ناخن قاشقی یا کویلونیشیا نوعی بیماری مربوط به ناخن است که در آن ناخن‌ها (غالبا ناخن‌های دست) تحدب طبیعی خود را از دست می‌دهند و به شکل مسطح یا حتی مقعر در می‌آیند. ناخن‌های قاشقی نازک و نرم و به شکل قاشق کوچکی هستند که اغلب قادر به نگه داشتن یک قطره آب است. دلایل زیادی برای این اختلال وجود دارد، اما شایع‌ترین آن‌ها کم خونی فقر آهن است.
به گزارش عصرایران، نام پزشکی ناخن قاشقی کویلونیشیا (koilonychia) است که از واژه‌های یونانی به معنی توخالی (koilos) و ناخن (onikh) گرفته شده است.
در ناخن‌های قاشقی به نظر می‌رسد که مرکز ناخن کنده شده است. ناخن نازک می‌شود و لبه‌های بیرونی به سمت بالا می‌چرخند. حتی ممکن است ناخن ترک بخورد و قسمت بیرونی آن از بستر ناخن خارج شود.
برخی از نوزادان با ناخن قاشقی به دنیا می‌آیند، اما در نهایت به طور طبیعی از پس آن بر می‌آیند. اختلال ناخن قاشقی معمولا ناخن‌های دست را درگیر می‌کند، اما احتمال بروز در ناخن‌های پا نیز وجود دارد.
شایع‌ترین علت ناخن قاشقی کمبود آهن یا کم خونی (آنمی) است. در آنمی سطح گلبول‌های قرمز خون کمتر از حد طبیعی است. اگر کم خونی باعث ایجاد ناخن‌های قاشقی شده باشد، بیمار ممکن است حالات زیر را هم تجربه کند:
- خستگی
- رنگ پریدگی پوست
- تنگی نفس
- ضعف
ناخن قاشقی ممکن است فقط روی یکی از ناخن ها، تعداد کمی یا همه آن‌ها تاثیر بگذارد. گفتنی است که تمامی نکات مورد بحث با استناد به مقالات معتبر نمایه شده توسط مجلات متعلق به انتشارات جان وایلی و پسران جمع آوری شده اند.
شایع‌ترین علت ناخن‌های قاشقی، کم خونی فقر آهن است. اما ناخن‌های قاشقی می‌توانند به دنبال موارد زیر نیز ایجاد شوند:
- ضربه به ناخن
- شیمی درمانی یا پرتودرمانی
- قرار گیری مکرر در معرض حلال‌های نفتی یا مواد شوینده
- ناتوانی در جذب مواد مغذی
برخی از بیماری‌های مرتبط با ناخن قاشقی عبارت اند از:
- بیماری سلیاک
- دیابت
- امراض قلبی
- هموکروماتوز یا سطح بالای آهن
- لوپوس
- سوء تغذیه
- کمبود پروتئین
- پسوریازیس
- سندرم رینود
- اختلالات تیروئید
- کمبود ویتامین ب
ناخن قاشقی در عین حال می‌تواند اختلالی ارثی (ژنتیکی) باشد یا توسط عوامل محیطی ایجاد شود. یک مطالعه روی افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کردند نشان داد که بیش از ۴۷ درصد از آن‌ها ناخن‌های قاشقی داشتند. این مطالعه همچنین مشخص کرد که ساکنانی که کار دستی و فعالیت فیزیکی زیادی انجام می‌دهند، با احتمال بیشتری برای ابتلا به ناخن‌های قاشقی رو به رو هستند.
مطالعه دیگری نشان داد که ناخن‌های قاشقی در ۳۲ درصد از کودکانی که در یک منطقه روستایی زندگی می‌کنند، در مقایسه با ۱۷ درصد کودکان شهری رخ می‌دهد. نویسندگان این پژوهش نتیجه گرفتند که در سبک زندگی کودکان روستایی به احتمال زیاد آسیب بیشتری به پا‌ها وارد می‌شود، زیرا برای مثال در مطالعه مذکور اکثر کودکان روستایی با پای برهنه راه می‌رفتند و اغلب پا‌های خود را در آب قرار می‌دادند.
آرایشگر‌ها نیز ممکن است به اختلال ناخن قاشقی ناشی از محصولات نفتی که برای فر مو و یا رفع مو‌های زائد از آن‌ها استفاده می‌کنند، مبتلا شوند.
هرچند ممکن است بتوانیم ناخن‌های قاشقی را به واسطه ظاهر مشخص آن‌ها به راحتی تشخیص دهیم، باید به منظور تعیین علت دقیق و درمان مناسب به پزشک مراجعه کنیم.
پزشک بیمار را تحت معاینه فیزیکی قرار می‌دهد، از وی مورد سابقه پزشکی او می‌پرسد و در صورت مشکوک شدن به کمبود آهن یا سطح بالای آهن، درخواست انجام آزمایش خون می‌دهد.
اگر بیماری سیستمیک زمینه‌ای مطرح نباشد، ناخن‌های قاشقی ممکن است نتیجه آسیب فیزیکی به ناخن، وراثت یا عوامل محیطی باشند. گفتنی است که ناخن‌های قاشقی بدون بیماری زمینه‌ای بر سلامت بیمار تاثیری نمی‌گذارند.
اگر ناخن‌های قاشقی با بیماری زمینه‌ای خاصی همراه باشند، پزشک یک برنامه درمانی ویژه برای آن بیماری پیشنهاد می‌دهد.
برای کم خونی؛ شایع‌ترین علت ناخن قاشقی، پزشک مکمل‌های آهن و تغییرات رژیم غذایی را توصیه می‌کند تا آهن بیشتری از مواد غذایی دریافت شود. بیمار باید دستورالعمل‌های مصرف مکمل‌های آهن را به دقت دنبال کند تا بدن قادر به جذب مقادیر کافی از آهن باشد.
اگر بدن ویتامین ب ۱۲ را از مواد غذایی جذب نکند، پزشک ممکن است تزریق دوره‌ای این ویتامین را مد نظر قرار دهد.
برای جلوگیری از کم خونی باید از رژیم غذایی غنی از آهن استفاده شود. این رژیم متشکل از گزینه‌های زیر است:
- گوشت قرمز
- طیور
- غذا‌های دریایی
- لوبیا
- سبزیجات با برگ سبز تیره
- نخود فرنگی
- میوه‌های خشک مانند کشمش و زردآلو
بدن معمولا آهن بیشتری را از گوشت نسبت به سایر منابع جذب می‌کند. اما اگر گوشت مصرف نمی‌کنید، باید از منابع آهن دیگر یعنی سبزیجات و میوه‌های بیشتری استفاده کنید. مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین ث نیز به بدن کمک می‌کند تا آهن غذا را جذب کند.
علاوه بر این از طرق زیر هم می‌توانید به بهبود وضعیت ناخن‌های قاشقی خود کمک کنید:
- ناخن‌های خود را تمیز و کوتاه نگه دارید
- از نرم کننده یا روغن استفاده کنید تا ناخن‌ها به خوبی رطوبت رسانی شوند
- ناخن‌های خود را نجوید