اگر قصد دارید تا دمی را آسوده و به دور از هیاهوی ترافیک و آلودگی شهری، سپری کنید و از آفتاب دلپذیر زمستانی نهایت استفاده را ببرید، سفر به «خرانق» در استان یزد می‌تواند انتخاب مناسبی باشد.
گوشه به گوشه سرزمینمان ایران سرشار از جذابیت‌ها و مکان‌هایی است که شاید کمتر برای خود ما ایرانیان شناخته شده باشد، اما برای بسیاری از ساکنین کشور‌های غربی و شرقی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. تا حدی که نخستین عکس‌ها، فیلم‌ها و حتی نقشه‌ها و سفرنامه‌های مرتبط با کویر ایران را همین افراد تهیه و منتشر کرده‌اند.
چنانچه «سون آندرسن هدین» (۱۸۶۵، ۱۹۵۲م) جهانگرد دانشمند سوئدی، که بیش از نیمی از عمر طولانی خود را در سفر گذرانید و بخش عمده آن را سفر به ایران و آسیای مرکزی تشکیل می‌دهد، یکی از آن‌هاست. نام اصلی کتاب او «از راه زمین به هندوستان» است، اما به دلیل آن‌که بخش اعظم این کتاب در رابطه با کویر‌های ایران است، مترجم نام «کویر‌های ایران» را برای آن انتخاب کرده است.
نگارنده در ۵۹فصل کتاب، تصویری از تمام جزییات سفر خود در مناطق کویری ایران، روستا‌ها و شهر‌ها و جلوه‌های گوناگون آن به دست می‌دهد، که اگر گفته شود کمتر ایرانی (به غیر از متخصصین و کویرنوردان حرفه‌ای) حتی نام این کتاب را هم نشنیده، سخن به بی‌راهه نیست.
هرچند جلوه‌های زیبای کویر ایران را نمی‌توان در یک گزارش و در چند سطر خلاصه کرد، اما متن پیش‌رو تلاشی است برای نشان داده جاذبه‌هایی که می‌تواند برای فرار از آلودگی هوا در فصل زمستان، بسیار دلنشین باشد و شاید خواننده را دمی برای لذت بردن از آفتاب روح‌نواز زمستانی ترغیب کند.
روستای «خرانق» منطقه زیبا در دل کویر مرکزی ایران است، که با دارا بودن امکانات رفاهی در کنار جاذبه‌های طبیعی، می‌تواند مقصد مناسبی برای گردشگران زمستانی باشند.
خرانق که در گذشته خورانق یا خورنق نامیده می‌شده، به معنای محل برآمدن خورشید یا محل تولد خور می‌دانند. این شهر مرکز بخش خرانق در شهرستان «اردکان» استان یزد، در ۶۰ کیلومتری شهر اردکان و از توابع این شهرستان و در مسیر جاده مشهد قرار گرفته است.
شاید در بدو ورود به این شهر کوچک کویری که باید از دل مناطق بیابانی برای رسیدن به آن عبور کرد، چیز چندان چشم‌گیری نتواند نظر شما را جلب کند، اما وقتی متوجه شوید که این منطقه کوچک بیش از ۴ هزار و ۵۰۰ سال قدمت دارد، درست در همان لحظه است که سوالاتی در ذهن ایجاد می‌شود.
این که چرا این منطقه دورافتاده و کویری باید این همه سال قدمت سکونت داشته باشد؟ چه چیزی در این جا وجود دارد که موجب سکونت شده؟ آیا آب به اندازه کافی وجود دارد که بخواهد برای سکونت مناسب باشد؟ و سوالاتی از این دست. درست در همینجاست که نوع نگاهتان به خرانق عوض شده و اگر قدری اهل تحقیق و تفکر بوده و ذهن جستجوگری داشته باشید، ممکن است حتی کوچه‌ها و باغ‌های کوچک آن هم برای شما جالب باشند.
معماری این شهر که متشکل از خشت و گل با خانه‌هایی از جنس طاق ضربی است اولین منظره‌ای است که در کنار درختان بادام و باغ‌هایی کوچک به همراه سرسبزی ناشی از زمین‌های کوچک زراعی خودنمایی می‌کند. یکی از ویژگی‌های کویر‌های ایران این است که تنها پوشیده از ماسه و شن نیست و بنابر شرایط جغرافیایی و اقلیمی کشورمان حتی در مناطق کویری هم کوه، دره، رودخانه فصلی، قنات، چشمه‌سار، باغات متعددی متشکل از درختان گرمسیری (نخل، کنار، زرشک و ...) و حتی سردسیری نظیر بادام، سیب، زردآلو و ... وجود دارد.
