با به وجود آمدن چک‌های صیادی اکثر افراد از چک‌های صیادی استفاده می‌کنند، اما خیلی از افراد هنوز چک‌های برگشتی قدیمی دارند. اما تکلیف چک‌های برگشتی قدیمی چه می‌شود؟
چک در ابتدا به عنوان ابزار پرداخت فوری معرفی شد. بدین معنا که بین زمان صدور چک و وصول آن اختلافی نباشد و دقیقا به قصد پرداخت فوری صادر شده باشد. در آن زمان چک به عنوان یک نوع سند تجاری اعلام شده بود. فلسفه چک را اینگونه بیان می‌کردند که وجه نقد برای جابه‌جایی و تحویل حجم و ابعاد زیادی داشته و همچنین با خطر سرقت همراه است. اما برخلاف وجه نقد می‌توان یک برگ چک به هر مبلغی که تمایل داشته باشیم صادر کرده و گیرنده بلافاصله نسبت به وصول آن اقدام نماید، بدون اینکه امنیت مال در خطر باشد.
با گذشت زمان از معرفی چک، مشاهده شد که عموم مردم آن را به عنوان وسیله پرداخت فوری نمی‌شناسند بلکه برای پرداخت‌های بلند مدت و نیز به عنوان تضمینی از پرداخت در آینده به کار می‌برند. این نحوه استفاده برخلاف مواد قانونی بود که برخی از اثرات و ضمانت اجرا‌ها همچون ضمانت اجرای کیفری را موکول به مدت‌دار نبودن چک و نیز نداشتن وصف تضمینی آن کرده بود.
با توجه به تغییر ماهیت چک در نزد مردم و با احتساب این امر که قانونی مناسب است که مورد پذیرش و احترام مردم باشد و قوانین متروک خواه ناخواه ناگزیر از تغییر هستند، تغییر در مفاد قانون چک ضروری می‌نمود. با این حال اصلاح قانون مذکور تا سال ۱۴۰۰ به طول انجامید، یعنی هنگامی که الگو‌های جدیدی ایجاد شده و تغییرات بنیادی‌تری در جامعه رخ نموده بود. در سال‌های اخیر استفاده از وسایل الکترونیکی و سایت‌های آنلاین خدمات حقوقی نه تنها در ایران بلکه در سرتاسر جهان شکل و شمایل جدیدی به خود گرفته است.
تغییرات تکنولوژی و سبک زندگی در قانون چک ۱۴۰۰ خود را نشان داد. در قانون یاد شده، دستور انتقال چک‌ها از حالت کاغذی و سنتی به حالت الکترونیکی صادر شده و برای انتقال کامل آن‌ها برنامه‌ریزی شد. مطابق با قانون جدید چک‌ها باید در سامانه صیاد ثبت شده و کد تایید آن توسط گیرنده اعلام گردد. همچنین هرگونه نقل و انتقال چک باید در سامانه مذکور قید گردد.
با وجودی که انتقال چک‌ها از کاغذی به الکترونیکی و صیادی به آرامی در جریان است، لیکن تا زمان انتقال کامل باید تکلیف چک‌های قدیمی را مشخص کرد. در این نوشته قصد داریم به موضوع چک‌های برگشتی قدیمی بپردازیم.
انواع چک
قانون صدور چک برای چک انواع چندگانه‌ای بیان داشته است، بدین شرح که چک‌های تضمین شده از چک مسافرتی و نیز چک‌های عادی مجزا شده‌اند. در قانون اصلاح قانون صدور چک، چک‌های موردی نیز به انواع چک‌ها افزوده شد. در نهایت چک‌های صیادی و آخرین نسل از چک‌ها یعنی چک‌های الکترونیکی را داریم.
چک‌های تضمین شده و چک‌های مسافرتی عملا مورد استفاده و عنایت قرار نگرفت. چک‌های عادی بیشترین میزان از چک‌های در گردش بودند که برخلاف تصور و قصد اولیه قانونگذار به صورت مدت‌دار صادر می‌شدند.
چک‌های صیادی نسل بعدی از چک‌ها بودند، در این نوع از چک، دسته چک به دارنده حساب ارائه می‌شد، اما محدودیت اعتبار برای وی در نظر گرفته می‌شد. همچنین چک صادر شده تنها در حالتی اعتبار داشت که نامبرده نسبت به ثبت چک در سامانه چک صیاد اقدام نموده و دریافت کننده نیز دریافت چک را تایید نماید.
