این لجن‌خوار تنبل که عکس‌های چهره‌اش حسابی در شبکه‌های اجتماعی معروف شده، با اینکه نسبتاً برای علم تازگی دارد، اما در این عصر دیجیتال انسان‌ها را طوری جذب خود کرده که حالا سوژه‌ی میم‌ها، اسباب‌بازی‌های نرم و ایموجی‌ها شده است.
به گزارش فرادید، شاید چهره‌اش را نتوان به سادگی فراموش کرد، اما از چهره گذشته، اطلاعات ما درباره‌ی حباب‌ماهی واقعاً چقدر است؟ دلیل واقعی غمزدگی چهره‌ی این ماهی چیست؟ این ماهی در مورد بقا و زیستگاه مخفی خود چه چیز‌هایی به ما می‌آموزد؟
نام علمی حباب‌ماهی یا بلاب‌فیش
نام علمی این ماهی Psychrolutes microporos و از خانواده‌ای از ماهی‌ها به نام Psychrolutidae است. با این حال، اصطلاح «حباب‌ماهی» (Blobfish) گاهی‌اوقات به طور گسترده‌تر برای توصیف سایر اعضای خانواده Psychrolutidae مانند P. marcidus استفاده می‌شود.
نخستین نمونه‌ی P. microporos در سال ۱۹۸۳ توسط یک کشتی تحقیقاتی در سواحل نیوزلند یافت شد، یعنی یک دهه پیش از توصیف رسمی و انتخاب نام علمی برای این ماهی. حتی حالا هم به رغم یافتن نمونه‌های زیادی از این ماهی در تور‌های کشتی‌های ماهیگیری، شکاف‌های بزرگی در درک ما از این موجود دریایی مرموز وجود دارد.
به رغم مجهولات موجود، پس از عکسبرداری از نمونه‌ی دیگری از حباب‌ماهی در سال ۲۰۰۳، این ماهی بیشتر بر سرزبان‌ها افتاد. همان تصویری که همه‌جا از حباب‌ماهی منتشر شده و تصویر اصلی این مطلب نیز هست.
ظاهر ژلاتینی حباب‌ماهی هدیه‌ای به فرهنگ اولیه اینترنت شد. این ماهی با ظاهر آویزان، لزج و بسیار آسان برای انسان‌انگاری، در یک نظرسنجی که توسط «انجمن حفاظت از حیوانات زشت» برگزار شد لقب زشت‌ترین حیوان جهان را از آن خود کرد. استدلال انجمن حفاظت از حیوانات زشت این است که این فقط موجودات بامزه و زیبا نیستند که مستحق حمایت ما هستند!
نمونه‌ی یافت‌شده در سال ۲۰۰۳ آقای حبابی (Mr Blobby) نام گرفت.
حباب‌ماهی چیست؟
حباب‌ماهی پیش از اینکه به عنوان میم اینترنتی شهرت پیدا کند، یک موجود عجیب از دید علمی بود. این ماهی که یکی از اعضای خانواده Psychrolutidae است، گاهی‌اوقات به عنوان اسکولپین یا (به دلایل واضح) کله‌گنده شناخته میشد. ظاهر شل و ول این ماهی ساکن اعماق دریا که در اینترنت مشهور شده، گمراه‌کننده است.
این گونه اگر از محیط طبیعی خود برداشته و به سطح آورده شود شبیه دسر‌های دهه ۱۹۸۰ به نظر می‌رسد.
چرا حباب ماهی اینطور به نظر می‌رسد؟
گونه‌های حباب‌ماهی در برخی از عمیق‌ترین بخش‌های اقیانوس، در اعماق بین ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ متر زندگی می‌کنند. آن پایین، فشار می‌تواند بیش از ۱۰۰ برابر فشار جوی باشد که در حال حاضر احساس می‌کنید. حباب‌ماهی سازگاری‌های زیادی برای زندگی در زیستگاه‌های پرفشار دارد، از جمله بدن مرکب با استخوان‌های نرم و ماهیچه‌های بسیار کم.
وقتی یک حباب‌ماهی را از آب خارج کنید، فشارزدایی آن را منبسط کرده و سبب شل شدن پوست و بزرگ به نظر رسیدن بینی‌اش می‌شود. در خشکی یا روی عرشه قایق، بافت ژلاتینی حباب‌ماهی ساختارش را از دست می‌دهد و این ماهی به شکل توده‌ی بی‌شکلی مانند یک چتر دریایی شسته شده به نظر می‌رسد.