خرانق هم از این قاعده مستثنی نیست و بنابر شرایط اقلیمی خاص خودش همه این موارد را در خود دارد. به طور مثال در دل این شهر یک پل تاریخی مربوط به دوره ساسانی و به تعبیر بسیاری دیگر از مورخان مربوط به دوره اشکانی وجود دارد که طول آن چهل متر و ارتفاعش هم ۷ متر ونیم است. این پل یکی از قدیمی‌ترین پل‌های آبراه ایران هم هست که برای انتقال آب از یک سمت «کال» (رودخانه) به مزارع آن دست از آن استفاده می‌شود. معماری این پل هم ترکیبی از معماری ساسانی و رومی است.
مسجد جامع خرانق در وسط ده و در کنار حسینیه کوچک قرار دارد که از یک شبستان و یک صحن کوچک چند ضلعی تشکیل شده و تاریخ بنای مسجد بدرستی معلوم نیست. در داخل مسجد اثری از معماری قابل توجه یا چیزی که بتوان از روی آن بنای مسجد را مشخص نمود دیده نمی‌شود.
امادر خارج از مسجد، مناره نسبتا قطور و بلندی تعبیه شده که از نظر معماری و طرز بنا در خور توجه بوده و قدمت آن از خود مسجد هم بیشتر است. ناگفته نماند که اگر این مناره عظیم در یکی از شهر‌های بزرگ ایران قرار داشت، امروز رقیبی بس بزرگ برای منار جنبان اصفهان بود؛ چرا که یکی از سه منارجنبان قابل تکان خوردن در ایران است.
آنچه باعث شگفتی همگان می‌شود لرزیدن آن است که به وضوح هم مشاهده می‌شود. البته این منار جنبان کاربرد دفاعی نیز داشته است. از این مناره که مرتفع‌ترین بنای منطقه است و از چند کیلومتری دیده می‌شود در قدیم به عنوان فانوس خانه یا برج دیده‌بانی هم استفاده می‌شده است.
مسجد و حسینیه از دیگر آثار تاریخی خرانق است که متصل به هم و در وسط شهر و خارج از قلعه قرار دارد. در جلوی درب ورودی قلعه مسجدی کوچک بنا شده و داخل قلعه مسجد جامع وجود دارد که سابقه آن به دوران اسلامی و حداقل دوران قاجار باز می‌گردد و با توجه به مرمت صورت گرفته همچنان پابرجا است.
مسجد جامع مسجدی است کوچک که شبستانی مربع و غرفه‌هایی گرداگرد آن وجود دارد. صحن این مسجد چند ضلعی است که از جنوب شرقی به حسینیه متصل است. شبستان اکنون مورد استفاده ساکنان روستاست. پشت منبر مسجد سنگ قبر رسوبی (به ابعاد۳۰*۵۰) سانتیمتر به تاریخ ۴۹۹ه. ق موجود بوده است که الان در اداره میراث فرهنگی استان یزد نگهداری می‌شود. بر این سنگ نام علی بن محمد اسحاق نوشته شده است.
«بقعه گلین» کوچک -که به مشهدک هم مشهور است- به همراه قلعه ۱۸۰۰ ساله خرانق که تا ۳ دهه قبل هم محل سکونت مردم بوده، حمام، آب انبار و کاروانسرا از دیگر مکان‌های دیدنی خرانق است که می‌تواند در یک سفر دل‌انگیز زمستانی ارزش بازدید داشته باشد.
اگر قصد دارید تا دمی را آسوده و به دور از هیاهوی ترافیک و آلودگی شهری، سپری کنید، سفر به خرانق می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. به خصوص آن که اقامت درکاروانسرای خرانق و بومگردی که با هدف تجربه زندگی روستایی مرمت و در دسترس گردشگران قرار دارد، می‌تواند یادآور زمانی باشد که بازرگانان آنجا اقامت می‌کردند. به همان میزان که دیدن آسمان پرستاره کویر در شب که شگفتی آن را به علت دور بودن از روشنایی شهر دوچندان کرده؛ غروب و طلوع خورشید درپشت کوه‌های خرانق هم زیبایی خودش را دارد.
مردمی که در خرانق زندگی می‌کنند مانند گذشته به زراعت و کشاورزی مشغول هستند، که از محصولات آن‌ها می‌توان به کشت گندم، یونجه و زردک اشاره نمود. هر ساله جشنواره زردک هم در آذرماه در کاروانسرای خرانق برگزار می‌شود.
فاصله این شهر کوچک کویری تا تهران نزدیک به ۱۰ ساعت رانندگی است و از آنجا که در مرکز ایران قرار دارد گزینه مناسبی برای شهر‌هایی در استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد، فارس و حتی خود ساکنان استان یزد است.
منبع: ایرنا