برای آموزش زبان فارسی دغدغه داشت و تمام عمر برای این هدف تلاش کرد. نامش با زبان فارسی گره خورده و موقوفه‌های خاص او به نماد وقف فرهنگی در کشور تبدیل شده است. مرحوم دکتر «سید محمود افشار» را می‌گوییم؛ کسی که یادگار ماندگارش در شمیران پاتوق علاقه‌مندان به موضوعات تاریخی و ترویج زبان فارسی است.
به گزارش همشهری آنلاین، نگاهی گذرا به سنت وقت در کشور نشان می‌دهد که موقوفه‌های دکتر محمود افشار منحصربه‌فرد است. مردی که عمرش را وقف ترویج زبان فارسی و ادب و فرهنگ کشور کرده بود، با وقف‌نامه‌هایی متفاوت دارایی‌های خود را نیز در همین راه بخشید. همه چیز بین سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۱ رقم خورد. دکتر محمود افشار که آن زمان روزنامه‌نگار بود، همه املاک خود را در ۵ وقفنامه، وقف عام کرد. او حتی کتابی هم با عنوان «پنج وقفنامه» نوشت و با تاسیس بنیاد موقوفات افشار، اولین گام را در حوزه وقف فرهنگی در کشور برداشت.
اکنون ساختمان زیبای حوالی باغ فردوس که، چون نگینی لابه‌لای چنار‌های قدبرافراشته خیابان ولیعصر (عج) آرام گرفته، به نمادی برای وقف فرهنگی در کشور تبدیل شده و البته پاتوق علاقه‌مندان به تاریخ، ادب و فرهنگ ایران.
«علیرضا زمانی» تهران‌شناس، درباره تفاوت موقوفه‌های دکتر با افشار با دیگر موقوفه‌های رایج در کشور می‌گوید: «سنت وقف در تهران و ایران حول موضوعاتی، چون وقف برگزاری مراسم مذهبی و آئینی، وقف درمانی، آموزشی، خدمات اجتماعی و... می‌گردد. نگاهی گذار به کتاب ۵ وقفنامه دکتر افشار نشان می‌دهد که موقوفات او با دیگر موقوفات رایج در کشور تفاوتی آشکار دارد. او بخش زیادی از موقوفات خود که به حدود یک میلیون متر مربع در تهران، ری و... می‌رسد را به نیت ترویج زبان فارسی و امور فرهنگی وقف کرده است.»
دکتر افشار را اهالی محله باغ فردوس، با ساختمان بنیاد موقوفات او که در دل این محله قرار دارد می‌شناسند. اما دکتر افشار موقوفات دیگری هم دارد که همگی وقف توسعه فرهنگ و ادب کشور و به ویژه تعمیم زبان فارسی شده‌اند. زمانی می‌گوید: «وقفیات او، حدود یک میلیون متر مربع است که ۹۰ درصد آن در تهران قرار دارد.
دکتر افشار، در زمین حدود ۱۲ هزار مترمربعی خود در محدوده باغ فردوس، بخش زیادی را هم به دانشگاه تهران سپرده و اکنون ساختمان باستان‌شناسی و لغتنامه دهخدا نیز در همین موقوفه واقع است. نیت خیر او برای وقف فرهنگی، نصیب دانش‌آموزان هم شده است. او قطعه زمین دیگری را در محله میرداماد برای مدرسه در مقاطع دبستان، راهنمایی و دبیرستان وقف کرد.
هدف اصلی دکتر افشار از وقف املاک و مستغلاتش، آموزش و ترویج فرهنگ و زبان فارسی بود؛ بنابراین در فهرست موقوفات و فعالیت‌های او بیشتر از هرچیز وقف املاک، مستغلات و اقداماتش برای تحقق این هدف به چشم می‌خورد. اهدای کتاب و رساله‌ها به کتابخانه‌های معتبر جهان و دانشمندان ایرانشناسی، اهدای جایزه سالانه به پژوهشگران زبان فارسی و محققانی که در دانشگاه‌های مختلف جهان به تدریس زبان فارسی می‌پردازند، راه‌اندازی مرکز لغتنامه دهخدا، همکاری با آموزش و پرورش برای ساخت مدرسه، انتشار کتاب و رساله در زمینه زبان فارسی و... از مهمترین فعالیت‌های او برای ترویج زبان فارسی است.»
در فهرست موقوفات دکتر افشار یک موقوفه متفاوت دیگر هم دیده می‌شود. اکنون در محوطه بنیاد افشار روی تابلوی یکی از ساختمان‌ها عنوان «بهبودستان» حک شده است؛ موقوفه‌ای متفاوت که نشان از نگاه همه‌جانبه دکتر افشار در حوزه فعالیت‌های فرهنگی دارد.
زمانی می‌گوید: «دکتر افشار حتی به این موضوع هم فکر کرده بود که اگر چهره‌های برجسته فرهنگی کشور که در حوزه ایرانشناسی و ترویج زبان فارسی فعالیت می‌کنند، دچار بیماری شوند مرکزی برای گذراندن دوران نقاهت خود داشته باشند. به دلیل اهمیت موقوفات دکتر افشار، دیگر چهره‌های برجسته فرهنگی کشور نیز با نیت خیر او همراه شدند. نمونه‌اش ماجرای اضافه شده باغ بزرگی در کلارآباد چالوس به مجموعه بهبودستان دکتر افشار است.»
زمانی ادامه می‌دهد: «به عنوان مثال منوچهر ستوده، ایرانشناس برجسته معاصر نیز وقف‌هایی داشت که آن‌ها را برای توسعه موقوفات دکتر افشار به بنیاد افشار الحاق کرد. او باغ صدهزار متر مربعی خود در کلارآباد چالوس را با همین نیت وقف کرد و در اختیار بهبودستان دکتر افشار قرار داد.»
دکتر محمود افشار سال ۱۳۶۲ در۹۰ سالگی از دنیا رفت، اما در بنیاد موقوفات او بر اساس نیت خیر واقف خود اقداماتی در حوزه ترویج زبان فارسی و فرهنگ و ادب کشور انجام می‌شود. اهدای جایزه سالانه دکتر افشار یکی از فعالیت‌های مهم این بنیاد است. همچنین در کارنامه این بنیاد چاپ بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب در حوزه لغت، دستور زبان و ادبیات فارسی، جغرافیای تاریخی و تاریخ ایران دیده می‌شود.
موقوفه‌های متفاوت دکتر افشار نه تنها در ایران بلکه در جهان هم منحصربه‌فرد است. زمانی می‌گوید: «به گواه مسئولان بنیاد افشار، بسیاری از چهره‌های فرهنگی دنیا که در حوزه ارائه خدمات فرهنگی فعالیت می‌کنند، پس از سفر به ایران سری به بنیاد دکتر افشار می‌زنند تا از وقف‌های منحصربه‌فرد دکتر افشار الگو بگیرند.»