۱۱ اردیبهشت در ایران مصادف با روز جهانی کار و کارگر است و مهم‌ترین نکته در این باره حفاظت از کارگران در محیط‌های کاری، نقش‌ها و مسئولیت‌های کارگر و کارفرما، ارتقای فرهنگ ایمنی همچنین ارائه راهکار‌های کنترلی در این حوزه است.
به گزارش همشهری‌آنلاین، ۶۰ درصد از جمعیت جهان هم به کار مشغول هستند و حق اساسی همه کارگران برای داشتن یک محیط امن و سالم از اهمیت بالایی برخوردار است. آن هم در حالی که آن‌ها مدام در معرض حادثه شغلی یا حادثه ناشی از کار هستند که حین انجام وظیفه شغلی یا مرتبط با آن در داخل یا خارج از محل فعالیت رخ داده و جراحت، بیماری، صدمه یا فوت از جمله پیامد‌های آن به شمار می‌رود.
سیدرضا روحانی و سیدمحمد شریف محسنی، کارشناسان شرکت بهره‌برداری راه آهن شهری تهران و حومه در یادداشتی به چند نکته مهم در این باره اشاره کرده‌اند.
سازمان بین‌المللی کار تخمین می‌زند که حدود ۲.۳ میلیون زن و مرد در سراسر جهان هر ساله بر اثر حوادث یا بیماری‌های ناشی از کار فوت می‌کنند، یعنی بیش از ۶ هزار مرگ در روز.
این سازمان همچنین اعلام می‌کند که سالانه حدود ۳۴۰ میلیون حادثه شغلی و ۱۶۰ میلیون قربانی بیماری‌های ناشی از کار رخ می‌دهد و این در حالی است که مطابق آخرین داده‌های آماری سازمان بین‌المللی کار، میزان حوادث تصادف شغلی منجر به فوت و بیماری‌های ناشی از کار در حال افزایش است. این در حالی است که بیماری‌های مرتبط با کار بیشترین مرگ و میر را در بین کارگران ایجاد می‌کند و تخمین زده می‌شود که مواد خطرناک به تنهایی باعث مرگ ۶۵۱ هزار و ۲۷۹ نفر در سال است. صنعت ساختمان هم دارای نرخ نامتناسب بالایی از حوادث ثبت شده است. کارگران جوان و مسن‌تر هم در این حوزه آسیب‌پذیر هستند.
در ایران هم بر اساس اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سالانه از حدود ۱۰ هزار مورد حوادث ناشی از کار ۸۰۰ مورد به فوت منجر می‌شود که کمتر از میانگین جهانی است. همچنین بر اساس اعلام معاونت روابط کار وزارت کار ۳۸ درصد حوادث ناشی از کار در صنعت ساختمان و ۳۶ درصد در صنایع دیده می‌شود، در برخی صنایع مثل معدن هم خطرپذیری بالاتری وجود دارد، ولی به لحاظ رعایت نکات ایمنی در آنجا تنها ۲ درصد از حوادث ناشی از کار رخ می‌دهد. آماری که نشان می‌دهد هرجا استاندارد‌ها و ایمنی حین کار رعایت شود، صیانت از نیروی کار نیز حفظ می‌شود.
بر اساس گزارش سازمان بین المللی کار (ILO) بحران‌های جهانی متعدد روند احیای بازارکار جهانی را دچار وخامت کرده و نابرابری در کشور‌ها را افزایش داده است. در آخرین نشست سالانه سازمان بین‌المللی کار و به گفته مدیر کل سازمان جهانی کار مقرر شده بیانیه اصول و حقوق بنیادین کار سال ۱۹۹۸ اصلاح و پیوستی در خصوص شرایط کار ایمن و ایمنی شغلی به این بیانیه اضافه شود.
فرهنگ ایمنی در محیط کار به مجموعه از اعتقادات، ارزش‌ها، رفتار‌ها و روش‌های کاری اشاره دارد که به ایجاد و حفظ یک محیط کار ایمن و سالم کمک می‌کند. این فرهنگ نه تنها از دیدگاه سازمانی مهم است بلکه از دیدگاه فردی هم اهمیت دارد، زیرا تأثیرگذاری فرهنگ ایمنی بر رفتار‌های هر فرد در محیط کار بسیار بزرگ است.
