اعتماد نوشت: چهارشنبه هفته گذشته بود که نظامیان نیجر در اقدامی ضمن دستگیری محمد بازوم، رییس‌جمهوری این کشور رسما اعلام کودتا کردند؛ موضوعی که برای پنجمین‌بار در طول ۵۰ سال گذشته در نیجر رقم خورده است. در همان ساعات اولیه کودتا، سرهنگ عبدالرحمان در جمع ۹ نفر از نظامیان دیگر با قرائت بیانیه‌ای اعلام کرد که به علت اوضاع وخیم امنیتی و حکمرانی بد، بازوم از قدرت برکنار شده است.
هر چند که در همان ابتدای کار کودتاچیان نسبت به دخالت خارجی در نیجر هشدار داده بودند، اما از همان روز‌های اول شاهد موضع‌گیری شدید امریکا، اتحادیه اروپا، برخی کشور‌های آفریقایی و به خصوص فرانسه علیه این اقدام بودیم. تا جایی که همزمان با گفت‌وگوی تلفنی آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا با رییس‌جمهوری برکنار شده نیجر اعلام شد که فرانسوی‌ها قصد مداخله نظامی به منظور خنثی کردن این کودتا را دارند. هر چند که این موضوع به صورت رسمی از سوی دولت فرانسه اعلام نشده و کاخ الیزه در طول روز‌های گذشته تنها خواستار بازگشت محمد بازوم به قدرت شده است، اما دیروز کودتاچیان به فرماندهی ژنرال عبدالرحمان چیانی که خود را رهبر جدید کشور معرفی کرده است، اعلام کردند که حسومی مسعودو به عنوان وزیر خارجه و نخست‌وزیر نیجر طی توافقی با پاریس مجوز دخالت نظامی فرانسه در این کشور را صادر کرده است.
این موضوع از آنجا حایز اهمیت است که نیجر به عنوان مستعمره سابق فرانسه یکی از هم‌پیمانان مهم این کشور در قاره آفریقا محسوب می‌شود. از سوی دیگر کشور مالی به عنوان دیگر مستعمره سابق فرانسه به تازگی با تحولاتی که در آن صورت گرفته به روسیه نزدیک شده و به همین دلیل نظامیان فرانسوی از این کشور خارج و به نیجر منتقل شده‌اند.
همان‌طور که اشاره شد، کودتا در نیجر و حتی کشور‌های همسایه آن امری غیرعادی محسوب نمی‌شود؛ به‌طوری که این کشور از زمان استقلالش از فرانسه در ۱۹۶۰ تاکنون ۵ بار دستخوش کودتا شده و حتی ژنرال چیانی که اکنون رهبری کشور را برعهده گرفته در سال ۲۰۱۵ متهم به دست داشتن در کودتا شده است. در واقع برخی منابع غربی معتقدند که نخستین انتخاب رییس‌جمهوری به صورت دموکراتیک با روی کار آمدن محمد بازوم صورت گرفته است؛ با این حال شاهد بودیم که در سال ۲۰۲۱ نیز یک کودتای علیه او صورت گرفته که درنهایت نافرجام ماند. بنابراین از آنجا که محمد بازوم اکنون به عنوان متحد غرب در نظر گرفته می‌شود، وقوع کودتا علیه دولتش باعث می‌شود که معادلات در این کشور فقیر و بحران‌زده آفریقایی بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی رقم بخورد که در ظاهر انتظار آن می‌رود.
به همین دلیل است که اکنون کشور‌هایی نظیر امریکا، فرانسه، اتحادیه اروپا، برخی کشور‌های آفریقایی و حتی سازمان ملل متحد کودتا را در نیجر محکوم کرده‌اند؛ حتی حساسیت نسبت به این اقدام تا آنجا بود که یک روز پس از وقوع کودتا، رییس‌جمهوری بنین به شخصه به نیجر سفر کرد تا ضمن مذاکره با کودتاچیان، بتواند راه‌حلی به منظور عبور از این بحران پیدا کند؛ بحرانی که در صورت تداوم آن نه تنها برای نیجر بلکه برای ژئوپلیتیک کل منطقه و کشور‌های همسایه آن می‌تواند تهدیدی بسیار مهم محسوب شود.
