سال ۱۳۱۱ بیش از ۵۰ هزار لوح تاریخی در محوطه تخت جمشید کشف شد، از آن‌جایی که آن روز‌ها امکان خواندن الواح کشف شده در ایران وجود نداشت، با موافقت دولت وقتِ ایران آن‌ها به‌صورت امانت به دانشگاه شیکاگو سپرده شدند تا این الواح را رمزگشایی کنند و پس از سه سال به ایران بازگردانند.
به گزارش خبرآنلاین، آن‌طورکه ایسنا نوشته الواح در ۵۰ صندوق چوبی از راه بوشهر به آمریکا فرستاده شدند، مطالعه در دانشگاه شیکاگو شروع شد، اما محققان پی بردند گل‌نبشته‌های روی الواح عیلامی هستند، چون در آن زمان، آگاهی‌ها از دوره عیلامی هخامنشی فقط سنگ‌نوشته‌های پادشاهان هخامنشی بود، کار به کندی پیش می‌رفت، مواردی مانند جنگ جهانی هم سبب توقف مطالعه شد، اما هرچه بود و با تاخیر بسیار بالاخره بازگشت این الواح به ایران آغاز شد.
دو مرحله از آن مربوط به سال‌های قبل از پیروزی انقلاب است، به‌گزارش رسانه‌ها ۱۷۹ قطعه در نخستین محموله ارسالی در سال ۱۳۲۷ به تهران رسید، دومین محموله شامل ۳۷ هزار قطعه بود که در سال ۱۳۲۹ به ایران بازگردانده شد، محموله سوم شامل ۳۰۰ قطعه در سال ۱۳۸۳ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به ایران برگشت، اما محموله چهارم با مشکل مواجه شد، به‌گزارش ایسنا در این میان، یک شکایت جریان استرداد الواح هخامنشی به ایران را تغییر داد؛ پرونده‌ای معروف به «جنی روبین» (شاکی پرونده الواح هخامنشی) علیه ایران تشکیل شد. دادگاهی در آمریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیاء تاریخی پرداخت شود. این حمله انتحاری سال ۱۹۹۷ رخ داد و طی آن سه نیروی نظامی به پیاده‌رویی شلوغ یک مرکز خرید حمله کرده و خود را منفجر کردند. این حمله انتحاری منجر به کشته شدن پنج تن و زخمی شدن ۲۰۰ نفر دیگر شد. هرچند در دادگاهی به تاریخ دوم اسفند ۱۳۹۶، رأی قضات دیوان عالی به نفع ایران صادر و حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی لغو شد، اما باز شدن این پرونده، روند استرداد الواح هخامنشی را حدود ۱۴ سال عقب انداخت.
درباره نحوه اقدامات حقوقی ایران برای از سر گیری بازگشت الواح هخامنشی به کشور علی اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی در دولت حسن روحانی به خبرآنلاین می‌گوید: «در سال ۱۳۹۶ دولت آمریکا می‌خواست این اموال را مصادره کند، ما با کمک معاونت حقوقی دولت و به‌ویژه دفتر نمایندگی ایران در آمریکا، جلوی مصادره اموال را گرفتیم، با اسناد ما دیوان عالی آمریکا رای یک دادگاه را شکست و اعلام کرد این اموال برای کشور ایران است و جلوی حکم منتفی شد، اما هنوز معنی بازگشت الواح به ایران را نداشت، ما در وزارتخانه میراث فرهگی مکاتبات را شروع کردیم که این آثار به کشورمان برگردد، آنقدر پیگیری کردیم که باب این اتفاق باز شد و ۱۷۸۰ لوح به ایران بازگردانده شد (سال ۱۳۹۸).»
او ادامه می‌دهد: «موسسه ایران شناسی شیکاگو از ما درخواست کرد چهار نفر برای بازدید از ایران همراه محموله به کشور بیایند، ما قبول کردیم و مسئله را با سیستم‌های امنیتی چک کردیم، چراغ خاموش و بدون سروصدا آمدند ایران، این اقدام ما هم به این دلیل بود که تعامل برقرار شود تا بتوانیم سایر محموله‌ها را هم تحویل بگیریم، آن‌ها رفتند جا‌های تاریخی ایران را دیدند و گفتند وقتی به آمریکا برگردیم محموله بعدی را هم برای‌تان می‌فرستیم، این چهار نفر دائم برای بازگشت مابقی الواح به ایران تلاش می‌کردند، اما برگشت به کشورشان همزمان شد با شیوع کرونا و همه سیستم‌های حمل و نقل متاثر از کرونا قطع شد و این محموله‌ها تا امروز در آمریکا باقی ماندند.»
اگرچه بعد از پایان شرایط اضطراری کووید۱۹ موانعی مانند بازگشت تحریم‌ها و سرانجام پیدا نکردن برجام سبب شد شرکت‌های بیمه و هواپیمایی از حمل این الواح به ایران خودداری کنند، طوری‌که تنها راه باقی مانده برای پنجمین محموله همان هواپیمای رئیس‌جمهور در سفر ایشان به اجلاس سالانه سازمان ملل به آمریکا بود، آن‌طورکه ایسنا نوشته، سرانجام مقرر شد به‌دلیل شرایط تحریم و همکاری نکردن شرکت‌های هواپیمایی و بیمه‌ای، محموله الواح هخامنشی توسط مؤسسه شرق‌شناسی به نمایندگی ایران در نیویورک تحویل داده شود تا در زمان برگزاری مجمع سالانه سازمان ملل از طریق هواپیمای حامل هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران به کشور بازگردانده شود، سرانجام ۳۵۰۶ لوح هخامنشی به ایران بازگشت.
به گزارش رسانه‌ها درباره تداوم بازگشت الواح هخامنشی عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفته که: «زمینه برای برگشت باقی الواح هم ایجاد شده و قرار است طبق توافقی که آمریکایی‌ها انجام دادند، کارشناسان ما به این کشور بروند و مابقی الواح را صحت‌سنجی کنند و پس از آن آرام آرام باقی الواح به ایران بازخواهد گشت.»