سال گذشته میلادی صادرات روسیه به خاطر تحریم‌های غرب با سقوط سهمگین ۱۵۰ میلیارد دلاری مواجه شد و ۶۸ میلیارد دلار نیز فرار سرمایه از کشور اتفاق افتاد. یادداشتی از دالغا خاتین‌اوغلو، کارشناس نفت و انرژی.
به گزارش انتخاب، اروپا قبل از تهاجم کرملین به اوکراین، مهم‌ترین شریک تجاری روسیه بود و بخش اعظم نفت، گاز و زغال‌سنگ روسیه راهی اروپا می‌شد.
آمار‌های گمرکی روسیه نشان می‌دهد که صادرات این کشور به اروپا در سال گذشته ۷۰ درصد کاهش یافته، اما تلاش کرملین برای جایگزین کردن بازار‌های آسیایی نتیجه چندانی نداشته؛ به طوری که صادرات روسیه به آسیا تنها ۷ درصد رشد داشته است.
اکنون چین مهم‌ترین شریک تجاری روسیه شده، اما آمار‌های گمرکی چین نشان می‌دهد که نفت، گاز و زغال‌سنگ روسیه را بسیار پایین‌تر از قیمت‌های جهانی خریداری می‌کند.
برای نمونه چین در سال گذشته میلادی نزدیک به ۳۴ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی و گاز مایع، ال‌ان‌جی، از روسیه به قیمت ۱۹ سنت برای هر متر مکعب خریداری کرده، در حالی که متوسط قیمت گاز در بازار‌های اروپایی نزدیک به ۴۳ سنت بوده است.
آمار‌های گمرکی چین همچنین نشان می‌دهد، طی سال گذشته میلادی برای هر بشکه نفت وارداتی از عربستان ۸۵ دلار و برای هر بشکه نفت روسیه کمی بیشتر از ۷۶ دلار پرداخت شده است.
حتی هند برای هر بشکه نفت روسیه ۳۰ دلار تخفیف گرفته است.
روسیه فروش نفت و گاز به ترکیه را نیز در سال گذشته به مدد تخفیف‌های گسترده افزایش داده و حتی بازار گاز ایران در ترکیه را تصاحب کرده است.
آمار‌های اداره تنظیم بازار انرژی ترکیه نشان می‌دهد که این کشور از نیمه تابستان تقریبا واردات گاز از ایران را متوقف کرده و گاز روسیه و جمهوری آذربایجان جایگزین آن شده است.
با این‌حال، روسیه هم گاز خود را به قیمت بسیار پایین به ترکیه می‌فروشد و هم ترکیه با تاخیر زیادی پول گاز روسیه را پرداخت می‌کند. از ماه گذشته ترکیه دوباره مذاکرات با روسیه برای دریافت ۲۵ درصد تخفیف بیشتر در قیمت گاز را آغاز کرده است.
خبرگزاری رویترز می‌گوید، پالایشگاه‌های ترکیه نیز سال گذشته ۲ میلیارد دلار بابت خرید ارزان‌تر نفت روسیه نفع کرده‌اند.
آمار‌های کمیسیون اروپا نشان می‌دهد که سهم روسیه از کل واردات اتحادیه اروپا از بالای ۹ درصد در اوایل سال ۲۰۲۲ به حدود دو درصد در اواخر ۲۰۲۳ سقوط کرده و سهم روسیه از صادرات این اتحادیه نیز از ۴ درصد به ۱.۵ درصد کاهش یافته است.
اتحادیه اروپا قبل از تهاجم کرملین به اوکراین سالانه نزدیک به ۲۰۰ میلیارد متر مکعب گاز و ال‌ان‌جی از روسیه خریداری می‌کرد، اما سال گذشته این رقم به ۶۰ میلیارد متر مکعب سقوط کرد. جمهوری آذربایجان و خصوصا آمریکا بازار گاز روسیه در اتحادیه اروپا را تصاحب کرده‌اند. آمریکا صادرات گاز به اتحادیه اروپا را طی دو سال گذشته سه برابر کرده و به ۶۵ میلیارد متر مکعب رسانده است.
جمهوری آذربایجان نیز صادرات گاز به اتحادیه اروپا را طی دو سال گذشته ۵۰ درصد افزایش داده و در نظر دارد تا چند سال آینده صادرات گاز به اروپا را دوباره ۱۰۰ درصد افزایش داده و به ۲۵ میلیارد متر مکعب برساند.