سایمون وات، زیست‌شناس، کمدین و متخصص سخنران علمی که انجمن حفاظت از حیوانات زشت را راه‌اندازی کرده می‌گوید: «تصویری که همه از حباب‌ماهی دیده‌اند واقعاً وحشتناک است، چون تصویر یک حباب‌ماهی مرده است. درست است که آن‌ها در حیات وحش، پادشاه یا ملکه زیبایی نیستند، اما تا این حد هم افسرده به نظر نمی‌رسند».
مثل این است که ما همین کار را با انسان انجام دهیم و ناگهان بدون هیچ گونه وسیله محافظ یا دستگاه تنفسی به عمق ۱۲۰۰ متری دریا کشیده شویم. قطعا ظاهر ما هم بسیار منزجرکننده میشد! حباب‌ماهی زیر آب متفاوت به نظر می‌رسد، چون قرار نیست در خشکی باشد.
حباب‌ماهی زیر آب چگونه به نظر می‌رسد؟
در اعماق دریا، حباب‌ماهی شبیه ماهی است، سرش کمی گرد و گوشتالو، چشمانش سیاه و برجسته و باله‌های صدری‌اش پردار هستند. رنگ بدن حباب‌ماهی خاکستری مایل به صورتی، دمش نوک‌تیز و کمی شبیه به دم بچه وزغ است. اندازه حباب‌ماهی معمولا کمتر از ۳۰ سانتی‌متر و وزن آن کمتر از ۲ کیلوگرم است.
آیا حباب‌ماهی خطرناک است؟
خیر. حباب‌ماهی کمتر از ۳۰ سانتی‌متر طول دارد، بدنش نرم است و دندان ندارد. اما احتمال اینکه با یکی از این ماهی‌ها مواجه شوید بسیار کم است، مگر اینکه شانس بیاورید و یک نمونه مرده آن را در موزه یا تور ماهیگیری ببینید. این حیوانات در اعماق اقیانوس زندگی می‌کنند، به همین دلیل برای یافتن نمونه زنده آن‌ها به یک زیردریایی نیاز دارید.
سال ۲۰۱۹، دِیلی مِیل استرالیا گزارش داد که مردی که در بازار ماهی سیدنی کار می‌کرد، یک حباب‌ماهی خورده است و ظاهراً دچار هیچ عارضه بدی هم نشده است. بعید است این ماهی به صورت تجاری در دسترس قرار گیرد، حتی اگر خوردن آن بی‌خطر باشد، اما معلوم نیست عواقب صید تصادفی آن‌ها روی گونه‌شان چه باشد.
حباب‌ماهی چگونه شنا می‌کند؟
با کمترین تلاش ممکن! حباب‌ماهی هم مانند بسیاری از ماهی‌های اعماق دریا، کیسه‌ی شنا ندارد (اندامی شبیه کیسه‌ی هوا که به ماهی‌های نزدیک به سطح کمک می‌کند حالت شناور خودشان را کنترل کنند). اما ترکیب چرب بدن حباب‌ماهی وارد عمل می‌شود. در واقع چگالی بدن این ماهی کمتر از آبی است که در آن زندگی می‌کند.
وات می‌گوید: «اگر به نحوه شناور شدن روغن روی آب فکر کنید، شنا کردن حباب‌ماهی کمی شبیه آن است: داشتن محتوای چربی بالا به این معناست که آن‌ها را شناورتر می‌کند.» حباب‌ماهی صرفاً در آب یا روی بستر دریا حرکت می‌کند و تا حد زیادی ساکن می‌ماند و تا حد امکان انرژی کمی مصرف می‌کند.
وات توضیح می‌دهد: «این کار او باعث صرفه جویی در انرژی می‌شود. تنبل بودن یک استراتژی بقا است و چاق بودن برای کمک به تنبلی نیز یک استراتژی بقا است.» ما انسان‌ها نیز با استراتژی این ماهی آشنا هستیم!
غذای حباب‌ماهی چیست؟
با توجه به بی‌حالی ذاتی که دارد، تصور می‌شود هر چیزی را که درست از جلوی چشمش عبور کند می‌خورد. شناوری خنثای آن‌ها به این معناست که آب آن‌ها را با خود می‌برد. وقتی سخت‌پوستان کوچک، حلزون‌های دریایی یا سایر مواد خوراکی خیلی به او نزدیک شوند، تبدیل به غذای او می‌شوند. این استراتژی در انتظار نشستن میان شکارچیان اعماق دریا رایج است.
