فیلترینگ گسترده از سوی دولت یا نهاد‌های خارج از دولت ایران از یک‌سو و تحریم‌های دولت آمریکا و اتحادیه اروپا که دسترسی کاربران ایرانی را به بسیاری از سایت‌ها و پلتفرم‌های آنلاین محدود کرده، باعث شده تا کاربران ایرانی با حداقل امکانات در قیاس با سایر مردم دنیا، به اینترنت وصل شوند.
به گزارش هم میهن، محدودیت‌های اعمال‌شده آمریکا برای کاربران اینترنتی در ایران، اما چه آسیب‌هایی به مردم زده است؟ کسب‌وکار مردم با چه مشکلاتی روبهرو شده است و در بطن ماجرا این تحریم‌ها بیشتر چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ هرچند طی روز‌های اخیر بار دیگر دسترسی کاربران ایرانی از سوی دولت‌های خارجی به «گوگل لنز» و «تیک تاک» باز شده، اما آیا می‌توان امیدی داشت که تغییراتی در راه است؟
حمیدرضا احمدی مدیرعامل ایوند و عضو انجمن تجارت الکترونیک پیرامون تحریم‌های اینترنتی اعمال شده از سوی دولت آمریکا و مشکلاتی که برای مردم ایران ایجاد شده نقطه‌نظراتش را بیان کرد.
تحریم گسترده کاربران ایرانی، اما نقد جدی را نسبت به دولت آمریکا وارد کرده که آسیب اصلی به مردم ایران وارد می‌شود نه دولتمردان ایران. در واقع آسیب ابتدایی به مردمی است که کسب و کارشان با اینترنت جهانی مرتبط است. اما هدف غرب از این تحریم‌ها چیست؟
حمیدرضا احمدی در این باره توضیحات بیشتری می‌دهد: «کسانی که در دولت آمریکا خواستار تحریم شرکت‌ها و سرویس‌های قابل دسترسی به کاربران ایرانی هستند، اعلام کردند که این یک تحریم گروهی است؛ آن‌ها می‌گویند هم مردم و هم دولتمردان باید تحریم شوند تا در راستای اصلاح رفتارشان، خودشان را اصلاح کنند.
این که تحریم‌ها یک تنبیه گروهی است در متن رسمی تحریم‌ها نیست بلکه در منطق آن طراحی شده است وجود دارد. آمریکا و کسانی که تحریم‌ها را علیه کاربران ایرانی طراحی می‌کنند احساس می‌کنند ما مردم ایران باید پاسخگوی مشکلاتی باشیم که دولتمردان ایران ایجاد می‌کنند. هر تحریمی اعم از تحریم‌های تکنولوژی، دارویی و بانکی این نکته را درونش نهفته دارد که این‌ها یک تنبیه گروهی است.»
بسیاری از سایت‌ها و پلتفرم‌هایی که از محبوبیت بالای جهانی برخوردار هستند سال‌هاست که با تحریم آمریکا مبنی بر ارائه خدمات به کاربران ایرانی روبهرو هستند. سایت آمازون که یک سایت خرید کالا است به دلیلی که قید شد با عدم دسترسی کاربران ایرانی همراه شده است. آمازون حتی یک بار به دلیل سرویس دادن به کاربران ایرانی که دور زدن تحریم محسوب می‌شد، جریمه سنگینی شد. بنابر اعلام وزارت خزانه‌داری آمریکا آمازون به خاطر نقض تحریم‌ها علیه ایران و فروش کالا به شهروندان ایرانی ۱۳۴۵۲۳ دلار جریمه شده است.
همچنین «اسپاتیفای» که یکی از محبوب‌ترین و قدیمی‌ترین سرویس‌های آنلاین در زمینه موسیقی و صدا است از سال ۱۳۹۴ با تحریم آمریکا روبهرو شد و عملا دسترسی بسیاری از کاربران ایرانی به این پلتفرم آنلاین از بین رفت. هرچند در سال ۱۳۹۸ برای مدت کوتاهی اسپاتیفای از لیست تحریم‌ها خارج شد، اما بار دیگر به روال سابق برگشت و کاربران با آی‌پی ایران نمی‌توانند از این پلتفرم استفاده کنند. «آنریل انجین» یکی از قدرتمندترین موتور‌های بازی سازی دنیا است که توسط کمپانی اپیک گیمز ساخته شده است.
