«دایاسپورا» یک مفهوم کلیدی در علوم‌اجتماعی معاصر است و به افرادی اطلاق می‌شود که امروزه در شمار تأثیرگذارترین بازیگران غیردولتی قرار می‌گیرند و همزمان بر سیاست داخلی و حوزه‌های مختلف بین‌الملل تاثیرگذارند. این کنشگران اجتماعی از روابط نظام‌مند اجتماعی، هم در میان اعضای خود و هم با جامعه میزبان‌شان برخوردارند. جهت‌گیری سیاسی‌شان بر هویتی ریشه‌گرفته از سرزمین مادری‌شان مبتنی است و در عین حال از تأثیرگذاری اقتصادی و علمی در کشور میزبان برخوردارند.
به گزارش ایسنا، در عصر ارتباطات که دیگر موقعیت فیزیکی و جغرافیایی افراد چندان محل توجه نیست و به قول آنتونی گیدنز، افراد دچار «از جا کندگی» شده‌اند، تنها تعلق هویتی به سرزمین مادری است که تابعیت افراد را معنا می‌بخشد، از این رو، «دایاسپورای ایرانی» به معنای «ایرانیان نخبه دور از وطن» در عین حال که یک مسأله هستند، می‌توانند راه‌حل هم باشند؛ «مسأله» بدین معنا که خروج بخشی از جامعه تحصیلکرده از ایران به هر حال یک خسران است و از طرفی راه حل است، بدین معنا که می‌توان از این ذخیره تمدنی، تعاملات و نفوذش در خارج از کشور بهره گرفت، شاهد این مدعا، بسیاری از نوآوری‌های استارتاپی است که توسط هموطنانی رقم خورد که تجربه مواجهه با علم روز را در خارج از کشور کسب کرده بودند.
این مواجهه توأمان (دایاسپورای ایرانی هم به مثابه مساله و هم به مثابه راه حل) رویکرد این روز‌های مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در برنامه «کانکت پلاس» است که در این رویکرد تازه ضمن توجه و التفات به بازگشت نخبگان و جذب آنها، بر همکاری با این ذخیره تمدنی توجه ویژه دارد.
سید علی حسینی، معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری درباره برنامه «کانکت پلاس» اظهار کرد: «کانکت پلاس» یک پلتفرم است که پیشتر با عنوان «کانکت» طرح شده بود. امسال بر این طرح بر اساس دستورالعمل جدید و پیشنهاد دکتر دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی رئیس‌جمهور اصلاحاتی وارد و مجموعه‌ای از حمایت‌ها در آن پررنگ‌تر شد. از این رو، بحث ارتباط با صنعت، تاسیس شرکت و پروژه سربازی با جدیت بیشتری در دستور کار گرفت.
وی با بیان این که هدف ما در «کانتکت پلاس» بحث جذب و بازگشت نخبگان نیست، بلکه طراحی سامانه‌ای برای همکاری با متخصصان خارج از کشور است، افزود: همکاری بدین معنا که مثلا از توانمندی متخصصی که از رزومه علمی معتبر و پرباری بهره‌مند است، در مدت زمان کوتاهی که مثلا برای تعطیلات ژانویه به ایران می‌آید، در قالب برپایی یک سخنرانی یا کارگاه آموزشی بهره لازم را برده و دانش و تخصصش را به متخصصان ساکن در کشور منتقل کنیم.
حسینی خاطرنشان کرد: البته تاکید بر همکاری به معنای نداشتن همت برای جذب نخبگان نیست و در این حوزه هم برنامه و تسهیلاتی برای نخبگانی که به کشور باز می‌گردند، در نظر گرفته شده است؛ از این رو، این افراد یا به عنوان هیات علمی و محقق جذب می‌شوند یا به تاسیس یک شرکت اقدام می‌کنند و یا در بخش‌های تحقیق و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول به کار می‌شوند.
وی درباره میزان همکاری و جذب نخبگان در سال‌های گذشته اظهار کرد: ما در چند سال گذشته چیزی حدود ۹ هزار همکاری داشته‌ایم، اما سه هزار و ۷۰۰ مورد جذب و بازگشت نخبگان داشته‌ایم.
حسینی درباره پروژه‌های سربازی در «کانکت پلاس» و معیار مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری در جذب متقاضیان این طرح، گفت: کار ویژه‌ای که ما امسال انجام دادیم، بحث پروژه‌های سربازی بود، امتیازبندی سهمیه‌ها و شاخصی که بنیاد نخبگان دارد، حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ امتیاز است، اما ما این شاخص را به ۴۰۰ امتیاز افزایش دادیم؛ بنابراین فردی که عضو هیات علمی یکی از ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا است یا در ایران المپیادی و نفر برتر کنکور بوده است و در حال حاضر در خارج از کشور از یک شغل دائم برخورداراست و تنها دغدغه‌اش بیشتر کردن تردد خود به کشور است، مخاطب ما در این طرح خواهد بود.
معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری خاطرنشان کرد: در این راستا، امسال ۱۷۰ تا ۱۸۰ پروژه در این راستان تعریف کرده‌ایم که همه پروژه‌ها لبه دانش هستند و بازخورد مثبتی هم در داخل و هم در خارج از کشور کسب کرده است. اما فارغ از پروژه سربازی همانطور که پیشتر در ابتدای بحث عنوان شد، طرح دیگری که امسال در «کانکت پلاس» در دستور کار داریم، امتیاز تاسیس شرکت به متخصصان ایرانی‌ای است که در خارج از کشور ساکن هستند، بر اساس این طرح، افرادی که در ایران شرکت ایجاد کنند و یک محصولی را توسعه دهند، حمایت‌های ویژه‌ای را دریافت خواهند کرد، مثل گرنت ۵۰۰ میلیون تومانی که با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی این پروژه انجام می‌شود که البته از داوری سخت‌گیرانه تکنیکال و مالی برخوردار است.
