یکی از اولین نمونه‌های دستگاه بینایی پیچیده که در جانوران شکل گرفته است، مربوط به نوعی بندپا موسوم به «تریلوبیت» است. چشم این جانور یک خصوصیت غیرعادی و عجیب داشته است؛ در ساختار چشم این جانور نوع خاصی از ماده برای متمرکز کردن نور وجود داشته که در چشم هیچ یک از جانوران امروزی یافت نمی‌شود.
به گزارش فرادید، چشم تریلوبیت از کریستال سخت ساخته شده بود؛ به طور دقیق‌تر، از نوعی سنگ یا مادۀ معدنی موسوم به «کلسیت». شکل‌گیری این نوع چشم یک چرخش عجیب و شگفت‌انگیز در روند تکامل چشم جانوران بوده است؛ به این صورت بود که این جانوران اولیه شروع به دیدن دنیای اطرافشان کردند.
فسیلی از یک تریلوبیت که چشمش نیز به خوبی مشخص است
تریلوبیت‌ها حدود ۲۵۰ میلیون سال قبل از بین رفتند، اما قبل از آن حدود ۳۰۰ میلیون سال بر روی زمین زندگی کرده بودند. از آن‌جایی که این چشم‌های عجیب از نوعی سنگ ساخته شده بود، اثر آن‌ها را در فسیل‌های به جا مانده از تریلوبیت‌ها به خوبی می‌توان مشاهده کرد.
از روی همین فسیل‌هاست که دانشمندان توانسته‌اند ساختار پیچیدۀ چشم تریلوبیت‌ها را تشخیص بدهند؛ این چشم‌ها از خوشه‌هایی از یونیت‌های دریافت نور موسوم به اوماتیدیا تشکیل شده بودند؛ هر کدام از این یونیت‌ها لنز متمرکز کنندۀ خودش را داشته است.
کلسیتِ خالص ماده‌ای شفاف است و بنابراین نور می‌توانسته به آن نفوذ کند و متمرکز شود. درست مثل حشرات، تریلوبیت‌ها هم احتمالاً تصویر شفافی از محیط نداشته‌اند، اما چشمشان به خصوص نسبت به حرکت حساس بوده است.
یکی از شگفت‌انگیزترین نکات دربارۀ ساختار این چشم‌های سنگی، وجود لنز‌های دوگانه‌ای است که در دولایۀ مجزا در هر کدام از واحد‌های دریافت نور وجود داشته‌اند؛ این دوگانگی عاملی برای اصلاح شکست نور بوده که به جانور توانایی بهتری برای دیدن می‌بخشیده است. این نوع لنز‌ها اولین‌بار در قرن هفدهم توسط رنه دکارت و کریستین هویگنس ساخته شدند؛ البته آن‌ها نمی‌دانستند که تریلوبیت‌ها صد‌ها میلیون سال قبل از این ویژگی استفاده می‌کرده‌اند!
در عین حال هنوز معما‌هایی دربارۀ چشم تریلوبیت‌ها وجود دارد که برای ما حل نشده‌اند؛ این جانوران در دوره‌های متفاوت انواع متفاوتی از چشم را داشته‌اند و ما هنوز شیوۀ کارکرد برخی از آن‌ها نمی‌دانیم.
برخی مطالعات جدید ادعا می‌کنند که پیچیدگی چشم تریلوبیت‌ها حتی از آنچه قبلاً تصور می‌کردیم هم بسیار فراتر است. طبق این تحقیقات، هر یونیت یا واحد بینایی از چشم تریلوبیت‌ها برای خودش یک چشم مجزا بوده که این چشم‌ها در ترکیب با هم نوعی «اَبَر چشم» را می‌ساخته‌اند.
دانشمندان هنوز نمی‌دانند که این چشم‌های سنگی چگونه پدید آمدند یا دقیقاً کارکردشان به چه نحوی بوده است، اما تلاش برای درک این چشم‌ها ادامه دارد و این شاید بتواند نگاه تازه‌ای به روند تکامل جانوران به ما ببخشد.