تقریبا ۵۰۰۰ سال است که انسان چای را میشناسد. چای برای اولینبار در چین کشف شد و از آن به بعد پای ثابت رژیم غذایی انسان در تمام دنیا شد. این نوشیدنی مطبوع یکی از پُرمصرفترین نوشیدنیها روی کره زمین است.
چای دارای انواع طعمها و خواص است و تنوع عطر و بوی چای باعث شده برای هر سلیقه و طبعی چای وجود داشته باشد؛ از تند یا شیرین گرفته تا ملایم یا پُررنگ.
نوشیدن چای فقط این نیست که برگهای چای را در آب بریزید و دم کنید. تاریخچه چای در تشریفات فرهنگی اهمیت دارد و انواع این تشریفات و مراسم، تجربهٔ نوشیدن چای را ژرفتر و بامعناتر میکنند.
چای سه نوع اصلی دارد: چای واقعی (true tea)، دمنوش یا چای گیاهی (herbal tea) و چای معطر (flavored tea). وجه تمایز این چایها گیاهانی هستند که از آنها برای درستکردن چای استفاده میشود. هر یک از این نوع چایها، زیر مجموعهای نیز دارند که انواع گوناگون چای را از هم مشخص میکنند.
بسیاری از افرادی که زیاد اهل چای نیستند متعجب میشوند وقتی میفهمند دمنوشها و چایهای معطر در واقع چای نیستند، زیرا این انواع حاوی هیچ قسمت از گیاه چای که اسم علمی آن کاملیا سیننسیس است نیستند. دمنوشها و چایهای معطر در واقع دمکردهٔ گیاهان و گلها در آب هستند که به آنها جوشانده میگویند.
چای سه نوع اصلی دارد. چای واقعی دم کردهای است که از برگهای گیاه کاملیا سیننسیس درست میشود. این نوع چای همان چای سنتی است که هزاران سال پیش کشف شد. چای واقعی پنج نوع است: چای سفید، چای سبز، چای اولانگ، چای سیاه و چای پوئر (به ترتیب در تصویر فوق نشان داده شده است). وقتی دانشمندان در مورد فواید چای تحقیق و مطالعه میکنند، هدفشان همین چایها است.
این چایها باوجود اینکه از برگهای یک گیاه گرفته میشوند؛ اما از نظر عطر و بو و ظاهر تفاوت زیادی با هم دارند. چای سفید، رنگ روشن و شفاف است و شیرینی ملایمی دارد؛ اما چای سیاه پُررنگ و با طعمی قوی است؛ چطور ممکن است دو چای که از یک برگ تهیه میشوند اینقدر با هم متفاوت باشند. پاسخ این سؤال در فرایند تولید آنهاست.
برخی از چایهای واقعی مثل چای اولانگ و چای سیاه اکسید شده هستند. در این فرایند، آنزیمهای موجود در برگهای چای در معرض اکسیژن قرار میگیرند که باعث میشود برگها تیره شوند. دیگر انواع چای واقعی مثل چای سفید و چای سبز این فرایند اکسیدشدن را پشت سر نمیگذارند، در نتیجه ملایمتر و طبیعیترند.
چای سفید چای واقعی است که کمترین فراوری روی آن انجام شده است؛ چون قرار است طعم و ظاهر طبیعی خود را تا جایی که ممکن است حفظ کند. برگهای چای با دست چیده شده و سپس زیر نور خورشید خشک میشوند. فقط جوانترین برگهای گیاه چای برای درستکردن چای سفید استفاده میشوند. تولیدکنندههای چای سفید معمولاً فقط دو برگ اول هر جوانه را میچینند.
بیشتر چای سفید در استان فوجیان چین تولید میشود. اخیراً کشت چای سفید در سریلانکا و آفریقا نیز انجام میشود و این چای سفید جدید به نام چای سفید سیلان و آفریقا به فروش میرسد تا از چای سفید سنتی که در چین تولید میشود متمایز باشد.
چای سفید بهطورکلی دارای طعم بسیار ملایم و کمی شیرین است. این چای رنگ زرد شفاف و روشن دارد؛ اما برخی از انواع آن که از برگهای بزرگتر تهیه شده و ساقه دارند ممکن است تهرنگ سبز داشته باشند. چای سفید علاوه بر مزه شیرین ملایمی که دارد دارای تهمزهٔ میوهای و گُلی است. این چای معمولاً با برشی از لیمو یا کمی عسل مصرف میشود.
