعی از طول موج اندازه می‌گیرد. در این دستگاه، تابش الکترومغناطیسی در ناحیه مرئی و ماورابنفش جذب طلا می‌شود و از روی شدت جذب، مقدار طلا یا عیار طلا تعیین می‌شود. این دستگاه‌ها با استفاده از لامپ تنگستن و اسپکتروفتومتر ماوراء بنفش یا UV با به‌کار بردن لامپ دوتریم امکان اندازه گیری عیار طلا را فراهم می‌کند.
نحوه تشخیص عیار طلا به‌صورت تخصصی، به کمک این نوع دستگاه‌ها در کمتر از ۳۰ ثانیه و با محاسبه تمامی فلز‌های موجود در آلیاژ به بهترین روش و سریع‌ترین زمان، امکان‌پذیر است. برای انجام این کار، لازم است طلای خود را در مخزن این دستگاه قرار دهید و چند ثانیه بعد، آمار دقیقی از میزان طلای موجود در آلیاژ و همچنین عدد عیار طلا برای شما به نمایش گذاشته خواهد شد.
ریگیری طلا بهترین و دقیق‌ترین روش برای تشخیص عیار طلا است که معمولاً در آزمایشگاه‌های تعیین عیار طلا انجام می‌گیرد. در ادامه، مراحل مختلف این روش را توضیح خواهیم داد.