پروژه آزوریان که به عنوان یکی از بزرگترین موفقیت‌های اطلاعاتی جنگ سرد شناخته می‌شود، بسیار جاه طلبانه و مخفیانه بود.
به گزارش عصرایران، در سال ۱۹۷۴، کشتی هیوز گلومار اکسپلورر (Hughes Glomar Explorer) با طول ۱۸۹ متر توجه بسیاری را به خود جلب کرد. گفته می‌شود این کشتی ویژه معدن کاری در اعماق دریا زاییده فکر میلیاردر هاوارد هیوز و یکی از بزرگترین نمونه‌ها در نوع خود بود.
کشتی گلومار به اندازه‌ای بزرگ بود که امکان عبور از کانال پاناما را نداشت. اما این اندازه کشتی نبود که توجهات را به سوی آن جلب کرد، بلکه ماموریتش بود. گلومار قرار بود کاری غیر قابل تصور را انجام داده و سنگ‌های حاوی منگنز را درست از کف اقیانوس استخراج کند.
هنگامی که کشتی گلومار در پهنه وسیع اقیانوس به سمت اتحاد جماهیر شوروی حرکت کرد، توجه مردم – از جمله اعضای ناوگان سرخ – به سوی آن جلب شد. زمانی که کشتی‌های شوروی گلومار را زیر نظر داشتند، هیچ سرنخی از ماموریت واقعی آن نداشتند.
در واقع، تعداد کمی از آن خبر داشتند.
کشتی معدن کاری در واقع بخشی از تلاش برای استخراج سنگ‌های منگنز از کف اقیانوس نبود و تنها یک داستان پوششی بود. در واقع، گلومار در یک ماموریت مخفی سی آی‌ای (سیا) به نام «پروژه آزوریان» (Project Azorian) شرکت داشت.
هدف؟ استفاده از یک سامانه هیدرولیک داخلی مخفی در کشتی برای فرستادن پنجه‌ای به عمق ۵۰۲۹ متری اعماق اقیانوس آرام و بالا کشیدن یک زیردریایی هسته‌ای گمشده شوروی بود. تصور می‌شد این زیردریایی حاوی موشک‌های بالستیک مجهز به سلاح هسته‌ای و اسرار ناگفته جنگ سرد است.
داستان پوششی فوق العاده پیچیده بود و برای انجام چنین کاری باید یک حلقه رازداری بسیار کوچک حفظ می‌شد.
جرقه چنین ماموریتی با غرق شدن زیردریایی هسته‌ای کی-۱۲۹ شوروی در سال ۱۹۶۸ شکل گرفت. برای نیروهای اطلاعاتی آمریکا مشخص شده بود که مقامات شوروی از محل دقیق غرق شدن این زیردریایی کلاس گلف ۲ آگاه نیستند، زیرا دو ماه را صرف جستجویی بی‌نتیجه برای یافتن زیردریایی و ۹۸ خدمه آن کرده بودند. اما به لطف ردیابی آکوستیک پیچیده، آمریکا تصویر واضحی از محل غرق شدن زیردریایی داشت. شش سال طول می‌کشد تا آمریکا ماموریتی را طراحی کرده، تجهیزات لازم را ساخته، و کشتی گلومار را به سمت محل مورد نظر روانه کند تا تلاشی مخفیانه برای بالا کشیدن زیردریایی از کف اقیانوس انجام شود.
سطح جزئیات بسیار باورنکردنی است. همه چیز به گونه‌ای طراحی شده بود تا هدف نهایی از ماموریت آشکار نشود و داستان چیز دیگری به نظر برسد.
در ژوییه ۱۹۶۹، کار واقعی آغاز شد. با حمایت ریچارد نیکسون، رئیس جمهور وقت آمریکا، سی آی‌ای از هاوارد هیوز برای ساخت یک کشتی معدن کاری بسیار بزرگ و فرستادن آن به اقیانوس آرام در جستجوی سنگ‌های منگنز کمک گرفت. سپس، بین سال‌های ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲ ساخت کشتی هیوز گلومار اکسپلورر به نمایش گذاشته شد. مقالات منتشر شده در نشریات تجاری، همه چیز از محل کشتی‌سازی در چستر، پنسیلوانیا تا عبور کشتی معدن کاری از تنگه ماژلان در آمریکای جنوبی را پوشش می‌دادند. عبور از تنگه ماژلان به دلیل اندازه بزرگ کشتی وعدم امکان عبور از کانال پاناما صورت گرفت.
سطح جزئیات، اندازه عملیات و جسورانه بودن آن بسیار باورنکردنی بود. سال‌ها کار صبورانه در این زمینه انجام شده بود. این نمونه‌ای از انجام یک بازی طولانی است. تعداد مواردی که باید مد نظر قرار گرفته و به آن‌ها فکر می‌شد، باورنکردنی بود. خطرات نیز زیاد بود و آمریکا اساسا قصد سرقت یک زیردریایی شوروی از کف اقیانوس را داشت.
تا اکتبر ۱۹۷۰، مهندسان سی آی‌ای و پیمانکاران مورد تایید دولت تنها راه برای بلند کردن زیردریایی را یک وینچ قدرتمند نصب شده روی یک کشتی به طور خاص اصلاح شده تعیین کردند. ساخت گلومار به دلیل اندازه آن به ماشین آلات به طور خاص طراحی شده نیاز داشت. شکل نهایی کشتی شبیه یک دریک حفاری نفت بود، اما نمونه‌ای که شامل یک جرثقیل انتقال لوله، دو پایه حوض نشینی بلند، مکانیزم گرفتن پنجه مانند و یک بخش مرکزی به نام «استخر ماه» با درهایی برای باز و بسته شدن حفره کف بود.