بر این اساس برخی از عوامل (محیطی- رفتاری) که می‌توانند به افزایش حوادث ناشی از کار منجر شوند عبارتند از
۱. نقض استاندارد‌های ایمنی و بهداشتی در محیط کار
۲. ناکارآمدی یا ناسازگاری تجهیزات و ماشین‌آلات با استاندارد‌های ایمنی.
۳. فشار زیاد بر کارگران در زمان محدود
۴. فقدان آموزش و آگاهی از خطرات محیط کار
۵. عوامل محیطی آب و هوای نامناسب یا محیط‌های کاری دارای مواد خطرناک
۶. خستگی و خواب آلودگی کارگران به دلیل ساعات کاری طولانی
۷. عوامل روانی مانند استرس و فشار‌های روانی و اجتماعی در محیط کار.
۸. رفتار نا ایمن کارگر
در مقابل، در محیط‌های کاری که فرهنگ ایمنی ضعیف است، ممکن است کارگران بیشتر تمایل داشته باشند تا از رعایت استاندارد‌های ایمنی چشم‌پوشی کنند و ریسک‌ها را نادیده بگیرند. این موضوع به افزایش حوادث ناشی از کار منجر می‌شود.
برای کنترل و کاهش حوادث ناشی از کار، انجام اقداماتی در سه حوزه اصلی می‌تواند مؤثر باشد:
در حوزه پیشگیری، رعایت استاندارد‌های ایمنی و بهداشتی، آموزش و آگاهی کوتاه و سریع ایمنی قبل از شروع کار و شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات و ریسک‌های محیط کار ضرورت دارد.
در حوزه تشخیص، بازرسی و ارزیابی مداوم خطرات محیط کار، گزارش‌دهی و تحلیل حوادث، شناسایی علل اصلی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه ضروری است و در حوزه مداخله، تعهد مدیریت سازمان به ترویج فرهنگ ارتقاء ایمنی و بهداشت کار، مشارکت فعال کارکنان در مسائل ایمنی، باز طراحی تجهیزات، ماشین‌آلات و محیط کار (کاهش/ حذف خطرات) و تخصیص و استفاده از وسایل حفاظت ایمنی اهمیت دارد.
هماهنگی بین کار و کارگران ایمن با فرهنگ ایمنی محیط کار هم بسیار ضروری است. وقتی که هر دو طرف به ایمنی به عنوان اولین اولویت در محیط کار توجه کنند و مشارکت فعالی در اجرای اصول و استاندارد‌های ایمنی داشته باشند، احتمال وقوع حوادث ناشی از کار به طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند و یک محیط کار ایمن و سالم برای همه فراهم می‌شود. بنابراین، توجه به ارتقاء فرهنگ ایمنی در محیط کار و ایجاد آگاهی و مسئولیت‌پذیری برای ایمنی در بین همه کارکنان سازمان می‌تواند به کاهش حوادث ناشی از کار کمک کند و محیط کاری ایمن‌تر را ایجاد نماید.
صیانت از نیروی کار را جمله اهداف مهم وزارت کار است و یکی از مباحث مهم و مورد تاکید در ماده ۸۵ قانون کار، حفظ و صیانت از نیروی کار و منابع مادی کشور است و رعایت نکات ایمنی قانون کار لازم‌الاجراست. در ماده ۶۰ قانون تأمین اجتماعی نیز حوادث ناشی از کار به حوادثی گفته می‌شود که در حین انجام وظیفه و مواقعی اتفاق بیفتد که بیمه شده در کارگاه یا ساختمان و محوطه آن مشغول انجام کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه، ماموریتی را برعهده گیرد. در فصل چهارم قانون کار ۲۲ ماده قرار دارد که از حقوق مختلف صیانت از نیروی کار، تشکیل شورای عالی حفاظت فنی، تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و تشکیل کمیته‌های حفاظت فنی پیش بینی شده است.
مطابق ماده ۹۱ قانون کار هم کارفرمایان موظفند برای تامین حفاظت و سلامت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم ایمنی را تهیه کرده و در اختیار آن‌ها قرار دهند؛ کارگران نیز ملزم به استفاده و نگهداری مناسب از تجهیزات محافظتی و بهداشت فردی و رعایت دستورالعمل‌های مربوطه در محیط کاری خود هستند.