وی با بیان این اینکه برای تاسیس شرکت در این حوزه چیزی حدود ۴۰۰ پروپوزال در ۶ - ۷ ماه گذشته دریافت کرده‌ایم که خود سیگنال مثبتی است، یادآور شد: واقعیت این است که سامانه کانکت پلاس امروز به یک ثباتی رسیده است و تعداد ۶ - ۵ درخواست همکاری در روز دریافت می‌کنیم که این عدد نسبت به سال پیش دو برابر شده است و از طریق انجمن‌های تخصصی‌ای که در اروپا هستند هم می‌کوشیم تا این برنامه را ارائه کنیم. در سویس، آلمان، اتریش، انگلیس، کانادا و آمریکا شبکه‌هایی داریم. دیتا بانک مشخصی هم تهیه کرده‌ایم و در مجموع ۱۲ هزار نفر در خارج از کشور با ما تعامل می‌کنند.
حسینی اظهار کرد: از دیگر برنامه‌های ما در «کانکت پلاس» ایجاد ارتباط میان متخصصان ایرانی خارج از کشور با بدنه صنعتی است و در این راستا، با چند شرکتی که طرح‌های تحقیق و توسعه را در اولویت خود دارند، توافق‌نامه‌هایی را انجام داده‌ایم تا خیلی از این متخصصان را به این شرکت‌ها منتقل کنیم و اسم این طرح را «ایمپکت» یعنی «تاثیرگذاری» گذاشته‌ایم؛ بدین معنا که تاثیری که این افراد در این شرکت‌ها می‌توانند داشته باشند خیلی بیشتر از دانشگاه است و از لحاظ اقتصادی هم به نفعشان خواهد بود، این در حالی است که این شرکت‌ها دغدغه مالی چندانی هم ندارند و دنبال نیرو‌های توانمندی هستند که در حوزه بین‌الملل هم از تجربه کافی برخوردار باشند.
معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری با اشاره به میزان ثبت درخواست در این بخش، گفت: تا الان نزدیک ۵۵۰ طرح را تائید کرده‌ایم که در مدل‌های مختلف همکاری دارند و احتمالا تا آخر سال به حدود ۸۰۰ طرح می‌رسیم. در این طرح، چون شبکه خوبی را از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌ها شناسایی کرده‌ایم، توانسته‌ایم پل ارتباطی بین شرکت‌ها و متخصصان خارج از کشور باشیم. «پستاک»، «فرصت مطالعاتی» و «استاد مدعو» هم از دیگر برنامه‌های ما در «کانکت پلاس» است.
حسینی یادآور شد: بیشترین میزان همکاری مربوط به «تاسیس شرکت» بوده و در این راستا، نزدیک به ۴۰۰ پروپوزال دریافت کرده‌ایم که حدود ۱۲۰ عدد از این پروپوزال‌ها تائید شده و در مرخله اجرا است، بعد از آن، «پستاک» است و چیزی حدود ۲۰۰ پستاک تا کنون داشته‌ایم و در این راستا، حقوق و گرنت این همکاری یک ساله را پرداخت می‌کنیم. بعد «سخنرانی» است و ما چیزی حدود ۱۲۰ سخنرانی و کارگاه تخصصی داشته‌ایم و در آخر «نظام وظیفه تخصصی» است؛ بنابراین، در این طرح دیگر مرز‌ها اهمیت چندانی ندارد، هر چند که مهاجرت متخصص و نخبه ما یک فقدان است، اما همین که بتواند ارزش افزوده ایجاد کند هم مغتنم است؛ شاید حضور بعضی در خارج از کشور برای داخل مفیدتر باشد، چراکه به واسطه دسترسی و امکانات بهتری که آنجا دارد، می‌تواند کار شبکه‌سازی و انتقال فناوری را از جوامع توسعه‌یافته‌تر به داخل کشور تسهیل کند.
معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری در پاسخ به این سوال که چقدر می‌توان از پدیده مهاجرت نخبگان تحت عنوان «مهاجرت خاموش» یاد کرد، گفت: مهاجرت نخبگان یک مهاجرت خاموش نیست، اتفاقا این‌ها نخبگانی هستند که درآمد ارزی دارند و این چه اشکالی می‌تواند داشته باشد؟ وقتی برای توانمندی نخبه ما در داخل کشور بازار داخلی نباشد یا اشباع شده باشد، طبیعتا بازار خارجی برای او جذاب‌تر خواهد بود. اما در خصوص اینکه معاونت علمی و به تبع آن مرکز تعاملات چه برنامه‌ای برای خارج نشدن این نخبگان از چرخه خدمت‌رسانی دارد، باید گفت، ارائه چنین راهکار‌ها و سیاست‌هایی بیشتر رسالت بنیاد ملی نخبگان است و این بنیاد قطعا ظرفیت بیشتری در مقایسه با ما دارد، بیشتر از ما در این حوزه کار کرده و راهکار‌های بهتری می‌تواند ارائه کند.