کشتی گلومار برای کارهای آماده‌سازی پیش از ماموریت راهی لانگ بیچ، کالیفرنیا شد. این شامل بارگیری ۲۴ ون حاوی تجهیزات محرمانه برای ماموریت در یک بارج بود. بارج در تاریکی شب به زیر آب رفت و تجهیزات بارگیری شد. لوله کشی فولادی و ابزار پنجه مانند که می‌توانست از زیر شکم کشتی پایین بیاید نیز از طریق استخر ماه وارد کشتی شد. این اقدامات برای دور ماندن کل فرایند از چشم‌های کنجکاو روی کشتی‌های مجاور یا ماهواره‌های شوروی صورت گرفت.
پس از آماده شدن برای حرکت، کشتی گلومار به سمت محل غرق شدن زیردریایی شوروی راهی شد و در ۴ ژوییه ۱۹۷۴ به مقصد رسید. سپس، نزدیک به ۲۰۰ خدمه کشتی گلومار هفته‌ها را در یک ماموریت بازیابی سپری کرده و در نهایت روی محل دقیق لاشه زیردریایی قرار گرفتند. ابزار گرفتن پنجه مانند به سوی هدف نهایی پایین فرستاده شد.
این در شرایطی بود که کشتی‌های شوروی نیز خدمه کشتی گلومار را زیر نظر داشتند. یک سند ویرایش شده سی آی‌ای نشان می‌دهد که دستور آماده باش برای انهدام اضطراری اجزا حساس در صورت تلاش نیروهای شوروی برای سوار شدن به کشتی و به خطر افتادن ماموریت داده شده بود.
خدمه کشتی ابزار گرفتن را به سمت زیردریایی غرق شده روانه کردند و پس از رسیدن به کف اقیانوس، بدنه زیردریایی را در بر گرفت. زیردریایی شوروی به آرامی و پیوسته از کف اقیانوس به بالا کشیده می‌شد.
تقریبا در نیمه راه بازگشت به سطح – حدود ۲۷۴۳ متر از کف قیانوس – بدنه زیردریایی از هم پاشید و یک قسمت ۳۰ متری از جلوی آن دوباره به کف اقیانوس سقوط کرد. خدمه به فعالیت خود ادامه دادند و بخشی از زیردریایی کی-۱۲۹ را به داخل کشتی گلومار کشیدند.
در آگوست ۱۹۷۴، خدمه کشتی گلومار بخشی از زیردریایی بازیابی شده را برای بررسی به هاوایی بردند. محتویات دقیق پروژه آزوریان از حالت محرمانه خارج نشده است، اگرچه به گفته سی آی‌ای شش جسد به طور رسمی در دریا دفن شدند.
پروژه آزوریان برنامه بزرگ خود را به پایان نرسانده بود و تنها بخشی از تلاش را تکمیل کرد. با آغاز برنامه‌ها برای ماموریت دوم، هدف اصلی گلومار شروع به آشکار شدن کرد.
در یک رویداد نامرتبط، دزدان به دفتر هیوز در لس آنجلس دستبرد زده و به اسناد محرمانه‌ای دست یافتند که این بازرگان و کشتی گلومار را به سی آی‌ای مرتبط می‌کرد. تلاش‌هایی برای جلوگیری از انتشار این خبر صورت گرفت. اما در فوریه ۱۹۷۵ شرایط تغییر کرد و لس آنجلس تایمز ارتباط بین سی آی‌ای با کشتی گلومار افشا کرد. در نتیجه، محرمانه بودن ماموریت از بین رفت. این موجب شد تا دولت جرالد فورد، رئیس جمهور وقت آمریکا، از انجام هر گونه ماموریت دیگری پرهیز کند. سی آی‌ای نیز عبارت معروف «نه می‌توان تایید کرد و نه رد کرد» را ارائه کرد.
اگرچه پروژه آزوریان نتوانست اهداف اصلی اطلاعاتی خود را برآورده کند، اما سازمان سیا عملیات را یکی از بزرگترین پیروزی‌های اطلاعاتی دوران جنگ سرد ارزیابی کرد. پروژه آزوریان هنوز یک شگفتی مهندسی است، که فناوری استخراج از اعماق اقیانوس‌ها و فناوری بارگیری سنگین را پیشرفت داده است.
پس از آن، گلومار یک زندگی کمتر مخفیانه را دنبال کرد و پیش از اینکه سال‌ها بدون استفاده بماند، در چند سفر معدن کاری اقیانوسی شرکت داشت. در دهه ۱۹۹۰، یک شرکت نفتی این کشتی را با نام اکسپلورر GSF بازسازی کرد تا برای حفاری نفت و اکتشاف در عمق دریاها استفاده شود. در نهایت، این کشتی در سال ۲۰۱۵ در چین اسقاط شد.
یکی از وسایلی که راهی قبرستان قراضه‌ها نشد، یک تخته عرشه بود که در دهه ۱۹۷۰ از گلومار بیرون کشیده شد. سی آی‌ای قصد داشت آن را به عنوان یادگاری از حمایت ریچارد نیکسون از ماموریت به وی اهدا کند، اما پیش از این اقدام، نیکسون استعفا داد. تخته همراه با برخی اقلام مرتبط با کشتی گلومار اکنون در موزه قرار دارد و نمادی از ماموریتی است که هرگز به طور کامل به نتیجه نرسید.