فرارو- جاوید علی؛ دانشیار دانشکده سیاستگذاری عمومی جرالد آر فورد است که در آنجا دوره های درسی در زمینه مبارزه با تروریسم، تروریسم داخلی، امنیت سایبری و سیاستگذاری امنیت ملی را اموزش می دهد. او بیش از دو دهه تجربه حرفه ای در حوزه مسائل مرتبط با امنیت ملی و مسائل اطلاعاتی در واشنگتن را داشته است. او پیش از پیوستن به دفتر تحقیقات فدراال در مناصبی در آژانس اطلاعات دفاعی و وزارت امنیت داخلی امریکا فعالیت می کرد. او هم چنین نقش های مشورتی در وظایف مشترک در شورای اطلاعات ملی و مرکز ملی ضد تروریسم و شورای امنیت ملی در دوره دولت ترامپ را بر عهده داشت.
به گزارش فرارو به نقل از کانورسیشن، گزارش‌هایی مبنی بر تدارک حملات تلافی جویانه ایران در پاسخ به اقدام اخیر اسرائیل نگرانی هایی را نسبت به احتمال گسترش درگیری در خاورمیانه برانگیخته است. واکنش ایران چگونه می تواند باشد؟ و تهران در مورد مزایا و معایب مرتبط با چنین فعالیتی چگونه فکر می کند؟
آن حمله چرحشی چشمگیر در جنگ در سایه طولانی مدت بین اسرائیل و ایران بود. اکنون برای چندین دهه هم ایران و هم اسرائیل در هر دو دنیای فیزیکی و مجازی درگیر عملیات علیه یکدیگر هستند. این حملات شامل عملیات سایبری، پشتیبانی از نیروهای نیابتی، حملات هوایی و کشتارهای هدفمند بوده که تلفات هر دو طرف را به همراه داشته است. حمله اخیر اسرائیل علیه دو ژنرال و پنج افسر دیگر ایرانی در دمشق بغرنج تر بوده است. علاوه بر این، آن حمله علیه یک ساختمان دیپلماتیک ایران در دمشق رخ داده اقدامی که پیش تر سابقه نداشته است.
سپاه قدس از زمان تاسیس خود هرگز این تعداد افسر را در جریان یک عملیات توسط دشمنان از دست نداده بود. حتی حمله امریکا به ژنرال سلیمانی در ژانویه 2020 میلادی نیز باعث جانباختن دیگر اعضای ارشد سپاه قدس نشده بود. علاوه بر این، سرتیپ محمد زاهدی یکی از ژنرال های جانباخته در جریان حمله یکم آوریل به طور مستقیم مدیریت روابط با حزب الله لبنان، دولت سوریه و شبه نظامیان شیعه در آن کشور و حماس و جهاد اسلامی فلسطین در غزه و کرانه باختری را برعهده داشت.
در پس زمینه جنگ در سایه چند دهه ای بین ایران و اسرائیل که تاکنون به خصومت های گسترده تر تبدیل نشده فلسفه ایران تا به امروز ارائه پاسخ های متناسب و سنجیده ای بوده که تهران از طریق آن در تلاش بوده تا شدت درگیری را تشدید نکند. به احتمال زیاد ایران روزها و شاید هفته ها و یا حتی سال ها منتظر باقی خواهد ماند تا علیه اسرائیل اقدام تلافی جویانه انجام دهد.
به نظر می رسد تصمیم گیری تهران تحت تاثیر ترکیبی از عوامل است. نخست آن که امنیت ملی از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 میلادی در دستان مقامات عالی نظام متمرکز بوده و این بدان معناست که مقام عالی رهبری حرف نهایی را در مورد استراتژی و چشم انداز ایران می زنند. دوم آن که ملاحظات عملیاتی در مورد دسترسی به اهداف احتمالی و توانایی ایران برای وارد کردن آسیب به آن ها صرفنظر از فیزیکی یا مجازی بودن آن اهداف به همان اندازه مهم است. سوم آن که تجزیه و تحلیل پیامدهای یک حمله تلافی جویانه موفقیت آمیز و این که چگونه می تواند بر دیگر ملاحظات و منافع مهم ایران تاثیر بگذارد به احتمال زیاد در بازی لحاظ می شود.
از دید ایران این احتمالا حمله ای متناسب قلمداد می شود که دامنه درگیری جاری با اسرائیل را نیز گسترش نخواهد داد. با این وجود، ارزیابی این نوع حمله دشوار است چرا که طبیعتا باید در محیطی متراکم انجام شود. در چنین شرایطی اصابت یک موشک بالستیک می‌تواند باعث آسیب رسیدن به افراد غیر نظامی احتمالا در یک کشور با اکثریت جمعیت مسلمان شود امری که می تواند باعث واکنش های منفی شود.
در مقابل، حملات موشکی بالستیک علیه اهداف نظامی اسرائیل به طور مستقیم در خاک اسرائیل مشابه آن چه ایران در حمله به پایگاه هوایی عین الاسد در ژانویه 2020 در عراق انجام داد ممکن است از نظر عملیاتی امکان پذیر باشد اما اسرائیل آن را اقدامی از سوی ایران با هدف تشدید تنش قلمداد خواهد کرد. تهران در انجام هرگونه حمله تلافی جویانه ای که پاسخ نظامی قابل توجهی را فراتر از موضع تهاجمی اسرائیل علیه سپاه و نیروی قدس ایجاد کند محتاط خواهد بود. فراتر از موشک‌های بالستیک ایران می تواند برای حمله به منافع اسرائیل با تسلیحات متعارف یا غیر متعارف به نیروهای نیابتی اش در منطقه متوسل شود. در حالی که یک الگوی طولانی از چنین حمایت های وجود داشته اند این بار ممکن است مقام عالی رهبری و مقام های امنیتی ایران این مسیر را انتخاب نکنند زیرا احتمالا آن را اقدامی متناسب و سنجیده و منطبق با اقدام انجام شده توسط اسرائیل در دمشق تخواهند دانست.
این سوال 64000 دلاری است! یک درگیری گسترده تر که ایالات متحده، عربستان سعودی رقیب بزرگ منطقه ای ایران و دیگران را درگیر می کند چیزی است که تحلیلگران امنیتی، مقام های دولتی و تقریبا همه افراد دیگر در منطقه از آن می ترسند که گام بعدی درگیری باشد. پاسخ در ناشناخته های آینده نهفته است به ویژه آن که اسرائیل چگونه پاسخ می دهد و نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل وعده داده که در برابر هر حمله ای در داخل مرزهای اسرائیل اقدام تلافی جویانه انجام داده و سپس ایران و دیگر بازیگران چگونه به آن واکنش نشان خواهند داد.
با وجود این حجم از متغیرهای دخیل در بازی دشوار است که بدانیم آیا واکنش ایران به حمله در دمشق بازدارندگی را برای تهران احیا خواهد کرد یا طیف وسیع تری از حملات از چندین طرف آغاز خواهد شد که باعث بی ثباتی بیش تر منطقه ای در منطقه از پیش ناآرام خاورمیانه خواهد شد.