Ocomtún به معنای «ستون سنگی»، یک شهر مایایی است که اخیراً در منطقۀ حفاظت‌شده بوم‌شناختی بالامکو با استفاده از عکاسی با وضوح بالا و فناوری پیشرفتۀ موسوم به لیدار (LiDar) کشف شده است.
به گزارش فرادید، این شهر مساحتی در حدود ۱۲۳.۵ هکتار را پوشش می‌دهد و مربوط به دوره کلاسیک (۲۵۰-۱۰۰۰ پ. م.) است. در قرن دهم پس از میلاد، جمعیت این شهر کاهش یافت و این مکان در زمان فروپاشی مایاها متروک شد؛ دوره‌ای که شاهد متروک شدن بسیاری از شهرهای مایایی در مناطق گود و فروافتادۀ جنوبی مایا بود.
پلکان یک هرم که هزار سال در دل جنگل پنهان بود
وجود ساختمان‌های بزرگی از طریق کاوش میدانی سطح زمین تأیید شده‌اند، از جمله چندین سازه هرمی با ارتفاع بیش از ۱۵ متر، میدان‌ها، سازه‌های دراز که در یک طرح دایره‌ای متحدالمرکز چیده شده‌اند و شواهدی از زمین بازی با توپ.
تخته‌سنگ حکاکی‌شده که به تازگی کشف شده است
گذرگاهی بزرگ، بخش جنوب شرقی سایت را به مجموعه‌ای از ساختمان‌ها در شمال غربی متصل می‌کند؛ جایی که یک دژ مستطیل شکل به طول ۸۰ متر واقع شده است.
اما تازه‌ترین یافتۀ باستان‌شناسان در شهر گمشدۀ مایاها، یک تخته‌سنگ غول‌آسا در راه‌پله‌ی ناحیه شمال غربی یکی از ساختمان‌ها است که عرض آن ۱.۸۲ متر است و با مناظر و هیروگلیف‌های مایایی حکاکی شده است. این سنگ می‌تواند کلیدی برای فهم نام اصلی شهر گمشده باشد.
ستاره‌ای از جنس استخوان که نزدیک سنگ یافت شده و احتمالا به آن پیشکش شده بوده
این تخته‌سنگ در اصل بخشی از یک بنای تاریخی بزرگ مانند ستون سنگی یادبود، راه‌پله یا سنگ سردر بوده است. این کتیبۀ عظیم منقوش به تصاویر یک فرد اسیر، تصویری جانورسان از یک کوه و یک متن هیروگلیف ناقص است.
ابزار سنگی دو سر تیز که نزدیک تخته‌سنگ پیدا شده
بررسی دقیق‌تر این متن حکاکی‌شده، وجود دو واژۀ «آجاو» و «ماتس» را نشان داد؛ ajaw به معنای «ارباب» است که به یک فرمانروا یا نجیب‌زاده‌ی مایایی اشاره دارد و در بالای آن هجاهایی وجود دارد که کلمه Maatz را می‌سازند که احتمالاً در ترکیب با واژه‌ی قبلی به معنای «ارباب ماتس» است.
تصویر کلی از شهر گمشده که با فناوری‌های تازه گرفته شده است
به گفته محققان: «ماتس می‌تواند نام اصلی شهری باشد که ما آن را به عنوان اوکومتون (Ocomtún) می‌شناسیم البته ممکن است این نام مکان دیگری نیز باشد چون عمل جابجایی بناهای تاریخی در منطقه تمدن مایا رایج بوده است. مواردی از این جابه جایی قبلا در مناطق Chactún، Cobá، Calakmul یا Tikal یافت شده است.
در حفاری‌های اطراف این تخته‌سنگ، پیشکش‌هایی از جمله یک استخوان حکاکی شده به شکل یک ستاره هشت پر، یک سنگ چخماق دو سر تیز و قطعات مختلف سرامیکی هم کشف شده‌اند.