طرح فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو در حاشیه بازار در حالی فعلا بایگانی شده، که با توجه به نظر مثبت وزارت صنعت، معدن و تجارت و کناره‌گیری نسبی شورای رقابت از ماجرای قیمت‌گذاری خودرو، امکان اجرای آن همچنان وجود دارد.
به گزارش دنیای اقتصاد، از همین رو، برای خیلی‌ها این پرسش ایجاد شده که در صورت قطعی شدن اجرای طرح موردنظر، این ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو با چه قیمتی عرضه خواهند شد؟ پیش از پاسخ به این پرسش، نگاهی بیندازیم به اصل ماجرای فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو در حاشیه بازار و اینکه چه شد سیاستگذار (در وزارت صمت) این طرح را روی میز گذاشت.
طرح فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو در حاشیه بازار به عنوان یکی از راهکار‌های بهبود نقدینگی خودروسازان مطرح شده که با وجود نظر مثبت وزارت صمت، هنوز اجرایی نشده است. یک ماهی می‌شود که بحث فروش خودرو در حاشیه بازار به عنوان یکی از مفاد توافق دو ماه پیش وزارت صمت با خودروسازان و قطعه‌سازان مطرح شده است.
طبق توافق صمت و فعالان صنعت خودرو، قرار بر این شده که خودروسازان ۱۲۰ هزار دستگاه محصول «مازاد» خود را در حاشیه بازار به فروش برسانند. منظور از حاشیه بازار این است که خودروسازان محصولات خود را با قیمتی معادل پنج‌درصد زیر نرخ بازار آزاد به فروش برسانند. همچنین شرط وزارت صمت برای فروش خودرو در حاشیه بازار این است که خودروسازان تعهد عقب‌افتاده در مورد محصولاتی که می‌خواهند در حاشیه بازار به فروش برسانند، نداشته باشند.
بنابر توافق موردنظر، دو خودروساز بزرگ کشور عنوان کرده‌اند که هر کدام می‌توانند ۶۰هزار دستگاه محصول مازاد بر تعهدات خود در سامانه یکپارچه را تا پایان سال به تولید برسانند؛ بنابراین این امکان وجود دارد که آنها در مجموع ۱۲۰هزار دستگاه خودرو مازاد بر تعهدات امسال، به تولید برسانند و در حاشیه بازار بفروشند.
با این حال مشکل اینجاست که توافق سه‌جانبه صمت، خودروسازان و قطعه‌سازان ضمانت اجرایی ندارد و باید نهادی بالادستی مجوز فروش آزاد این خودروها را صادر کند. حال اگر فرض کنیم با توجه به کمبود نقدینگی خودروسازان، افت سرعت تولید و مطالبات عقب‌افتاده قطعه‌سازان، طرح فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو در حاشیه بازار حکم اجرا بگیرد، این پرسش پیش می‌آید که خودرو‌های مورد نظر با چه قیمتی عرضه خواهند شد؟
طبق توافق وزارت صمت و خودروسازان، ۱۲۰ هزار دستگاه خودروی مازاد بر تعهدات در سامانه یکپارچه، با فرمول «حاشیه بازار» عرضه می‌شوند. طبق این فرمول، قیمت کارخانه‌ای خودرو‌های مورد نظر پنج‌درصد زیر نرخ بازار آزاد آنها تعیین می‌شود؛ بنابراین در صورت اجرای این طرح، فاصله قیمت کارخانه و بازار خودروها بسیار کم خواهد شد، موضوعی که می‌تواند به معنای حضور مصرف‌کنندگان واقعی در طرح مورد نظر باشد.
در حال حاضر به دلیل اختلاف زیاد بین قیمت کارخانه و بازار خودروها، دلالی و واسطه‌گری در بازار خودرو رواج دارد و خیلی‌ها که مصرف‌کننده واقعی نیستند، به دنبال خرید خودرو با نرخ کارخانه‌اند تا با فروش آن در بازار آزاد، سود هنگفتی را به جیب بزنند.
طی بیش از پنج سال گذشته و پس از آنکه آمریکایی‌ها از توافق هسته‌ای و برجام خارج شدند، قیمت خودرو تحت‌تاثیر عوامل مختلف، به‌خصوص رشد انتظارات تورمی و صعود قیمت ارز، بالا رفته است. با توجه به اینکه سیاست قیمت‌گذاری دستوری در خودروسازی کشور اعمال می‌شود، فاصله زیادی بین قیمت کارخانه و بازار خودروها به وجود آمده است.
این فاصله تحت شرایط مختلف، به‌ویژه بالا و پایین شدن انتظارات تورمی و نوسان نرخ ارز و همچنین اخبار مثبت و منفی از تولید و بازار، کم و زیاد می‌شود. بسیاری از فعالان صنعت خودرو و حتی کارشناسان معتقدند تا وقتی قیمت‌گذاری دستوری ادامه داشته باشد، فاصله قیمت کارخانه و بازار خودروها همچنان بالا و جذاب برای دلالان و واسطه‌گران خواهد بود.
به گفته آنها، بهترین شیوه برای تعیین قیمت خودرو، عمل به اصول نظام عرضه و تقاضاست. آنها می‌گویند اگر سیاستگذار اجازه عرضه خودرو در حاشیه بازار را بدهد، فاصله قیمت کارخانه و بازار افت می‌کند و دلالان و واسطه‌گران از بازی خارج خواهند شد.