حباب‌ماهی کجا زندگی می‌کند؟
خانواده Psychrolutidae با وجود گونه‌هایی که در اقیانوس اطلس، اقیانوس آرام و هند یافت می‌شوند نسبتاً گسترده است. با این حال، برخی از گونه‌های حباب‌ماهی از جمله گونه‌ای که به مستر بلابی معروف است در مناطق نسبتاً کوچک یافت می‌شوند. P. microporos (و پسر عموی نزدیک آن P. marcidus) در آب‌های اطراف و بین استرالیا و نیوزلند، همیشه در اعماق بیش از ۵۰۰ متر زندگی می‌کنند.
تولیدمثل حباب‌ماهی
اطلاعات کمی در مورد تولیدمثل حباب‌ماهی در دست است، چون مشاهده هر موجودی که در اعماق تاریک اقیانوس زندگی کند، دشوار است. این موضوع شامل رفتار‌های این گونه حین جفت‌گیری نیز می‌شود. با این حال زیست‌شناسان دریایی میگویند با توجه به حرکت محدود این گونه، جفت‌ها احتمالا برای تولیدمثل صرفاً به هم می‌چسبند.
مشاهده شده که برخی از گونه‌های Psychrolutidae هزاران تخم می‌گذارند، معمولاً روی صخره‌های نزدیکی که اطراف آن‌ها گشت می‌زنند. گزارش‌ها حاکی از آن است که مادران باردار با هم گروه تشکیل می‌دهند و احتمالاً به منظور محافظت، نزدیک هم لانه می‌سازند.
تعدادی عکس جعلی از بچه حباب‌ماهی‌ها در اینترنت وجود دارد، اما مشخص نیست بچه حباب‌ماهی‌ها واقعاً چه شکلی هستند.
طول عمر حباب‌ماهی‌ها چقدر است؟
پاسخ به این پرسش دشوار است، چون ما اطلاعات کمی در مورد این ماهی خارق‌العاده داریم. با این حال، این را می‌دانیم که ماهی‌های اعماق دریا به کندی رشد می‌کنند، زمان زیادی طول می‌کشد تا به بلوغ برسند و بنابراین طول عمر بیشتری دارند. برای نمونه، ماهی سنگی (راک‌فیش) که در عمق ۱۵۰ تا ۴۵۰ متری زندگی می‌کند، می‌تواند بیش از ۲۰۰ سال عمر کند.
حباب ماهی و انقراض
مشخص نیست که آیا حباب‌ماهی واقعاً در خطر انقراض است یا نه، باز هم به این دلیل که در دنیای بیگانه اعماق اقیانوس زندگی می‌کند و اطلاعات ما در مورد آن ناچیز است. برای نمونه، ما نمی‌دانیم تعداد آن‌ها چقدر است، آیا آن‌ها شکارچیان طبیعی دارند، چگونه تحت‌تأثیر اسیدی شدن اقیانوس‌ها قرار می‌گیرند یا چقدر عمر می‌کنند.
وات می‌گوید: «در مورد حباب‌ماهی، روشن نیست که اصلا آیا در خطر انقراض است یا خیر، اما این خطر تقریباً همه ماهی‌ها را تهدید می‌کند: «تعیین قلمرو یک ماهی بسیار سخت است. ما می‌دانیم که خود کشتی‌های ماهیگیری در اعماق دریا منبع خطر به حساب می‌آیند.
اگر P. microporos محدود به منطقه اطراف استرالیا و نیوزیلند باشد، بعید است تعداد آن‌ها زیاد باشد، اما تعداد کشتی‌های ماهیگیری آن منطقه نیز زیاد نیست. وات می‌گوید: «سخت است که بدانیم با گیرافتادن حتی یک حباب‌ماهی در تور ماهیگیری، جمعیت این گونه متحمل چه میزان آسیبی خواهد شد. ما می‌دانیم هر چیزی که در اعماق دریا زندگی کند، عمر طولانی دارد، مثلاً اورنج رافی (Orange Roughy) که آن را روی میز‌های غذای در سراسر اروپا می‌بینیم حدود ۳۰ سالگی به بلوغ می‌رسد، به این معنا که اگر الان یکی از آن‌ها را بکشید، ۳۰ سال طول می‌کشد تا نمونه دیگری از آن پرورش یابد.
با توجه به این که حیوانات زشت کمتر مورد تحقیق قرار می‌گیرند و هرگز محافظت نمی‌شوند، حباب‌ماهی چه در معرض خطر انقراض باشد و چه نباشد، به لطف نظرسنجی Watt درباره زشت‌ترین حیوانات جهان و پروژه‌های در حال انجام، آگاهی عمومی را افزایش داده است.
وات می‌گوید: «حفاظت آنقدر کار ملال‌آوری است که ما برای صحبت در مورد آن به یک روش خنده‌دار نیاز داشتیم!»