شاید باورپذیر نباشد، اما این موتور بازی‌ساز نیز از سوی دولت آمریکا با تحریم اجباری روبهرو شده تا دسترسی کاربران ایرانی را غیرممکن بسازد. این موتور بازی بیش از هشت سال است که برای کاربران ایرانی غیرقابل دسترس است. «گیت لب» نیز بیش از شش سال است که به دلایل مشابه بالا، دسترسی کاربران ایرانی را بسته است. گیت لب در واقع یک سیستم کنترل نسخه می‌باشد که اجازه می‌دهد برنامه‌نویسان کد‌های خود را با هم به اشتراک بگذارند.
دولت آمریکا، اما بار‌ها دست به تحریم شرکت‌هایی زده که با کاربران ایرانی در ارتباط بوده‌اند. همانطور که پیشتر قید شد، شرکت آمازون معروفترین آن‌ها است که به دلیل ارائه خدمات به کاربران ایرانی با جریمه سنگین از سوی آمریکایی‌ها روبهرو شد. به همین دلیل آمازون ارائه خدماتش را به مردم ایران قطع کرد. در ادامه تحریم‌های برخی شرکت‌ها، اما اتحادیه اروپا یک شرکت ایرانی را نیز در لیست تحریم‌های خود قرار داد.
صحبت از شرکت «ابرآروان» است که در سال ۲۰۲۲ در لیست تحریم‌ها قرار گرفت. به دنبال تحریم ابرآروان توسط اتحادیه اروپا این شرکت در بیانیه‌ای از این اقدام اتحادیه اروپا ابراز تعجب کرده و گفته بود بهت‌زده‌ایم که یک شرکت خصوصی ابری به اشتباه به جای بانیان اصلی قطع و محدودیت اینترنت آزاد معرفی می‌شود و هدف تحریم قرار می‌گیرد. این در حالی است که سرویس‌های ابری در هیچ جای دنیا نمی‌توانند تاثیری در قطع یا محدودیت اینترنت داشت باشند.
همچنین بعد از این تحریم بود که شرکت ابرآروان اعلام کرد از صبح ۲۹ آبان به دلیل تحریم‌های اتحادیه اروپا، دامنه بین‌المللی این شرکت از دسترس مشتریانش خارج شده است. اما برخی پلتفرم‌ها نیز بودند که بعد از تحریم آمریکا، بار دیگر رفع تحریم شدند. در واقع دولت آمریکا از تصمیمی که پیشتر اتخاذ کرده بود، عقب‌نشینی کرد. اگر پیگیر شبکه اجتماعی تیک‌تاک بوده باشید، می‌دانید که این شبکه اجتماعی برای کاربران ایرانی تحریم بود و حتی با IP کشور‌های دیگر هم برای کاربران ایرانی در دسترس نبود.
همچنین تحریم Google Lens برداشته شده است. گوگل لنز ابزاری ویژه است که از هوش مصنوعی برای شناسایی اشیاء، ترجمه متن و جست‌و‌جو ازطریق تصویر استفاده می‌کند. این ابزار در سال ۲۰۱۷ رونمایی شد و از آن زمان بهبود‌های قابل‌توجهی تجربه کرده است. سرویس لنز در ایران فیلتر نیست، اما به‌دلیل محدودیت‌های گوگل، دسترسی به آن برای ایرانی‌ها ممکن نبود. با رفع تحریم گوگل‌لنز، به‌زودی می‌توانید بدون استفاده از VPN سراغ کار با این سرویس بروید.