چای سبز مثل چای سفید از برگهای گیاه چای تهیه میشود که بسیار کم فراوری شده است. برگهای چای سبز اکسید نمیشوند؛ اما نسبت به چای سفید، فرایندی کمی طولانیتر دارند. برگهای چای سبز با دست چیده شده و فوراً به خط تولید منتقل میشوند. در این قسمت برگهای چای روی متهای بزرگ پارچهای یا بامبو پخش میشوند تا خشک شوند. این مرحله از فرایند تولید کمک میکند تا رطوبت برگهای چای کمتر شود. وقتی برگها جمع شدند در جریان هوای گرم قرار میگیرند تا از اکسیداسیون آنها جلوگیری شود.
چای سبز چینی طعمی برشته و آجیلی دارد درحالیکه چای سبز ژاپنی طعمی گیاهیتر دارد. چای سبز معمولاً رنگ سبز روشن یا زرد روشن دارد. چای سبز بسته به نوع آن ممکن است تهمزهٔ میوهای یا علفی داشته باشد. چای سبز ممکن است مزهٔ گس داشته باشد؛ اما اگر بهدرستی آن را دم کنید دیگر گس نخواهد بود.
چای اولانگ چای تقریباً اکسید شده است. برگهای این چای اکسید میشوند؛ اما فقط برای مدت کوتاهی. رنگ و طعم چای اولانگ قویتر از چای سبز است؛ اما نسبت به چای سیاه، رنگ و طعم ملایمتری دارد.
برگهای چای اولانگ در حد متوسط فراوری میشوند: برداشت با دست، پخششدن، رول شدن، اکسیداسیون کوتاهمدت و خشکشدن.
چای اولانگ به طور گسترده در چین و تایوان تولید میشود و بیشتر چایهای اولانگ طبق ناحیهای که در آن رشد کردهاند دستهبندی میشوند. همین باعث میشود طعمهای متفاوتی داشته باشند؛ چون ترکیبات خاک، آبوهوا و دیگر فاکتورهای محیطی بر مزهٔ چای اثر میگذارند
طعم چای اولانگ میتواند بسته به منطقه کشت چای بسیار متفاوت باشد. طعم چای اولانگ بسته به مدت اکسیدشدن نیز میتواند متفاوت باشد. بهطورکلی چای اولانگ طعم گُل مانند دارد و رنگ آن میتواند سبز یا کهربایی باشد.
چای سیاه نوعی از چای واقعی است که بیشترین فراوری روی آن انجام میشود. چای سیاه طی فرایندی طولانی فراوری شده و در نتیجه طعم و عطر و رنگی قوی دارد. چای سیاه اساساً در چین و هند و سریلانکا و آفریقا تولید میشود.
چای سیاه دم کشیده، قهوهای تیره یا کهربایی مایل به قرمز است. چای سیاه آسام طعمی مالت مانند و عطری علفی دارد و چای سیاه دارجیلینگ ملایمتر و با طعمی میوهای است. چای سیاه سیلان نیز تهمزهای از شکلات و طعمی تند دارد.
- نوع آبی که با آن چای دم میکنید مهم است. اینکه آب املاح زیاد داشته باشد یا املاح کم، بر مزه چای اثر میگذارد. آبی که زیاد املاح دارد باعث میشود چایتان مزه فلز مانند بگیرد و آبی که املاح کمتری دارد باعث تلخی مزه چای میشود.
- زمان ایدهآل برای دمکشیدن چای به نوع چای بستگی دارد. مثلا چای سبز معمولاً در عرض ۲ تا ۴ دقیقه دم میکشد و چای سیاه نیاز به ۶ دقیقه زمان دارد تا دم بکشد.
- با خیساندن چای میتوانید میزان کافئین آن را کنترل کنید. برای اینکه چایتان قویتر باشد باید مدتزمان خیساندن چای را کمتر کنید. چای هر چه بیشتر خیس بخورد ترکیباتی به نام تیاروبیگینها بیشتر از گیاه بیرون کشیده شده و با کافئین جفت میشوند و به همین دلیل کافئین بهسختی میتواند با گیرندههای مغزتان پیوند خورده و شما را بیدار و هشیار کند. برای کافئین کمتر هم میتوانید چای را فقط خیس کرده و دم کنید. با این کار ۸۰ درصد از کافئین چای وارد عمل خواهد شد.
- افزودن شیر به چای کمک میکند دندانهایتان لک نشوند. کمی شیر به چایتان اضافه کنید تا جلوی اثر چای بر سفیدی دندانهایتان را بگیرید.
- چای سبز ضدسرطان است. مطالعات زیادی نشان دادهاند که چای سبز میتواند سلولهای سرطان دهان را نابود کرده و از ابتلا به سرطان پروستات پیشگیری کند.
منبع: تبیان