قطار سریع‌السیر (High-Speed Rail)، قطار مسافربری است که معمولا دست‌کم ۲۰۰ کیلومتر در ساعت سرعت دارد و می‌تواند تا ۳۵۵ کیلومتر در ساعت نیز حرکت کند؛ اگر چه برخی از آن‌ها به سرعت‌های بالاتری هم رسیده‌اند.
به گزارش همشهری آنلاین، بیش از ۲۰ کشور عمدتاً در آسیا و اروپا، شبکه‌های ریلی پرسرعت دارند. محققان حملونقل در یافته‌اند که سفر از طریق راه‌آهن پرسرعت در آسیا و اروپا یک جایگزین رقابتی برای هواپیما در سفر‌هایی تا حدود ۱۰۰۰ کیلومتر است.
اولین راه‌آهن پرسرعت، خط شینکانسن ژاپن به طول ۵۱۵ کیلومتر بود که توکیو و اوزاکا را به هم متصل می‌کرد و پیش از بازی‌های المپیک تابستانی ۱۹۶۴ افتتاح شد. افتتاح آن با استقبال گسترده بین‌المللی روبه‌رو شد و شینکانسن به‌دلیل سرعت بسیار زیاد قطار‌ها و شکل گلوله آیرودینامیکی دماغه‌اش خیلی سریع «قطار گلوله» نام گرفت.
بسیاری از نوآوری‌ها، مانند استفاده از اتصالات بتنی پیش‌تنیده و بخش‌های جوشکاری‌شده مسیر به طول ۱.۶ کیلومتر در ساخت خط معرفی شدند.
قطار سریع‌السیر ژاپن به گسترش این فناوری در سایر نقاط جهان کمک کرد. نخستین خط پرسرعت اروپا در ایتالیا در سال۱۹۷۷بین رم و فلورانس افتتاح شد. پس از آن فرانسه در سال ۱۹۸۱ با خدمات‌رسانی بین پاریس و لیون دارای چنین قطار‌هایی شد.
در کانادا، قطار‌های توربو ساخت آمریکا در دهه ۱۹۷۰ بین مونترال و تورنتو کار می‌کردند، اما در نهایت بیکار شدند. راه‌آهن سریع‌السیر کره برای نخستین بار در سال ۲۰۰۴ در بخشی از خط سئول-بوسان تأسیس شد. کل این خط در سال۲۰۱۰تکمیل شد. در سال۲۰۰۷، کانال ریلی تونل مانش، به نام High Speed ۱، برای اتصال تونل مانش به لندن افتتاح شد و حتی جابه‌جایی مسافران بین‌المللی بین سرزمین اصلی اروپا و بریتانیا را تسهیل کرد. در سال ۲۰۱۸، خط البراق که کازابلانکا و طنجه را در مراکش به‌هم متصل می‌کند، نخستین راه‌آهن پرسرعت در آفریقا نام گرفت. با این حال هنوز هیچ خط ریلی پرسرعتی در آمریکای لاتین وجود ندارد.
چین که در آغاز قرن بیست و یکم هیچ خط آهن پرسرعتی نداشت، با سرعت زیاد این راه‌آهن را ساخت و اکنون در این شیوه حملونقل در جهان پیشتاز است. با شبکه‌ای از خطوط که تقریباً ۳۸هزار کیلومتر را پوشش می‌دهد، راه‌آهن پرسرعت، تمام خوشه‌های بزرگ این کشور پهناور را به‌هم متصل می‌کند. چین قصد دارد تا سال۲۰۳۵شبکه راه‌آهن سریع‌السیر خود را به ۷۰هزار کیلومتر گسترش دهد.
بیشتر خطوط ریلی پرسرعت از چرخ‌های فولادی استفاده می‌کنند که مانند قطار‌های معمولی روی ریل‌های فولادی حرکت می‌کنند. ترن‌های توربو قدیمی‌تر که در بخش‌هایی از آمریکای شمالی در دهه‌های ۱۹۷۰و ۱۹۸۰ مورد استفاده قرار می‌گرفتند، توسط یک موتور توربین گازی مشابه موتور مورد استفاده در هواپیما‌های جت نیرو می‌گرفتند. این نوع ریل‌های پرسرعت تا حد زیادی به نفع قطار‌های برقی متوقف شده‌اند.
شینکانسن ژاپن قطار‌های برقی چند واحدی هستند که نیروی خود را از یک سیستم سیم سقفی تامین می‌کنند. گاهی اوقات قطار‌های برقی با ظرفیت هزار مسافر یا بیشتر و با سرعت بیش از ۳۲۰کیلومتر در ساعت، ویژگی‌های ایمنی پیچیده‌ای دارند. به‌عنوان مثال، هر واگن مجهز به سیستم‌های ترمز تخصصی است که به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در ترمز‌های اضطراری دچار لغزیدگی نشوند. علاوه بر این، تمام حرکات قطار‌ها توسط یک واحد کامپیوتری مرکزی نظارت و کنترل می‌شود و ریل‌ها از نظر موانع احتمالی نظارت می‌شوند.
موضوع قطار‌های سریع‌السیر در ایران چندی است که مطرح می‌شود و در یکی از جدیدترین اظهارنظرها، میعاد صالحی، معاون وزیر راه و شهرسازی درباره راه‌اندازی راه‌آهن سریع‌السیر در کشور سخن گفته است.
او در این خصوص گفت: «درحال طراحی راه‌آهن سریع‌السیر تهران - مشهد با توجه به فناوری پیچیده آن هستیم که به‌زودی جزئیات آن اعلام می‌شود. قطار سریع‌السیر دارای تکنولوژی پیچیده‌ای است؛ چرا که نسل راه‌آهن برقی دارای فناوری پیشرفته‌ای بوده و از فضای دیزلی به نسل راه‌آهن برقی ارتقا پیدا کرده است. در حال طراحی این مسیر هستیم که به‌زودی جزئیات آن اعلام می‌شود. البته با توجه به فناوری پیشرفته این مسیر، علاوه بر استفاده از ظرفیت و دانش داخلی از دانش کشور‌های همسایه هم استفاده خواهیم کرد.»