سقوط ۱۴۰ میلیارد متر مکعبی صادرات گاز روسیه به اروپا در حالی است که کرملین سال گذشته صادرات گاز به چین را تنها ۱۰ میلیارد متر مکعب، معادل ۴۰ درصد، افزایش داده و از طرف دیگر گاز خود را به کمتر از نصف قیمت فروخته است. روسیه همچنین در نظر دارد تا سال ۲۰۲۵ صادرات گاز خود به چین را تنها ۱۴ میلیارد متر مکعب افزایش دهد، در حالی که اتحادیه اروپا نیز در نظر دارد تا چند سال آینده کلا واردات گاز روسیه را متوقف کند.
اتحادیه اروپا که زمانی بزرگترین مشتری نفت روسیه بود، از زمان تهاجم این کشور به اوکراین، واردات نفت خود از روسیه را حدود ۹۰ درصد کاهش داده و انتظار می‌رود به زودی به صفر برساند. این اتحادیه از ماه‌های ابتدایی تهاجم روسیه به اوکراین، خرید زغال‌سنگ از روسیه را نیز کلا متوقف کرد.
روسیه توانسته بازار‌های نفتی آسیا را جایگزین اروپا کند، اما برای هر بشکه نفت صادراتی به چین بیش از ۱۰ دلار و برای نفت صادراتی به هند حدود ۳۰ دلار تخفیف می‌دهد. ترکیه نیز طبق گزارش‌ها هر بشکه نفت روسیه را با ۵ تا ۲۰ دلار تخفیف در سال گذشته خریداری کرده است.
تحریم‌های غرب نه تنها صادرات روسیه در سال ۲۰۲۳ را ۱۵۰ میلیارد دلار کاهش داده، بلکه باعث فرار سهمگین سرمایه از روسیه شده است.
سال ۲۰۲۱ و با افزایش تهدید‌های نظامی روسیه علیه اوکراین ۵۰ میلیارد دلار فرار سرمایه در کشور اتفاق افتاد و سال ۲۰۲۲ با عملی کردن این تهدیدها، ۲۵۳ میلیارد دلار سرمایه از روسیه خارج شد.
در کنار فرار سرمایه، فرار مغز‌ها از روسیه نیز بسیار چشمگیر است. رسانه‌های روسیه می‌گویند تنها در سال ۲۰۲۲ حدود یک میلیون شهروند، کشور را ترک کرده که ۸۰ درصد آن‌ها تحصیلات دانشگاهی داشته‌اند.
در همین سال، شمار شاغلان جوان در روسیه ۱.۳ میلیون نفر کاهش یافت و سهم جوانان زیر ۳۵ سال در کل شاغلان کشور به ۳۰ درصد کاهش یافت که کمترین رقم طی ۲۰ سال گذشته است.
بخشی از این جوانان به خارج رفته و بخش دیگر به خاطر افزایش مالیات‌ها، وارد فعالیت‌های شغلی در بازار‌های خاکستری شده‌اند.
مشخص نیست دولت ولادیمیر پوتین تا کجا می‌تواند تهاجم نظامی به اوکراین را ادامه دهد، اما رشد ۶۸ درصدی بودجه نظامی روسیه در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که کرملین بر جنگی طولانی‌مدت اصرار دارد. روسیه برای سال آینده ۱۱۵ میلیارد دلار بودجه نظامی اختصاص داده که ۳۰ درصد از کل بودجه کرملین است.
افت ۱۵۰ میلیارد دلاری صادرات، فرار ۶۸ میلیارد دلار سرمایه و هزینه ۷۰ میلیارد دلار در بخش نظامی طی سال ۲۰۲۳ تنها بخشی از عواقب حمله روسیه به اوکراین است. ده‌ها شرکت غول‌پیکر غربی فعالیت خود در روسیه را متوقف کرده و بسیاری از پروژه‌های صنعتی این کشور متوقف شده است.
طبق برآوردها، از زمان تهاجم روسیه به اوکراین، بیش از هزار شرکت خارجی از روسیه خارج شده‌اند که در میان آن‌ها اسامی غول‌های صنعتی، انرژی، مالی و تجاری شاخص جهان دیده می‌شود.
همچنین طی دو سال گذشته ۳۵۰ میلیارد دلار از دارایی‌های دولت روسیه و الیگارش‌های نزدیک به کرملین در اتحادیه اروپا و آمریکا مسدود شده است.