وجه تمایز دیگری که چک‌های صیادی نسبت به مورد‌های قبلی داشتند، نحوه برگشت زدن و اثرات آن بود. در برگشت زدن چک‌های صیادی بانک موظف است غیر قابل پرداخت بودن وجه چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت نموده و با قید کد رهگیری مربوطه در گواهینامه عدم وصول چک، گواهینامه یاد شده را به متقاضی ارائه نماید، همچنین بانک موظف است تطابق امضای صادرکننده در برگ چک را با نمونه امضای موجود در بانک اعلام نماید.
حال که انواع چک را معرفی کردیم به ضمانت اجرای وصول هر کدام می‌پردازیم.
ضمانت اجرای عدم وصول چک
بیان شد که چک به عنوان سند تجاری شناخته می‌شود. وصف تجاری داشتن چک چند نتیجه به همراه دارد. اول آن که چنانچه برگه چک در اثر ظهرنویسی به شخص ثالث منتقل شود و شخص ثالث نیز آن را به دیگری انتقال دهد، به نحوی که سلسله انتقال‌ها ادامه پیدا کند، وضعیت صادر کننده چک و اولین دریافت کننده و نیز دیگر اشخاص این میان، تاثیری در وضعیت دارنده نهایی چک ایجاد نمی‌نماید. به عبارت دیگر دارنده چک می‌تواند نسبت به وصول آن اقدام نماید حتی اگر رابطه پایه به هر دلیلی وجهه قانونی نداشته باشد.
وصف تجاری داشتن چک همچنین به تعدد ضمانت اجرا‌های آن نیز انجامید. با این توضیح که برگ چک به عنوان سندی از بدهی شناخته می‌شود و در نتیجه همچون هر سند مالی دیگری قابلیت پیگیری حقوقی و نزد دادگاه حقوقی و عمومی را داراست. در این روش از رسیدگی که مدت زمان بیشتری به طول می‌انجامد، خواهان می‌تواند علاوه بر اصل مبلغ چک، خسارت‌های وارده همچون خسارات دادرسی را نیز مطالبه نماید.
وجهه دوم چک در ضمانت اجرای کیفری آن است. صدور چک بلامحل یک جرم است. همچنین داشتن تایید بانک مبنی بر برگشت خوردن چک می‌تواند مقدمه و موجبات شکایت کیفری را فراهم سازد. لیکن باید توجه داشت که برخی ویژگی‌ها وصف کیفری را از چک سلب می‌نمایند که من جمله آن‌ها عبارت است از مدت‌دار بودن چک و نیز تضمینی بودن آن.
سومین قسم از ضمانت اجرای عدم وصول چک را باید در اجراییه ثبت جستجو کرد. اجرای ثبت بدون احتیاج به رسیدگی و صرفاً با تایید بانک مبنی بر برگشت خوردن چک و مطابقت داشتن امضای روی چک و نمونه امضای موجود در بانک، نسبت به اجرا اقدام می‌نماید.
در نهایت و در قانون جدید برای چک‌های صیادی امکان صدور اجرائیه توسط اجرای احکام و بدون رسیدگی ماهوی و تشکیل جلسه مقرر شده است. مطابق با این قانون می‌توان درخواست صدور اجرائیه را علاوه بر اجرای ثبت از واحد اجرای احکام دادگاه و از طریق دفاتر خدمات قضایی و با ثبت صدور اجرائیه داشت.
نحوه وصول چک برگشتی قدیمی
در بخش پیشین به انواع ضمانت اجرای عدم وصول چک اشاره کردیم، از آن میان درخواست صدور اجرائیه از دادگاه تنها اختصاص به چک‌های صیادی دارد، همچنین پیگیری کیفری نیازمند رعایت مواعد قانونی است. لیکن پیگیری و وصول مبلغ چک از طریق رسیدگی در دادگاه عمومی حقوقی همواره وجود دارد.
به عبارت ساده‌تر چک نوعی سند بیانگر بدهی صادرکننده به دارنده است، به همین سبب نیز حتی در صورت طی شدن مواعد قانونی حق ایجاد شده قابل پیگرد و وصول باقی می‌ماند. در اینجا باید خاطرنشان ساخت که تغییرات و اصلاحات قانون صدور چک در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰ به دسته چک‌هایی که پیش از این تاریخ صادر و در اختیار دارنده حساب قرار گرفته است و نیز به آن دسته از چک‌های قدیمی که پس از اصلاح چک صادر شده‌اند تسری نمی‌یابد.
البته چنانچه قصد دریافت چک از دیگری را دارید بهتر آن است که از چک‌های صیادی استفاده نمایید تا از حواشی شکایت از چک برگشتی قدیمی همچون احتمال عدم پذیرش آن در مراجع و طولانی شدن روند رسیدگی و اجرای حکم در امان باقی بمانید.
منبع:دنیای اقتصاد