این مساله از دو جنبه قابل تحلیل است؛ نخست اینکه از سال ۲۰۲۰ تاکنون یعنی ظرف مدت زمانی کمتر از سه سال، این ششمین کودتایی است که در مناطق غربی و مرکزی قاره آفریقا به وقوع می‌پیوندد؛ به‌طوری که از آن سال تاکنون ما شاهد وقوع دو کودتا در بورکینافاسو و مالی بوده و یک کودتا نیز در سال ۲۰۲۱ در گینه رقم خورده است. در همین رابطه کودتا‌ها در مالی و بورکینافاسو باعث شده تا فرانسوی‌ها که به بهانه مقابله با گروه‌های جهادی نظامیان خود را در این کشور‌ها مستقر کنند، ناچار شوند که آن‌ها را به نیجر بفرستند؛ حالا سقوط دولت در نیجر هم باعث می‌شود که نه تنها تحولات به صورت نگران‌کننده‌ای رقم خورده و احتمال سرایت آن به کشور‌های همسایه بالا برود، بلکه در صورت دخالت نظامی غربی‌ها به خصوص فرانسوی‌ها در نیجر، باید منتظر تبدیل برخورد‌های نیابتی به رویارویی مستقیم در غرب آفریقا باشیم.
نگاهی به نقشه نیجر اهمیت ژئوپلیتیکی این مساله را به خوبی نمایان می‌کند. کشور نیجر از جنوب با نیجریه همسایه است؛ کشوری که با بیش از ۲۰۰ میلیون جمعیت نه تنها درگیر گروه تندروی بوکوحرام بوده، بلکه مدتی است که با شورش شبه نظامیان در مناطق نفتخیز مواجه شده و عملا به صورت بی‌سر و صدا درگیر یک جنگ داخلی است. نیجر همچنین در غرب و جنوب غربی نیز با مالی و بورکینافاسو همسایه است که هر دوی این کشور‌ها از سال ۲۰۲۰ تاکنون هر کدام ۲ کودتا را تجربه کرده و درگیر مخاطرات امنیتی فوق‌العاده زیادی هستند. علاوه بر این در حالی سودان اکنون سه ماه است که درگیر جنگ داخلی شده که همسایه شمال شرقی نیجر، کشور لیبی است؛ کشوری که بیش از ده سال است پس از سقوط قذافی با جنگ داخلی تمام عیار دست و پنجه نرم می‌کند؛ لذا تکمیل پازل نیجر در کمربند کودتا و ناامنی آفریقا می‌تواند آخرین ضربه‌ای باشد که بشکه باروت در این منطقه را منفجر کرده و این منطقه را تبدیل به میدان جنگی بین‌المللی کند.
در همین راستا رصد تحولات در این مناطق نشان می‌دهد که نوعی جنگ نیابتی میان بازیگران مختلف در این کشور‌ها جریان دارد که یک پای ثابت آن روسیه است. در واقع روس‌ها نه تنها در پوشش گروه واگنر در لیبی، سودان، مالی، بورکینافاسو و آفریقای مرکزی حضوری فعال دارند، بلکه برخی شواهد نشان می‌دهد که اکنون از ژنرال چیانی و گروهش نیز حمایت می‌کنند. حتی برخی تصاویر در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که طرفداران کودتا در خیابان‌های نیجر پرچم روسیه را به دست گرفته‌اند.
علاوه بر این در یک اقدام معنادار شاهد بودیم که به تازگی یوگنی پریگوژین رهبر گروه واگنر در پیامی صوتی که در تلگرام منتشر شده با بیان اینکه این گروه آمادگی دارد تا حضورش در آفریقا را گسترش دهد، از کودتا در نیجر نیز استقبال کرده و از نیروهایش خواسته تا به برقراری نظم و امنیت در این کشور کمک کنند. به همین خاطر است که شاید بتوان علت بازگشت دوباره پریگوژین به روسیه پس از اقدامش علیه پوتین در ماه گذشته را رمزگشایی کرد؛ جایی که او به‌رغم اینکه گفته می‌شد دیگر جایی در حلقه اطراف پوتین نخواهد داشت، اکنون در ماموریتی جدید برای جبران گذشته به دنبال تحکیم نفوذ روس‌ها در یکی دیگر از حیات خلوت‌های فرانسه در غرب آفریقاست.