تلألو ملایم خورشید از میان پنجره‌های رنگی گنبد بالای اقامتگاه با نوازشی مخملی بیدارمان کرد. صبحگاهان مناطق کویری همیشه خنک است و ما باید در نور مایل صبح و هوای مطبوعش برای دیدن باروی چند هزارساله به سمت دامغان حرکت می‌کردیم. از دور دیواری بزرگ را میان خیابان و ساختمان‌های شهر دیدیم که قسمت‌هایی از آن را مرمت کرده‌اند.
کشاورزی زمینش را درست تا زیر بارو شخم زده و کمی دورتر هم در سایه‌اش زباله ریخته‌اند. دیواری ۲ هزار و ۵۰۰ ساله که از دوره هخامنشیان تا قاجار به طول ۸ هزار متر دور تا دور شهر را حفاظت می‌کرده، اکنون میان ساختمان‌های بلند شهر غریبی می‌کند. این بارو با ضخامت ۳ متر و ارتفاع ۱۰ متر دارای ۱۶۵ برج و ۳ دروازه بوده که در حال حاضر قسمت اعظم آن تخریب و یا خاک زمین‌های کشاورزی شده است.
ارگی حکومتی هم در حصار محکم این بارو بوده که اکنون اثری از آن باقی نمانده است. می‌گویند در مولودخانه این ارگ، فتحعلی شاه قاجار به دنیا آمده و اکنون به جایش مرکز خریدی ساخته‌اند و ارگ به خاطره‌ها پیوسته است.
تاریخانه؛ دومین مسجد تاریخی ایران
ساسانیان بنایی را ساختند که بعدها به یکی از مساجد بی‌نظیر ایران بدل شد
خیابانی مستقیم را طی کردیم تا به یکی از شگفتی‌های معماری ساسانیان برسیم. حیاطی با ستون‌هایی خیره‌کننده در مقابلمان بود و ما مبهوت تماشای آن بودیم.
رومی‌ها هرگز نتوانستند بر اشکانیان پیروز شوند. پارت‌ها در جنگ‌ها به شیوه خاصی مهارت تیراندازی از روی اسب را می‌دانستند که گاهی تعداد کمی از آنان، سپاه چند هزار نفری رومیان را در هم می‌شکست و آوازه مهارتشان در میان رومیان تا حدی بود که به آنها نام پارتیزان داده بودند که تا همین امروز هم این نام را به افرادی با مهارت بالا در جنگاوری می‌دهند. پهنه گسترده اشکانیان که به صورت ایالتی اداره می‌شد کم‌کم باعث قدرت گرفتن خاندان ساسانی در فارس شد، آخرین پادشاه اشکانی در جنگ با اردشیر بابکان شکست خورد و سلسله اشکانیان در هم فرو ریخت.
۴۰۰ سال حکومت ساسانیان در جنگ‌های فرسایشی با رومیان گذشت و در نهایت توسط حمله اعراب هر دو امپراتوری به صفحات تاریخ پیوستند. مسجد تاریخانه هم یادگاری است از دوران شکوه تمدن ساسانیان و به‌نظر می‌رسد آتشکده‌ای بوده که با ورود اسلام به ایران به مسجد تبدیل شده، تغییرات و بازسازی‌های مجددی در داخل و بیرون آن انجام و مناره‌ای هم به آن اضافه شده است.
منبع:همشهری