صحبت از تبصره D۲ است که اعلام شده بود شرکت‌های خارجی می‌توانند به کاربران ایرانی سرویس ارائه دهند. حمیدرضا احمدی مدیرعامل ایوند و عضو انجمن تجارت الکترونیک در این خصوص می‌گوید: «سال گذشته بعد از ناآرامی‌های شهریور، دولت آمریکا اقدامی انجام داد که دسترسی به یکسری ابزار‌های اینترنتی برای مردم ایران باز شد و طبق تبصره D۲ شرکت‌های استارت‌آپی می‌توانند راحت‌تر از قبل دسترسی داشته باشند، ولی دولت آمریکا اعلام کرد درصورتی که متوجه شویم افراد وابسته به دولت از این ابزار استفاده کرده بازهم شرکت‌های استارت‌آپی با مشکل و تحریم روبهرو خواهند شد.
از یک سو اجازه داده شده بود این شرکت‌ها با ایران کار کنند، اما از سوی دیگر آمریکا هشداری داد که شما باید نسبت به مشتریان خودتان آگاه باشید. به عقیده من بخش دوم این موضوع، باعث شد تا هیچ شرکتی باتوجه به اینکه زیرساخت خیلی کاملی مبنی بر شناسایی دقیق کاربرانش ندارد، آنطور که باید نتواند از این تبصره استفاده کند. در واقع این تبصره امتیاز ویژه‌ای به شرکت‌ها برای کار کردن با استارت‌آپ‌های ایرانی نداد.
در انجمن تجارت الکترونیک به شرکت‌های مختلف نامه‌ای نوشتیم و درخواست کردیم که سرویس‌هایشان را به روی ایرانیان باز کنند و از طریق حقوقی نیز در تلاش هستیم تا این امر میسر شود. حداقل کاری که می‌توانند بکنند این است که کاربری که با آی‌پی ایران وارد می‌شود دسترسی‌اش بسته نشود.
شرکت‌های بزرگ، اما ترجیح می‌دهند این موضوع در وهله نخست به صورت قانونی حل و تصویب شود که بتوانند به راحتی به کاربران ایرانی سرویس دهند در غیر این صورت بعید به‌نظر می‌رسد ریسک سرویس دادن به کاربران ایرانی را قبول کنند، چون از جرایم سنگین دولت آمریکا قطعا فراری هستند.»
حمیدرضا احمدی معتقد است این تبصره در باطن، تغییر محسوسی ایجاد نکرده است: «تاثیر محسوسی در رفع تحریم‌ها به سود کاربران ایرانی ایجاد نشد چراکه این تبصره D۲ آنطور که باید کارایی لازم را نداشت، چون متن آن، هشداری دارد که شرکت‌ها برای ارائه سرویس به کاربران ایرانی عقب‌نشینی می‌کنند. باید دید اگر استارت‌آپ‌های خارجی توانستند راهی پیدا کنند که به کاربران ایرانی خدمات دهند، نشان می‌دهد که نیاز به تشویق یا راهکاری داشتند که به ایرانی‌ها خدمات دهند.»
تحریم‌های گسترده کاربران ایرانی از سوی دولت آمریکا، اما آسیب زیادی به شرکت‌های استارت‌آپی زده که مستقیم با شرکت‌ها و سرویس‌های خارجی در ارتباط هستند.
حمیدرضا احمدی می‌گوید در این بخش، استارپ‌آپ‌ها بیش از کسب‌وکار‌هایی آسیب دید که کارهایشان مرتبط با تلگرام یا اینستاگرام است: «تحریم‌های اولیه از سوی دولت آمریکا طبعاً تاثیر منفی روی کسب و کار‌های ایرانی گذاشت. در این بخش به خصوص، استارت‌آپ‌ها آسیب بسیار بیشتری دیدند در قیاس با کسب‌وکار‌های کوچکتر که وابسته به اینستاگرام و تلگرام بودند. از سوی دیگر وقتی از سرویس‌های خوب که توسط دولت آمریکا تحریم شده، ما شرکت‌های داخل ایران مجبور می‌شویم از سرویس‌هایی استفاده کنیم که کیفیت پایین‌تری دارند و مشکلی با ایرانی بودن ما ندارند.»