این در حالی است که سیاستگذار فعلا صلاح نمی‌داند چنین شیوه‌ای را اجرایی کند و حتی هنوز حکم فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو (تقریبا ۱۰ درصد کل تولید خودروسازان) را نیز امضا نکرده است. حالا اگر این طرح اجرایی شود، ممکن است روی موضع سیاستگذار درباره فروش خودرو در حاشیه بازار اثر بگذارد. برخی حتی معتقدند وزارت صمت می‌خواهد با فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو در حاشیه بازار، به نوعی آزادسازی قیمت را نیز از جهات مختلف (واکنش افکار عمومی، اثرگذاری بر روند تولید خودروسازان و رفتار منحنی قیمت در بازار خودرو) تست کند.
به نظر می‌رسد اگر حکم فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو در حاشیه بازار صادر شود و این فروش موفقیت‌آمیز باشد، می‌تواند مقدمات آزادسازی کلی قیمت خودرو را فراهم کند. مثلا ممکن است سیاستگذار پس از اجرای موفقیت‌آمیز فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودروی مازاد در حاشیه بازار، در دور بعد مجوز فروش تعداد بیشتری خودرو را در این فضا بدهد. در واقع این امکان وجود دارد که سیاستگذار به صورت پلکانی آزادسازی قیمت خودرو را دنبال کند و وقتی اطمینان کامل را نسبت به حسن اجرا و واکنش‌های عمومی و اثرگذاری بر بازار به دست بیاورد، رای به آزادسازی قیمت خودرو بدهد.
هر چند فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو در حاشیه بازار فعلا ضمانت اجرایی ندارد و بعید است تا قبل از انتخابات مجلس شورای اسلامی اجرا شود، اما به دلایل مختلف ازجمله کمبود نقدینگی خودروسازان، افت سرعت تولید خودرو و حتی منفی شدن نسبی تیراژ و مطالبات سنگین قطعه‌سازان از شرکت‌های خودروساز، ممکن است سرانجام این طرح به اجرا دربیاید؛ بنابراین با این فرض که سیاستگذار در نهایت پای حکم فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودروی مازاد در حاشیه بازار را امضا کند، شاهد رشد شدید نرخ کارخانه‌ای خودرو‌های موردنظر خواهیم بود.
محاسبات نشان می‌دهد با فروش ۱۲۰ هزار دستگاه خودروی مازاد در حاشیه بازار، قیمت کارخانه‌ای آنها بین ۳۰ تا ۱۱۷ درصد بالا خواهد رفت. برای انجام این محاسبات، پنج خودروی شامل پژو ۲۰۷، کوئیک، شاهین، دنا و رانا با قیمت روز در بازار آزاد در نظر گرفته شده است. در این بین، پژو ۲۰۷ اتومات سقف‌شیشه‌ای در حال حاضر قیمتی برابر با ۴۲۷ میلیون تومان در کارخانه دارد، اما در بازار ۹۸۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد؛ بنابراین در صورت فروش این خودرو در حاشیه بازار، قیمت کارخانه‌ای آن به ۹۳۰ میلیون تومان می‌رسد.
دیگر خودروی فرضی یعنی دنا پلاس اتومات که قیمت آن در کارخانه ۵۴۵ میلیون تومان است، در حال حاضر یک‌میلیارد و ۳۰ میلیون تومان در بازار آزاد به فروش می‌رسد. با فرض اینکه دنا در لیست ۱۲۰ هزار دستگاه خودروی مازاد باشد، قیمت آن در حاشیه بازار به ۹۸۰ میلیون تومان خواهد رسید. خودروی دیگر رانا پلاس است که قیمت آن در مبدا ۳۴۴ میلیون تومان است. این خودرو در بازار ۶۸۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد؛ بنابراین با اعمال فرمول پنج‌درصد زیر نرخ بازار، قیمت این خودرو به ۶۴۵ میلیون تومان افزایش خواهد یافت. اما شاهین دستی که در حال حاضر ۴۰۷ میلیون تومان در کارخانه قیمت دارد، در بازار ۶۷۵ میلیون تومان به فروش می‌رسد. در صورتی که شاهین جزو لیست ۱۲۰ هزار دستگاه خودروی مازاد باشد، قیمت حاشیه بازار آن تا ۶۴۰ میلیون تومان بالا خواهد رفت.
کوئیک اتومات پلاس نیز در حال حاضر قیمتی برابر با ۵۰۰ میلیون تومان در بازار آزاد دارد. این خودرو، اما در کارخانه با قیمت ۳۳۸ میلیون تومان به فروش می‌رسد. با این حساب، قیمت کوئیک پلاس اتومات طبق فرمول پنج درصد زیر نرخ بازار، تا ۴۷۵ میلیون تومان بالا خواهد رفت. قیمت‌های موردنظر با توجه به نرخ فعلی خودروها در کارخانه و بازار و با فرض اینکه در لیست ۱۲۰ هزار دستگاه محصول مازاد خودروسازان حضور داشته باشند، محاسبه شده‌اند؛ بنابراین برای محاسبات دقیق‌تر، باید منتظر ماند و دید اولا چه خودرو‌هایی طبق فرمول حاشیه بازار عرضه می‌شوند و ثانیا قیمت بازار آنها در زمان عرضه چقدر خواهد بود.